Roczny plan dydaktyczny przedmiotu biologia w zakresie rozszerzonym dla klasy III c

Jerzy Senger

Rok szkolny: 2019/20

Liczba godzin tygodniowo: 5

liczba godzin w cyklu rocznym:

programu nauczania: Biologia. Program nauczania dla szkół ponadgimnazjalnych. Zakres rozszerzony.

Magdalena Grabowska, Sebastian Grabowski

Wydawnictwo Operon

Podręcznik: Ciekawi świata. Biologia 2. Zakres rozszerzony.

Ciekawi świata. Biologia 3. Zakres rozszerzony.

Sebastian Grabowski, Kamil Kulpiński

Wydawnictwo Operon,

Nr dopuszczenia: 480/2/2014/17

480/3/2014/17

Formy sprawdzania wiedzy : odpowiedź ustna waga oceny 2

kartkówka, waga oceny 2

sprawdzian waga oceny 3 / 4

praca na lekcji waga oceny 1

zadanie domowe waga oceny 1

zadania z genetyki waga oceny 2

Wykaz tematów lekcji dla kl. 3c. Biologia poziom rozszerzony. Rok szkolny 2019/2020.

Metabolizm. Klasyfikacja procesów metabolicznych.
ATP uniwersalny przenośnik (akumulator) energii w komórce. Rodzaje fosforylacji.
Główne szlaki metaboliczne w komórce. Rola acetylo Co -A
Enzymy (biokatalizatory) – narzędzia komórki.
Cechy katalizy enzymatycznej. Klasyfikacja enzymów.
Oddychanie wewnątrzkomórkowe.
Glikoliza.
Bilans fermentacji.
Oddychanie tlenowe.
Reakcja pomostowa cykl Krebsa, łańcuch oddechowy.
Bilans energetyczny oddychania.
Oddychanie – podsumowanie.
Rola związków mineralnych w życiu roślin.
Transport wody i soli mineralnych u roślin.
Transport asymilatów.
Wymiana gazowa, transpiracja u roślin.
Fotosynteza.
Fotosynteza 2.
Etapy fotosyntezy – faza jasna
Etapy fotosyntezy – faza ciemna
Rośliny typu C 4
Różnice w przebiegu fotosyntezy u roślin typu C3,C4
Adaptacja roślin C4 do życia w warunkach deficytu wody.
Rodzaje ruchów u roślin.
Rodzaje ruchów u roślin 2.
Fitohormony roślinne. Co to jest fotoperiodyzm.
Poziomy organizacji organizmu człowieka.
Budowa i funkcja układu pokarmowego człowieka.
Rola wątroby.
Trawienie składników pokarmowych
Trawienie składników pokarmowych 1
Rola żółci w procesie trawienia tłuszczy.
Mechanizm wchłaniania składników pokarmowych.
Regulacja pobierania pokarmu.
Zasady prawidłowego żywienia. Higiena układu pokarmowego.
Budowa i rola układu krwionośnego.
Cykl pracy serca. Budowa serca
Budowa serca.2
Krzepnięcie krwi.
Transport gazów przez krew.
Grupy krwi. Czynnik Rh.
Choroby układu krwionośnego.
Układ odpornościowy.
Działanie układu odpornościowego.
Budowa układu oddechowego.
Mechanizm wymiany gazowej w płucach. Regulacja procesu oddychania.
Budowa układu moczowego. Budowa nerki.
Budowa nefronu.
Mechanizm powstawania moczu.
Produkty przemiany materii. Cykl ornitynowy (mocznikowy).
Układ narządów ruchu. Budowa i rola szkieletu.
Szkielet – połączenia kości.
Szkielet
Układ mięśniowy. Mechanizm skurczu mięśnia.
Mechanizm skurczu mięśnia 2
Gruczoły dokrewne. Hormony.
Mechanizm działania hormonów.
Regulacja neuro – hormonalna.
Budowa układu nerwowego.
Mechanizm przewodnictwa nerwowego.
Mechanizm przewodnictwa nerwowego 2
Budowa mózgu.
Budowa oka i ucha.
Mechanizm widzenia.
Mechanizm słyszenia.
Odbiór bodźców chemicznych.
Budowa i rola skóry.
Receptory skóry.
Budowa i funkcja układu rozrodczego.
Mitoza, mejoza.
Etapy spermatogenezy i oogenezy.
Różnice miedzy spermatogenezą i oogenezą.
Cykl miesięczny.
Budowa i rola łożyska.
Rozwój zarodkowy i postnatalny.
Higiena układu rozrodczego.
Mechanizmy i narządy utrzymujące homeostazę organizmu.
Genetyka. Pojęcia.
Budowa, rodzaje kwasów nukleinowych.
Budowa, rodzaje kwasów nukleinowych.
Chromosomy.
Replikacja.
Etapy replikacji.
Kod genetyczny.
Cechy kodu genetycznego.
Transkrypcja.
Przebieg transkrypcji.
Biosynteza białka.
Etapy biosyntezy.
Etapy biosyntezy. Translacja.
Obróbka potranslacyjna białka.
Regulacja ekspresji genów.
Operon laktozowy,
Operon tryptofanowy.
Różnice w reulacji operonów laktozowego i tryptofanowego.
I prawo Mendla
II prawo Mendla
Krzyżówki genetyczne.
Krzyżówki genetyczne 2.

Odstępstwa od praw Mendla.
Zadania genetyczne 1
Zadania genetyczne 2
Chromosomowo- genowa teoria Morgana.
Dziedziczenie cech – zadania.
Dziedziczenie cech – zadania 1
Dziedziczenie pozajądrowe.
Rodzaje zmienności.
Mutacje genowe.
Mutacje chromosomowe.
Rola mutacji. Mutageny.
Choroby genetyczne człowieka.
Choroby nowotworowe.
Transformacja nowotworowa.
Inżynieria genetyczna. Powt 1 klasa.
Ewolucjonizm. Teoria Lamarcka, Darwina.
Mechanizmy ewolucji.
Dobór naturalny.
Rodzaje doboru naturalnego.
Specjacje.
Prawidłowości ewolucji
Syntetyczna teoria ewolucji.
Dowody ewolucji.
Założenia biogenezy.
Przyczyny zmian ewolucyjnych – prawo H - W
Przebieg antropogenezy. Teoria mitochondrialnej Ewy.
Podstawowe pojęcia ekologiczne.
Cechy populacji 1.
Cechy populacji 2.
Tolerancja ekologiczna.
Stosunki antagonistyczne, nieantagonistyczne.
Zależności troficzne w biocenozach.
Produktywność ekosystemu.
Obieg materii i przepływ energii w ekosystemie.
Sukcesje.
Biomy.

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań umożliwiających otrzymanie oceny dopuszczającej.

Kryteria wynikające ze średniej ważnej na poszczególne oceny reguluje statut szkoły.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

– wykonuje, nawet błędnie, zadane przez nauczyciela zadania domowe,

– podejmuje próby wykonania różnych zadań w czasie lekcji,

– definiuje podstawowe pojęcia wymagane w podstawie programowej,

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą oraz:

– wykonuje prawidłowo większość zadanych przez nauczyciela zadań domowych,

– sprawnie wyszukuje informacje (w Internecie, podręczniku, tekście źródłowym) według określonego kryterium,

– podejmuje skuteczne próby wykonania różnych zadań w czasie lekcji,

– posługuje się podstawowymi pojęciami w zakresie omawianych tematów,

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania na ocenę dostateczną oraz:

– wykonuje prawidłowo wszystkie zadane przez nauczyciela zadania domowe,

– wykonuje samodzielnie i prawidłowo większość zadań poleconych przez nauczyciela w czasie lekcji,

– analizuje i interpretuje informacje,

– dostrzega zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy faktami,

– formułuje prawidłowe wnioski,

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania na ocenę dobrą oraz:

– analizuje i ocenia informacje pochodzące z różnych źródeł,

– prawidłowo wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy faktami,

– wyraża opinię na temat omawianych zagadnień współczesnej biologii, zagadnień ekologicznych i środowiskowych,

– jest aktywny w czasie zajęć,

– podejmuje aktywne działania w ramach edukacji rówieśniczej,

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania na ocenę bardzo dobrą oraz spełnia przynajmniej jedno z wymagań dodatkowych, wykraczających poza podstawę programową:

– podejmuje się samodzielnie wykonania różnych zadań wykraczających poza realizowany program i/lub podstawę programową

– osiąga sukcesy w konkursach przedmiotowych w tym olimpiadzie biologicznej ,nawiązujących tematycznie do realizowanych na lekcjach zagadnień,

Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu biologia w zakresie rozszerzonym do podręcznika II szkoły LO

Temat	Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca). Uczeń:	Wymagania podstawowe (ocena dostateczna). Uczeń:	Wymagania rozszerzające (ocena dobra). Uczeń:	Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra). Uczeń:	Wymagania wykraczające (ocena celująca). Uczeń:
Dział 1. Metabolizm
1. Enzymy	– omawia budowę enzymu – zapisuje symbolami przebieg reakcji	– definiuje terminy: holoenzym, apoenzym, grupa prostetyczna, centrum aktywne enzymu – wyjaśnia, na czym polega specyficzność działania enzymów	– wyjaśnia, dlaczego enzymy są nazywane biologicznymi katalizatorami – omawia modele wyjaśniające specyficzność wiązania substratu przez enzym: model klucza i zamka oraz model indukcyjnego dopasowania	– wyjaśnia różnice między koenzymem i grupą prostetyczną – klasyfikuje enzymy ze względu na rodzaj katalizowanej reakcji – uzasadnia stwierdzenie „jeden enzym – jedna reakcja chemiczna”	– omawia rolę kofaktora w przebiegu reakcji enzymatycznej – planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym wykrywa katalazę w bulwie ziemniaka
2. Przebieg reakcji enzymatycznych	– wymienia czynniki wpływające na szybkość reakcji enzymatycznej	– analizuje wpływ wybranych czynników na przebieg reakcji enzymatycznej	– wyjaśnia, jak zmienia się energia układu podczas reakcji katalizowanej przez enzym	– omawia kinetykę reakcji enzymatycznej – charakteryzuje stałą Michaelisa	– wykazuje doświadczalnie wpływ temperatury i pH na przebieg reakcji katalizowanej przez enzym – planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym sprawdza, czy enzymy ulegają zużyciu w trakcie reakcji
3. Regulacja aktywności enzymów. Rybozymy	– wymienia sposoby regulacji aktywności enzymów	– omawia sposoby regulacji aktywności enzymów i podaje przykłady	– wyjaśnia mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego w działaniu enzymów	– porównuje różne sposoby regulacji aktywności enzymów	– omawia budowę i mechanizm działania rybozymów
4. Przenośniki energii	– podaje przykłady reakcji endoergicznej i egzoergicznej	– omawia budowę cząsteczki ATP	– omawia cykl przemian ATP – ADP w komórce – zapisuje reakcje syntezy i rozpadu ATP	– wymienia i charakteryzuje sposoby syntezy ATP – ocenia znaczenie ATP w metabolizmie komórki	– zapisuje reakcje chemiczne fosforylacji substratowej, oksydacyjnej i fotosyntetycznej
5. Inne uniwersalne przenośniki	– wymienia najważniejsze przenośniki elektronów i wodoru w komórce	– porównuje formę utlenioną i zredukowaną najważniejszych przenośników	– podaje przykłady szlaków metabolicznych, w których są wykorzystywane omawiane przenośniki	– omawia budowę koenzymu A i wyjaśnia jego funkcje w komórce	– analizuje mechanizm powstawania acetylo-CoA
6. Szlaki metaboliczne. Katabolizm i anabolizm	– podaje przykłady reakcji katabolicznych i anabolicznych oraz najważniejszych szlaków metabolicznych w komórce	– definiuje pojęcia: katabolizm, anabolizm, szlak metaboliczny – porównuje reakcje anaboliczne i kataboliczne	– omawia typowy cykl przemian metabolicznych – porównuje szlak metaboliczny z cyklem metabolicznym	– wyjaśnia na dowolnym przykładzie, na czym polega oszczędność i optymalizacja metabolizmu	– podaje przykłady zachwiania równowagi między reakcjami anabolicznymi i katabolicznymi w organizmie
7. Oddychanie komórkowe. Glikoliza	– wymienia rodzaje oddychania komórkowego – wymienia etapy tlenowego oddychania komórkowego	– podaje przykłady organizmów przeprowadzających fermentację – wskazuje miejsce zachodzenia glikolizy w komórce	– wymienia substraty i produkty glikolizy – zapisuje ogólne równanie oddychania tlenowego – porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe	– omawia przebieg procesu glikolizy – wyjaśnia rolę oddychania komórkowego u organizmów heterotroficznych i autotroficznych	– przedstawia bilans energetyczny glikolizy
8. Metabolizm pirogronianu	– wymienia rodzaje fermentacji	– podaje substraty i produkty fermentacji mleczanowej i alkoholowej – wymienia miejsca w organizmie człowieka, w których zachodzi fermentacja mleczanowa	– omawia przebieg fermentacji mleczanowej i alkoholowej – porównuje fermentacje mleczanową i alkoholową	– zapisuje reakcje chemiczne fermentacji mleczanowej i alkoholowej – porównuje wydajność energetyczną oddychania tlenowego i beztlenowego – przedstawia przebieg i lokalizację w komórce reakcji pomostowej	– omawia proces glukoneogenezy i określa jego rolę w metabolizmie – omawia znaczenie reakcji pomostowej w oddychaniu komórkowym
9. Cykl Krebsa	– wskazuje miejsce w komórce, w którym zachodzi cykl Krebsa	– wymienia produkty i substraty cyklu Krebsa – wskazuje, czy cykl Krebsa jest procesem anabolicznym czy katabolicznym	– omawia przebieg cyklu Krebsa	– ocenia znaczenie cyklu Krebsa w przebiegu oddychania komórkowego – omawia zmiany liczby atomów węgla w cząsteczkach ulegających przemianie w cyklu Krebsa	– wyjaśnia, dlaczego cykl Krebsa nie będzie zachodził w warunkach beztlenowych – przedstawia bilans cyklu Krebsa
10. Utlenianie w łańcuchu oddechowym	– lokalizuje proces utleniania w łańcuchu oddechowym w komórce	– wymienia substraty i produkty utleniania w łańcuchu oddechowym	– analizuje transport protonów i elektronów w czasie utleniania w łańcuchu oddechowym – wskazuje, w których etapach utleniania w łańcuchu oddechowym powstaje transbłonowy gradient protonów	– wyjaśnia znaczenie transportu protonów i elektronów w łańcuchu oddechowym	– omawia budowę syntazy ATP – omawia bilans utleniania w łańcuchu oddechowym
11. Metabolizm kwasów tłuszczowych	– wymienia związki chemiczne będące źródłem energii w komórce	– podaje przykłady przemian tłuszczowców	– analizuje przebieg procesu β-oksydacji i syntezy kwasów tłuszczowych	– porównuje przebieg procesu β-oksydacji i syntezy kwasów tłuszczowych	– wskazuje różnice w utlenianiu kwasów tłuszczowych nasyconych i nienasyconych
12. Metabolizm aminokwasów	– podaje przykłady przemian związków azotowych – wymienia szlaki metaboliczne występujące u roślin i zwierząt	– omawia metabolizm aminokwasów w komórce – wymienia substraty i produkty cyklu mocznikowego	– omawia przebieg cyklu mocznikowego w komórce – wyjaśnia, na czym polega uniwersalność szlaków metabolicznych	– analizuje współzależność procesów metabolicznych – omawia znaczenie cyklu mocznikowego w regulacji gospodarki wodnej organizmu	– zapisuje reakcję cyklu mocznikowego
13. Wprowadzenie do fotosyntezy	– dzieli organizmy na fotoautotrofy i chemoautotrofy – wymienia barwniki fotosyntetyczne – wskazuje lokalizację procesu fotosyntezy w komórce roślinnej – wymienia fazy fotosyntezy	– wyjaśnia różnice między fotoautotrofami i chemoautotrofami – zapisuje ogólne równanie fotosyntezy – określa cel fazy jasnej i ciemnej fotosyntezy oraz warunki, w jakich zachodzą	– omawia budowę cząsteczki chlorofilu – określa rolę barwników pomocniczych w procesie fotosyntezy	– analizuje budowę cząsteczki chlorofilu pod kątem pełnionej funkcji – analizuje wpływ warunków środowiska zewnętrznego na rodzaj i ilość barwników fotosyntetycznych w liściach	– rozpoznaje widma absorpcyjne barwników fotosyntetycznych – rozdziela barwniki fotosyntetyczne metodą chromatografii bibułowej i metodą Krausa – wykrywa antocyjany w liściach i owocach
14. Faza jasna fotosyntezy	– wskazuje lokalizację fazy jasnej fotosyntezy w komórce roślinnej – przedstawia cel i efekt fazy jasnej fotosyntezy	– wymienia substraty i produkty fazy jasnej fotosyntezy – omawia budowę fotosystemu – definiuje pojęcia: fosforylacja cykliczna, niecykliczna, siła asymilacyjna	– omawia przebieg fazy jasnej fotosyntezy – analizuje transport elektronów i protonów podczas fazy jasnej fotosyntezy – porównuje fosforylację cykliczną i niecykliczną	– analizuje i interpretuje wykresy przedstawiające wpływ wybranych czynników na przebieg procesu fotosyntezy – uzasadnia, że fosforylacja fotosyntetyczna jest zgodna z założeniami hipotezy chemiosmotycznej Mitchella – wskazuje, w jakich warunkach będzie zachodzić fosforylacja cykliczna	– ocenia znaczenie atomów manganu w przebiegu fazy jasnej fotosyntezy
15. Faza ciemna fotosyntezy	– wskazuje lokalizację cyklu Calvina w komórce roślinnej – podaje efekt fazy ciemnej fotosyntezy – wymienia etapy fazy ciemnej fotosyntezy	– wymienia substraty i produkty cyklu Calvina	– omawia przebieg fazy ciemnej fotosyntezy – porównuje fotosyntezę tlenową i beztlenową	– wyjaśnia rolę enzymu karboksylazy rybulozo-1,5-bifosforanu w przebiegu fazy ciemnej fotosyntezy – przedstawia bilans fotosyntezy	– ocenia znaczenie procesu fotosyntezy dla funkcjonowania ekosystemów i istnienia życia na Ziemi – analizuje wydajność poszczególnych etapów fotosyntezy – porównuje fotosyntezę beztlenową z chemosyntezą
16. Czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy	– wymienia czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy – klasyfikuje czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy na zewnętrzne i wewnętrzne	– omawia wpływ wybranych czynników na intensywność fotosyntezy – określa związek między warunkami środowiska naturalnego a typem fotosyntezy	– omawia istotę procesu fotooddychania – omawia przebieg fotosyntezy typu C4 i CAM	– analizuje i interpretuje wykresy przedstawiające wpływ niektórych czynników na przebieg fotosyntezy – wyjaśnia, dlaczego fotooddychanie jest niekorzystne dla roślin – porównuje fotosyntezę typu C3 z fotosyntezą C4 i CAM	– projektuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ wybranego czynnika (np. temperatury, intensywności światła, stężenia dwutlenku węgla) na intensywność fotosyntezy – wyjaśnia podwójną rolę enzymu rubisco
17. Chemosynteza	– przedstawia ogólną charakterystykę chemosyntezy – podaje przykłady organizmów przeprowadzających chemosyntezę	– omawia przebieg procesu chemosyntezy – wymienia rodzaje chemosyntezy ze względu na rodzaj związków chemicznych będących źródłem energii	– wymienia przykłady organizmów należących do chemolitotrofów i chemoorganotrofów – porównuje przebieg i efekt fotosyntezy i chemosyntezy	– ocenia znaczenie chemosyntezy w ekosystemach – przedstawia bilans chemosyntezy – omawia rolę bakterii chemosyntetyzujących w obiegu pierwiastków w przyrodzie	– zapisuje równania reakcji chemosyntezy
18. Gospodarka wodna roślin	– wymienia przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne do pobierania wody przez roślinę – wymienia czynniki wpływające na gospodarkę wodną roślin	– definiuje pojęcia: transpiracja, potencjał wody, gutacja, osmoza – przedstawia drogę transportu wody w korzeniu	– porównuje symplastowy i apoplastowy transport wody w korzeniu – wyjaśnia rolę transpiracji w pobieraniu wody przez roślinę – charakteryzuje mechanizm parcia korzeniowego	– wymienia rodzaje wody w glebie – wyjaśnia, czym jest susza fizjologiczna i wskazuje jej przyczyny – analizuje znaczenie różnicy potencjałów wody między glebą, rośliną a powietrzem w pobieraniu wody przez roślinę	– bada wpływ czynników zewnętrznych na szybkość pobierania wody przez roślinę – porównuje rośliny hydrostabilne i hydrolabilne
19. Gospodarka mineralna i transport substancji organicznych w roślinie	– określa, w jakiej postaci substancje mineralne są pobierane przez rośliny – wymienia tkanki biorące udział w transporcie substancji organicznych w roślinie i określa kierunki tego transportu	– omawia transport soli mineralnych w roślinie – omawia mechanizm transportu asymilatów roślinie	– wyjaśnia rolę symbiozy między roślinami wyższymi a grzybami w pobieraniu wody i soli mineralnych	– wyjaśnia, na czym polega załadunek i rozładunek floemu – porównuje transport wody i substancji organicznych w roślinie	– planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ soli mineralnych na wzrost rośliny oraz wpływ pH gleby na pobieranie substancji mineralnych przez roślinę
20. Ruchy roślin	– wymienia rodzaje ruchów roślin – klasyfikuje ruchy roślin ze względu na typ bodźca	– definiuje taksje, nastie i tropizmy – podaje przykłady taksji, nastii i tropizmów	– porównuje taksje, nastie i tropizmy – analizuje mechanizmy ruchów roślin	– omawia mechanizmy ruchów roślin – omawia mechanizm otwierania i zamykania aparatów szparkowych	– ocenia biologiczne znaczenie ruchów roślin
21. Hormony roślinne. Fotoperiodyzm	– klasyfikuje hormony roślinne – wymienia czynniki zewnętrzne wpływające na proces kwitnienia roślin	– charakteryzuje hormony roślinne – omawia wpływ wybranych czynników zewnętrznych na proces kwitnienia roślin	– wyjaśnia, na czym polega zjawisko fotoperiodyzmu roślin – podaje przykłady roślin dnia krótkiego i długiego	– analizuje wpływ auksyn, giberelin, cytokinin, etylenu i ABA na wzrost i rozwój roślin	– ocenia znaczenie syntetycznych regulatorów wzrostu roślin
Dział 2. Człowiek
22. Układy narządów człowieka i ich tkankowa budowa	– wymienia układy narządów w organizmie człowieka	– wymienia główne jamy ciała człowieka i znajdujące się w nich narządy	– omawia główną rolę poszczególnych układów narządów w ciele człowieka	– wskazuje na modelu budowy anatomicznej człowieka rozmieszczenie narządów wewnętrznych w obrębie jam ciała	– wskazuje powiązania funkcjonalne i strukturalne między narządami i układami
23. Homeostaza organizmu człowieka	– wymienia czynniki wpływające na utrzymanie homeostazy organizmu	– definiuje homeostazę – wymienia czynniki wpływające na gospodarkę wodną organizmu	– omawia mechanizmy regulacji ciśnienia tętniczego krwi	– analizuje rolę antagonistycznego działania glukagonu i insuliny w regulacji poziomu glukozy we krwi	– porównuje reakcje termoregulacyjne organizmu w sytuacji podwyższenia i obniżenia temperatury ustroju
24. Czynniki zaburzające homeostazę	– wymienia czynniki wpływające na zaburzenie homeostazy	– klasyfikuje czynniki zaburzające homeostazę – omawia wpływ wybranych czynników biologicznych na zaburzenie homeostazy	– charakteryzuje zaburzenia homeostazy spowodowane stosowaniem używek i narkotyków – klasyfikuje substancje uzależniające	– analizuje wpływ stresu na homeostazę organizmu – proponuje działania mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu stresu i uzależnień na organizm człowieka	– omawia działanie układu nerwowego i hormonalnego w warunkach stresu
25. Budowa szkieletu człowieka	– wymienia elementy układu ruchu człowieka – wymienia elementy szkieletu człowieka – wymienia funkcje układu szkieletowego człowieka – wymienia wady postawy	– klasyfikuje kości ze względu na ich budowę – podaje przykłady różnych typów kości – omawia budowę kości długiej – omawia skład chemiczny kości – klasyfikuje połączenia kości w szkielecie – omawia budowę stawu	– podaje przykłady różnych typów połączeń kości w szkielecie – klasyfikuje stawy i podaje przykłady – porównuje połączenia ścisłe i ruchome kości – opisuje budowę szkieletu osiowego i szkieletu kończyn człowieka	– rozróżnia elementy szkieletu człowieka – wskazuje różnice w budowie poszczególnych kręgów kręgosłupa – wskazuje adaptacje w szkielecie do utrzymania pionowej postawy ciała – analizuje przyczyny wad postawy i schorzeń układu szkieletowego człowieka	– wykazuje doświadczalnie obecność związków organicznych i składników mineralnych w kościach – omawia związek między dietą i trybem życia a występowaniem wad postawy i chorób układu szkieletowego człowieka
26. Mechanizm skurczu mięśnia	– omawia budowę mięśnia szkieletowego	– omawia budowę sarkomeru oraz miofilamentów aktynowych i miozynowych	– omawia biochemiczny mechanizm skurczu mięśnia – porównuje strukturę sarkomeru w czasie skurczu i rozkurczu mięśnia	– klasyfikuje skurcze mięśniowe – omawia fazy skurczu mięśnia	– wyjaśnia rolę troponiny i tropomiozyny w skurczu mięśnia – porównuje skurcz izotoniczny i izometryczny mięśnia szkieletowego
27. Główne grupy mięśni	– omawia budowę zewnętrzną mięśni szkieletowych – klasyfikuje mięśnie ze względu na liczbę przyczepów – wymienia główne grupy mięśni	– podaje przykłady mięśni brzucha, klatki piersiowej, obręczy barkowej i kończyny górnej oraz obręczy miednicznej i kończyny dolnej	– wyjaśnia antagonizm pracy mięśni szkieletowych – wskazuje grupy mięśni działające antagonistycznie	– wskazuje lokalizację głównych mięśni w układzie mięśniowym człowieka – wymienia i omawia czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała	– porównuje antagonistyczne i synergistyczne działanie mięśni
28. Energia i aktywność fizyczna	– wymienia sposoby pozyskiwania energii do pracy mięśni	– omawia sposoby pozyskiwania energii do skurczu mięśni: fosfokeratynowy, mleczanowy i tlenowy	– porównuje różne sposoby pozyskiwania energii do skurczu mięśni	– wyjaśnia różnice między długiem tlenowym a deficytem tlenowym – omawia wpływ wysiłku fizycznego na układ kostny i mięśniowy	– wyjaśnia, jak zmienia się zużycie tlenu w czasie wysiłku fizycznego
29. Składniki pokarmowe ich rola i źródła	– wymienia główne składniki pokarmu – klasyfikuje witaminy	– wskazuje produkty będące źródłem określonych składników pokarmu – podaje źródło witamin	– charakteryzuje rolę tłuszczów, białek i węglowodanów w funkcjonowaniu organizmu człowieka – omawia rolę witamin	– omawia przyczyny i skutki awitaminoz	– omawia rolę błonnika w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego człowieka – wykrywa witaminę C w produktach spożywczych
30. Budowa układu pokarmowego	– wymienia odcinki układu pokarmowego człowieka – wymienia gruczoły przewodu pokarmowego	– omawia budowę i funkcje poszczególnych odcinków układu pokarmowego – omawia budowę i funkcję gruczołów przewodu pokarmowego – wymienia grupy enzymów trawiennych	– wymienia i analizuje przystosowania w budowie układu pokarmowego do pełnionych funkcji – wskazuje lokalizację poszczególnych elementów układu pokarmowego – wymienia i charakteryzuje enzymy trawienne	– omawia rolę symbiotycznej mikroflory jelita grubego – omawia proces trawienia białek, węglowodanów i lipidów	– wyjaśnia podwójną rolę trzustki w organizmie człowieka – uzasadnia konieczność produkcji niektórych enzymów trawiennych w postaci nieaktywnych proenzymów
31. Zapotrzebowanie energetyczne organizmu	– omawia zasady racjonalnego żywienia – wymienia wskaźniki masy ciała – wymienia choroby będące efektem nieprawidłowego odżywiania się	– charakteryzuje wskaźniki masy ciała – wymienia czynniki wpływające na zapotrzebowanie energetyczne organizmu – charakteryzuje bulimię, anoreksję i otyłość	– oblicza wskaźniki masy ciała – porównuje podłoże i objawy bulimii i anoreksji – analizuje wpływ diety na zdrowie człowieka	– konstruuje jadłospis zgodnie z zapotrzebowaniem energetycznym organizmu – uzasadnia konieczność indywidualnego doboru diety	– określa zawartość białek, węglowodanów i lipidów w swojej diecie i w zbilansowanej diecie ucznia
32. Budowa układu oddechowego	– wymienia elementy układu oddechowego – omawia funkcje układu oddechowego	– omawia budowę i funkcję poszczególnych odcinków układu oddechowego	– wymienia i analizuje przystosowania w budowie układu oddechowego do pełnionych funkcji – wskazuje lokalizację poszczególnych elementów układu oddechowego	– wyjaśnia mechanizm powstawania głosu	– analizuje budowę układu oddechowego człowieka jako organizmu stałocieplnego
33. Mechanizm wymiany gazowej	– omawia mechanizm wentylacji płuc – wskazuje różnice między powietrzem wdychanym i wydychanym	– wyjaśnia istotę oddychania zewnętrznego i wewnętrznego – rozpoznaje na schematach fazę wentylacji płuc	– omawia transport gazów oddechowych w procesie wymiany gazowej	– omawia rolę hemoglobiny oraz różnicy stężeń gazów oddechowych w wymianie gazowej – omawia bilans wymiany gazowej w płucach	– określa doświadczalnie pojemność życiową i objętość oddechową płuc
34. Zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego	– wymienia najczęstsze choroby układu oddechowego – omawia zasady higieny i profilaktyki układu oddechowego	– charakteryzuje najczęstsze choroby układu oddechowego	– analizuje zagrożenia dla układu oddechowego wynikające z zanieczyszczenia środowiska – przedstawia propozycję ćwiczeń usprawniających pracę układu oddechowego	– omawia metody leczenia chorób układu oddechowego	– opisuje zmiany w układzie oddechowym człowieka zachodzące w czasie pierwszego krzyku
35. Budowa układu krwionośnego	– wymienia elementy układu krwionośnego – omawia funkcje układu krwionośnego – wymienia rodzaje naczyń krwionośnych – opisuje mały i duży obieg krwi	– opisuje budowę i funkcje poszczególnych elementów układu krwionośnego – porównuje rodzaje naczyń krwionośnych – definiuje objętość wyrzutową serca i pojemność minutową serca	– analizuje związek budowy serca z pełnioną funkcją – opisuje cykl pracy serca – wymienia i charakteryzuje typy sieci naczyń krwionośnych – wyjaśnia rolę zastawek w przepływie krwi w układzie krwionośnym	– wymienia i charakteryzuje zaburzenia rytmu pracy serca – potrafi zmierzyć tętno i ciśnienie tętnicze krwi za pomocą ciśnieniomierza zegarowego	– wyjaśnia automatyzm pracy serca – analizuje elektrokardiogramy
36. Funkcje krwi	– wymienia elementy morfotyczne krwi – wymienia i omawia funkcje krwi – wymienia grupy krwi	– omawia budowę i funkcje poszczególnych elementów morfotycznych krwi	– rozpoznaje elementy morfotyczne krwi – wyjaśnia podstawowe zasady transfuzji krwi – omawia mechanizm konfliktu serologicznego	– analizuje mechanizm krzepnięcia krwi – omawia czynniki wpływające na erytropoezę	– interpretuje wyniki podstawowych badań morfologicznych i biochemicznych krwi
37. Choroby układu krwionośnego	– wymienia choroby układu krwionośnego – wymienia wady serca	– charakteryzuje choroby układu krwionośnego – omawia wrodzone wady serca	– omawia przyczyny chorób układu krwionośnego	– proponuje zasady profilaktyki chorób układu krwionośnego	– wskazuje związek między rozwojem cywilizacji a zwiększoną liczbą osób cierpiących na choroby układu krwionośnego
38. Elementy układu odpornościowego	– wymienia elementy układu odpornościowego – wymienia mechanizmy obronne ustroju	– omawia budowę i funkcje poszczególnych elementów układu odpornościowego – klasyfikuje rodzaje odporności – definiuje pojęcia: odporność humoralna, odporność komórkowa, odporność swoista, odporność nieswoista	– wymienia elementy pierwszej, drugiej i trzeciej linii obrony i je charakteryzuje – porównuje odporność czynną i bierną oraz odporność swoistą i nieswoistą	– ocenia znaczenie fagocytozy w rozwoju swoistej odpowiedzi immunologicznej – wyraża swoje zdanie na temat szczepień ochronnych	– omawia i porównuje układ dopełniacza oraz białka fazy ostrej
39. Reakcje odpornościowe	– wymienia elementy układu limfatycznego – opisuje budowę przeciwciała – podaje przykłady najczęstszych alergenów – wymienia rodzaje przeszczepów	– omawia budowę i funkcje elementów układu limfatycznego – charakteryzuje rodzaje przeszczepów	– omawia mechanizm reakcji antygen – przeciwciało – porównuje odporność humoralną i komórkową – omawia mechanizm powstawania rekcji alergicznej	– omawia mechanizm wytwarzania przeciwciał – porównuje pierwotną i wtórną odpowiedź immunologiczną – omawia rolę białek MHC w transplantacji narządów – charakteryzuje chorobę hemolityczną noworodków	– klasyfikuje i charakteryzuje przeciwciała – wyjaśnia mechanizm odrzucania przeszczepów
40. Zaburzenia funkcji układu odpornościowego	– wymienia choroby autoimmunizacyjne – wymienia drogi zarażenia wirusem HIV	– omawia budowę wirusa HIV – charakteryzuje choroby autoimmunizacyjne	– omawia fazy zarażenia wirusem HIV – uzasadnia konieczność stosowania immunosupresji po przeszczepach	– wyjaśnia rolę odwrotnej transkryptazy w przebiegu zarażenia wirusem HIV – wyjaśnia przyczynę braku skutecznej szczepionki przeciwko wirusowi HIV	– omawia typy leków stosowanych w terapii antyretrowirusowej
41. Budowa układu wydalniczego	– wymienia elementy układu wydalniczego – omawia funkcje układu wydalniczego – wymienia drogi wydalania z organizmu szkodliwych metabolitów	– wymienia zbędne produkty przemiany materii – omawia budowę elementów układu wydalniczego	– analizuje związek budowy poszczególnych elementów układu wydalniczego z pełnioną funkcją – wskazuje lokalizację poszczególnych elementów układu wydalniczego	– porównuje budowę męskiej i żeńskiej cewki moczowej	– omawia regulację wydalania moczu z pęcherza moczowego
42. Mechanizm powstawania moczu	– omawia budowę nefronu – wymienia etapy powstawania moczu	– omawia proces powstawania moczu – definiuje pojęcia: filtracja, resorpcja, sekrecja – wyjaśnia rolę poszczególnych części nefronu w procesie powstawania moczu	– wyjaśnia różnicę między sekrecją i resorpcją	– porównuje skład i ilość moczu pierwotnego i ostatecznego – omawia mechanizm zagęszczania moczu	– omawia rolę wazopresyny w regulacji zwrotnej resorpcji wody w kanalikach nerkowych
43. Choroby nerek	– wymienia najczęstsze choroby nerek	– charakteryzuje najczęstsze choroby układu wydalniczego	– wymienia czynniki sprzyjające i zapobiegające najczęstszym chorobom układu wydalniczego	– omawia zasadę działania dializatora (sztucznej nerki)	– analizuje wyniki badania moczu
44. Budowa układu nerwowego	– wymienia elementy układu nerwowego – dzieli układ nerwowy ze względu na budowę i pełnione czynności – omawia budowę neuronu – wymienia opony mózgowo-rdzeniowe	– omawia budowę ośrodkowego, obwodowego i autonomicznego układu nerwowego – określa funkcje poszczególnych części mózgu – wymienia funkcje opon mózgowo-rdzeniowych – omawia budowę i funkcje rdzenia kręgowego	– wskazuje poszczególne części mózgu na modelu – lokalizuje ośrodki nerwowe w mózgu – analizuje antagonistyczne działanie współczulnej i przywspółczulnej części układu autonomicznego	– wymienia elementy układu limbicznego i je charakteryzuje – omawia rolę układu limbicznego w powstawaniu złożonych stanów emocjonalnych	– wymienia nerwy czaszkowe i określa ich funkcje
45. Proces powstawania impulsu nerwowego	– wymienia etapy powstawania impulsu nerwowego – omawia funkcje synaps i neuroprzekaźników w układzie nerwowym – wymienia rodzaje synaps	– definiuje pojęcia: potencjał spoczynkowy, potencjał czynnościowy (iglicowy), depolaryzacja, repolaryzacja – omawia budowę synapsy chemicznej	– porównuje stan komórki w spoczynku i po pobudzeniu – omawia mechanizm działania synapsy chemicznej – podaje przykłady neuroprzekaźników – wymienia prawa przewodzenia	– analizuje na wykresie zmiany potencjału błony neuronu w czasie pobudzenia – wyjaśnia rolę pompy sodowo-potasowej w utrzymaniu różnicy potencjałów między dwoma stronami błony neuronu – analizuje i wyjaśnia prawa przewodzenia	– klasyfikuje neuroprzekaźniki – porównuje transmitery synaptyczne pobudzające i hamujące
46. Funkcjonowanie układu nerwowego oraz łuk odruchowy	– wymienia elementy łuku odruchowego – klasyfikuje odruchy	– charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe – podaje przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych – omawia mechanizm łuku odruchowego	– opisuje doświadczenia Pawłowa – wymienia rodzaje pamięci i je charakteryzuje – omawia mechanizm zapamiętywania	– uzasadnia, że odruch jest podstawą funkcjonowania układu nerwowego – ocenia znaczenie odruchów – proponuje ćwiczenia usprawniające pracę układu nerwowego i zapamiętywanie informacji	– porównuje warunkowanie klasyczne i instrumentalne – wymienia i charakteryzuje różne sposoby uczenia się
47. Higiena układu nerwowego i znaczenie snu	– wymienia czynniki mogące zaburzyć pracę układu nerwowego – wymienia podstawowe zaburzenia snu – wymienia choroby układu nerwowego	– wymienia konsekwencje braku snu – podaje przykłady fobii – charakteryzuje niektóre choroby układu nerwowego	– ocenia biologiczne znaczenie snu – analizuje konsekwencje przeciążenia układu nerwowego	– charakteryzuje i porównuje fazy snu NREM i REM	– analizuje elektroencefalogram
48. Mechanizm percepcji bodźców. Budowa narządu wzroku	– klasyfikuje receptory ze względu na lokalizację i charakter bodźca – wymienia elementy narządu wzroku – wymienia elementy budowy oka – wymienia wady wzroku i najczęstsze choroby narządu wzroku	– omawia budowę oka – omawia wady wzroku i choroby narządu wzroku – omawia funkcje czopków i pręcików	– analizuje związek budowy elementów oka z ich funkcją – omawia zasadę doboru szkieł korekcyjnych przy wadach wzroku	– omawia mechanizm akomodacji oka – wyjaśnia, na czym polega widzenie stereoskopowe	– omawia przemiany biochemiczne zachodzące w komórkach receptorowych oka
49. Budowa narządu słuchu	– wymienia elementy budujące narząd słuchu	– omawia budowę ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego	– wskazuje przystosowania narządu słuchu do odbioru bodźców akustycznych	– opisuje mechanizm odbioru i percepcji bodźców dźwiękowych	– przedstawia ewolucję kosteczek słuchowych
50. Narząd równowagi, zmysł smaku i węchu	– wymienia elementy narządu równowagi, zmysłu smaku i węchu – wskazuje lokalizacje narządu równowagi, zmysłu smaku i węchu	– omawia budowę narządu równowagi, zmysłu smaku i węchu	– analizuje mechanizm percepcji bodźców smakowych i węchowych	– analizuje mechanizm działania narządu równowagi	– wykazuje doświadczalnie współdziałanie narządów zmysłu smaku i węchu
51. Zasady higieny narządu wzroku i słuchu	– przedstawia podstawowe zasady higieny narządu wzroku i słuchu	– wymienia i omawia czynniki szkodzące oczom i narządowi słuchu	– uzasadnia konieczność wykonywania badań profilaktycznych	– analizuje wpływ długotrwałej pracy przy komputerze na narząd wzroku – analizuje wpływ hałasu na narząd słuchu	– prezentuje ćwiczenia relaksujące narząd wzroku
52. Budowa i funkcje skóry	– wymienia elementy skóry – wymienia funkcje skóry – wymienia przydatki skóry	– omawia funkcje skóry – omawia budowę skóry	– analizuje budowę skóry pod kątem pełnionych funkcji – omawia budowę włosów i paznokci	– klasyfikuje gruczoły skórne i je charakteryzuje – porównuje gruczoły holokrynowe, merokrynowe i apokrynowe	– charakteryzuje melanocyty i omawia ich rolę – analizuje udział skóry w termoregulacji
53. Choroby skóry i profilaktyka	– wymienia najczęstsze choroby skóry – klasyfikuje choroby skóry	– omawia najczęstsze choroby skóry	– wymienia i charakteryzuje czynniki sprzyjające powstawaniu chorób skóry	– omawia zasady higieny skóry i profilaktyki chorób skóry – wskazuje metody leczenia chorób skóry	– charakteryzuje pasożyty skóry
54. Budowa układu hormonalnego	– wymienia gruczoły dokrewne – omawia funkcje układu hormonalnego	– lokalizuje gruczoły dokrewne – wymienia hormony produkowane przez poszczególne gruczoły dokrewne	– omawia funkcje poszczególnych hormonów w organizmie człowieka	– omawia skutki niedoczynności i nadczynności gruczołów dokrewnych	– omawia nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej oraz ich wpływ na funkcjonowanie gruczołów podległych
55. Klasyfikacja hormonów	– przedstawia kryteria podziału hormonów – dzieli hormony ze względu na ich budowę chemiczną, miejsce powstawania i mechanizm działania	– omawia poszczególne kategorie hormonów i podaje przykłady	– omawia mechanizm działania hormonów	– porównuje hormony białkowe i sterydowe – analizuje wpływ hormonów tkankowych na działanie układu pokarmowego	– wyjaśnia rolę i działanie adrenaliny
56. Rola sprzężeń zwrotnych w układzie hormonalnym	– wymienia mechanizmy regulujące działanie hormonów	– omawia mechanizm sprzężenia zwrotnego w działaniu hormonów	– porównuje na dowolnym przykładzie mechanizm ujemnego i dodatniego sprzężenia zwrotnego	– omawia regulację wydzielania hormonów tarczycy – wymienia objawy nadczynności i niedoczynności tarczycy	– ocenia znaczenie ujemnego sprzężenia zwrotnego i w utrzymaniu homeostazy organizmu
57. Regulacja hormonalna	– podaje przykłady hormonów działających antagonistycznie	– wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie hormonów	– analizuje rolę antagonistycznego działania hormonów trzustki w utrzymaniu stałego poziomu glukozy we krwi – omawia hormonalną regulację poziomu wapnia we krwi	– wyjaśnia rolę hormonów w procesie dojrzewania	– charakteryzuje cukrzycę typu I, typu II i cukrzycę ciążową – wskazuje rolę witaminy D₃ w regulacji poziomu wapnia we krwi
58. Budowa żeńskiego i męskiego układu rozrodczego	– wymienia narządy męskiego i żeńskiego układu rozrodczego – wymienia funkcje układu rozrodczego	– lokalizuje narządy męskiego i żeńskiego układu rozrodczego – dzieli narządy płciowe męskie i żeńskie na zewnętrzne i wewnętrzne	– omawia budowę i funkcje narządów układu rozrodczego męskiego i żeńskiego	– analizuje budowę narządów rozrodczych pod kątem pełnionych funkcji	– wskazuje różnice i podobieństwa w budowie układu rozrodczego męskiego i żeńskiego
59. Proces oogenezy i spermatogenezy	– wymienia rodzaje gamet człowieka – omawia budowę plemnika	– definiuje terminy: spermatogeneza, oogeneza, ciałko kierunkowe, spermiogeneza	– omawia przebieg procesu spermatogenezy i oogenezy – analizuje przystosowania w budowie plemnika do pełnionych funkcji	– porównuje przebieg procesu spermatogenezy i oogenezy	– ocenia rolę ciałek kierunkowych w procesie oogenezy
60. Cykl menstruacyjny i fizjologia procesu zapłodnienia	– wymienia fazy cyklu menstruacyjnego – omawia budowę komórki jajowej	– omawia fazy cyklu menstruacyjnego	– opisuje przebieg procesu zapłodnienia – wymienia hormony regulujące cykl menstruacyjny	– analizuje regulację hormonalna cyklu menstruacyjnego	– wymienia i opisuje mechanizmy zapobiegające polispermii – porównuje reakcje akrosomalną i korową
61. Fazy rozwoju zarodka i płodu	– wymienia etapy rozwoju zarodkowego człowieka – podaje czas trwania rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka	– omawia przebieg rozwoju zarodkowego człowieka	– omawia budowę i funkcje łożyska – wymienia błony płodowe – wymienia fazy porodu	– omawia funkcje błon płodowych – charakteryzuje fazy porodu	– wymienia narządy rozwijające się z poszczególnych listków zarodkowych: endodermy, mezodermy i ektodermy
62. Ontogeneza człowieka	– wymienia etapy rozwoju postnatalnego człowieka	– charakteryzuje etapy rozwoju postnatalnego człowieka	– podaje czas trwania poszczególnych etapów ontogenezy człowieka	– porównuje etapy ontogenezy człowieka	– analizuje przemiany psychiczne towarzyszące kolejnym etapom ontogenezy człowieka
63. Planowanie rodziny	– wymienia metody antykoncepcji	– charakteryzuje metody antykoncepcji – klasyfikuje metody antykoncepcji	– wymienia i charakteryzuje rodzaje badań prenatalnych	– ocenia znaczenie antykoncepcji i badań prenatalnych – porównuje wady i zalety różnych metod antykoncepcji	– analizuje wpływ antykoncepcji hormonalnej na przebieg cyklu menstruacyjnego

Plan dydaktyczny przedmiotu [Biologia] w zakresie [rozszerzonym] dla klasy [III] szkoły [LO], uwzględniający kształcone umiejętności i treści podstawy programowej

Temat

Liczba godzin

Treści podstawy programowej

Cele ogólne

Cele szczegółowe.

Uczeń:

Kształcone umiejętności.

Uczeń:

Dział 1. Genetyka

1. Budowa i funkcje kwasu DNA (rozdział 1.1, 1.2)

VI. 1. 1)

VI. 1. 2)

- poznanie budowy chemicznej i strukturalnej kwasu DNA

- omówienie funkcji kwasu DNA

- omawia budowę nukleotydu i nukleozydu

- wymienia zasady azotowe należące do puryn i pirymidyn

- wyjaśnia na czym polega antyrównoległość nici DNA

- wyjaśnia zasadę komplementarności i regułę Chargaffa

- porównuje DNA prokariotyczne i eukariotyczne

- wykazuje, że kwas DNA jest polimerem

- wskazuje różnice pomiędzy nukleotydem, a nukleozydem

- korzystając z reguły komplementarności i zasady Chargaffa oblicza ilość poszczególnych nukleotydów w cząsteczce DNA

- wymienia i wskazuje na schemacie budowy kwasu DNA rodzaje wiązań chemicznych występujących w cząsteczce DNA

- izoluje DNA z komórek roślinnych

2. Replikacja DNA

(rozdział 1.3)

VI. 1. 3)

- omówienie przebiegu replikacji DNA

- wyjaśnienie sensu biologicznego/roli replikacji

- wskazuje miejsce replikacji w cyklu komórkowym

- wymienia enzymy biorące udział w procesie replikacji oraz podaje ich funkcje

- omawia przebieg replikacji na nici 3’-5’ oraz nici 5’-3’

- określa znaczenie telomerów w funkcjonowaniu komórki

- omawia przebieg doświadczenia Meselsona i Stahla i jego rolę w wykazaniu, że replikacja DNA zachodzi w sposób semikonserwatywny

- wskazuje różnicę w przebiegu replikacji nici wiodącej i nici opóźnionej

- porównuje przebieg replikacji w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

- oblicza liczbę cząsteczek DNA, jaka powstanie po kolejnych cyklach replikacyjnych

- uzasadnia, że replikacja DNA jest procesem endoergicznym

3. Budowa i funkcje RNA. Porównanie DNA i RNA

(rozdział 1.4, 1.5)

VI. 1. 4)

VI. 1. 5)

- omówienie budowy kwasu RNA

- poznanie rodzajów kwasu RNA oraz ich funkcji w komórce

- omawia budowę nukleotydu RNA

- omawia znaczenie biologiczne kwasów mRNA, tRNA i rRNA

- wskazuje miejsce syntezy kwasów mRNA, tRNA oraz rRNA i polimerazę RNA, która ten proces katalizuje

- porównuje rodzaje kwasów RNA

- rozpoznaje na schemacie kwas tRNA

- wskazuje na schemacie tRNA pętlę antykodonowi oraz miejsce wiązania aminokwasów

- wskazuje różnice pomiędzy kwasem RNA i DNA

4. Organizacja DNA w genomie

(rozdział 2.1, 2.3)

VI. 2. 1)

VI. 2. 3)

VI. 3. 5)

- poznanie miejsca występowania DNA w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

- omówienie organizacji DNA w komórce eukariotycznej

- poznanie budowy i rodzajów chromosomów

- wymienia miejsce występowania DNA w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

- omawia budowę chromatyny

- przedstawia budowę nukleosomu

- omawia budowę chromosomu

- wymienia typy chromosomów ze względu na położenie centromeru

- podaje rolę centromeru, przewężenia wtórnego i kinetochoru

- charakteryzuje typy chromosomów

- porównuje organizację genomu prokariotycznego i eukariotycznego

- dokonuje porównania euchromatyny i heterochromatyny

- uzasadnia, że nukleosom jest podstawową jednostką strukturalną chromatyny

- wyjaśnia zjawisko paradoksu wartości C

- rozpoznaje na preparatach mikroskopowych autosomy i heterosomy

- przygotowuje mokry preparat mikroskopowy nabłonka jamy ustnej oraz chromosomów politenicznych larwy muszki owocowej

- rozpoznaje na preparatach mikroskopowych komórki nabłonkowe męskie i żeńskie

5. Cykl komórkowy (rozdział 2.2)

VI. 2. 2)

VI. 2. 5)

- poznanie faz cyklu komórkowego

- omówienie procesów zachodzących w poszczególnych fazach cyklu komórkowego

- wymienia fazy cyklu komórkowego

- charakteryzuje poszczególne fazy cyklu komórkowego

- omawia regulację cyklu komórkowego

- wyjaśnia rolę punktów kontrolnych w prawidłowym przebiegu cyklu komórkowego

- wyjaśnia, że zaburzenia cyklu komórkowego mogą skutkować rozwojem choroby nowotworowej

6. Podziały komórkowe

(rozdział 2.4)

VI. 2. 4)

- poznanie przebiegu procesu mejozy i mitozy

- omówienie biologicznego znaczenia mejozy i mitozy

- omawia przebieg kolejnych faz mitozy i mejozy

- porównuje proces mitozy i mejozy

- wyjaśnia różnice pomiędzy mejozą pregamiczną i postagamiczną i podaje przykłady organizmów, u których zachodzi mejoza pregamiczna i postgamiczna

- rozpoznaje na rysunkach/preparatach

-mikroskopowych fazy mitozy i mejozy

- potrafi przedstawić w postaci graficznej fazy mitozy i mejozy

- oblicza liczbę biwalentów, tetrad w komórkach przechodzących mejozę

- analizuje zmiany liczby chromosomów oraz ilości DNA w komórkach w czasie przebiegu mitozy i mejozy

7. Zasady kodowania informacji genetycznej

(rozdział 3.1)

VI. 3. 1)

- omówienie zasad kodowania informacji genetycznej

- poznanie cech kodu genetycznego

- wymienia różnice pomiędzy ekspresją genu kodującego cząsteczkę RNA , a ekspresją genu kodującego białko

- wymienia cechy kodu genetycznego

- wymienia rodzaje kodonów w tabeli kodu genetycznego (kodon start, kodony stop, kodony kodujące aminokwasy)

- podaje przykłady odstępstw/wyjątków od cech kodu genetycznego

- potrafi odczytać sekwencję aminokwasową peptydu zakodowaną w sekwencji nukleotydów DNA lub mRNA

- potrafi odtworzyć prawdopodobną sekwencję nukleotydów w DNA znając sekwencję aminokwasów w peptydzie

- uzasadnia, że nie wszystkie mutacje punktowe powodują zmiany fenotypowe

8.Biosynteza białka I – transkrypcja i obróbka potranskrypcyjna

(rozdział 3.2)

VI. 3. 2)

VI. 3. 3)

- omówienie przebiegu procesu transkrypcji i obróbki postranskrypcyjnej

- omawia zasadę powstawania transkryptu

- wymienia i charakteryzuje etapy transkrypcji

- wymienia i charakteryzuje typy eukariotycznej polimerazy RNA

- potrafi „przeprowadzić” transkrypcję fragmentu DNA

- uzasadnia konieczność obróbki postranskrypcyjnej pierwotnego transkryptumRNA oaz modyfikacji końców 3’ i 5’ mRNA

- porównuje proces transkrypcji genów w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

9. Biosynteza białka II – translacja i potranslacyjnamodyfikacja białek

VI. 3. 2)

VI. 3. 4)

- poznanie przebiegu procesu translacji i potranslacyjnej modyfikacji białek

- omawia budowę tRNA i białek i wskazuje ich rolę w przebiegu procesu translacji

- uzasadnia konieczność potranslacyjnej modyfikacji białek

- wymienia sposoby potranslacyjnej modyfikacji białek

omawia rolę enzymów katalizujących reakcje chemiczne w procesie translacji: syntetazy aminoacylo-tRNA, transferazy peptydylowej,

- porównuje przebieg translacji w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

- potrafi na przygotowanym modelu przeprowadzić proces translacji

- wyjaśnić sens biologiczny potranslacyjnych modyfikacji białek

- wyjaśnić wpływ niektórych antybiotyków na przebieg procesu translacji

10. Regulacja ekspresji genów w komórkach prokariotycznych (rozdział 4.1)

VI. 4. 1)

VI. 4. 2)

- omówienie organizacji i mechanizmu działania operonu laktozowego i tryptofanowego

- uzasadnia konieczność regulacji ekspresji genów w komórkach prokariotycznych

- omawia ogólną budowę operonu

- podaje rolę operonu laktozowego i tryptofanowego w regulacji metabolizmu komórki prokariotycznej

- wyjaśnia zjawisko represji katabolicznej

I atenuacji transkrypcji

- porównuje operon laktozowy i tryptofanowy

- omawia kontrolę pozytywną i negatywną operonu laktozowego i tryptofanowego

11. Regulacja ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

(rozdział 4.2)

VI. 4. 3)

- poznanie mechanizmów regulacji ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

- wskazuje etapy na których odbywa się kontrola ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

- wymienia sposoby regulacji ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

omawia sposoby regulacji ekspresji genów w komórkach eukariotycznych: amplifikację genów, regulację na poziomie transkrypcji

- omawia stymulację transkrypcji genów przez hormon sterydowy

- uzasadnia konieczność regulacji ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

- wyjaśnia wpływ enhancera na proces transkrypcji

- wyjaśnia rolę alternatywnego splicinguw regulacji ekspresji genów

12. Podstawy genetyki klasycznej – I i II prawo Mendla

(rozdział 5.1;5.2; 5.4, 5.9)

VI. 5. 1)

VI. 5. 2)

VI. 5. 3)

VI. 5. 6)

- omówienie zasad dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla

- wyjaśnienie zasad konstrukcji krzyżówek genetycznych jednogenowych i dwugenowych

- wyjaśnia podstawowe pojęcia genetyki klasycznej: allel, homozygota, heterozygota, allel dominujący/recesywny, genotyp, fenotyp, chromosomy homologiczne

- wyjaśnia treść I i II prawa Mendla

- potrafi zapisać i rozwiązać krzyżówki genetyczne jednogenowe i dwugenowe

- określić genotypy gamet wytwarzanych przez osobniki

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla

- planuje doświadczenie, w którym wykaże czy osobnik o fenotypie warunkowanym przez allel dominujący jest homozygotą dominującą czy heterozygotą

13. Odstępstwa od praw Mendla

(rozdział 5.3, 5.4)

VI. 5. 3)

VI. 6. 3)

- poznanie wyjątków od praw Mendla

-omawia interakcje pomiędzy allelami tego samego genu lub różnych genów będące odstępstwami od praw Mendla: dominację niecałkowitą, kodominację, plejotropizm, epistazę, hipostazę

- podaje przykłady cech dziedziczących się niezgodnie z prawami Mendla

- uzasadnia, że zespół Marfana warunkowany jest przez gen plejotropowy

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące alleli wielokrotnych, alleli letalnych i epistazy, hipostazy, dominacji niecałkowitej i kodominacji

14. Sprzężenie genów

(rozdział 5.5)

VI. 5. 4)

- wyjaśnienie zasad dziedziczenia genów sprzężonych

- omówienie założeń chromosomowej teorii dziedziczności T. Morgana

- wymienia i omawia zjawiska mogące prowadzić do rozdzielenia genów sprzężonych

- wymienia i omawia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczności T. Morgana

- wyjaśnia zależność pomiędzy odległością genów, a stopniem ich sprzężenia

- wyjaśnia na czym polega mapowanie genów

- ocenia znaczenie mapowania genów dla rozwoju genetyki i medycyny

- planuje doświadczenie, w którym wykazuje sprzężenie genów

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące genów sprzężonych

- określa odległość między genami na podstawie liczby rekombinantów w potomstwie

- uzasadnia, że geny sprzężone dziedziczą się niezgodnie z prawami Mendla

15. Geny sprzężone z płcią. Dziedziczenie płci.

(rozdział 5.6, 5.7)

VI. 5. 4)

VI. 5. 5)

- poznanie mechanizmu determinacji płci człowieka

- omówienie zasad dziedziczenia genów sprzężonych z płcią

- wymienia cechy warunkowane przez geny sprzężone z płcią

- wyjaśnia dlaczego mężczyźni częściej chorują na choroby warunkowane przez geny sprzężone z płcią

- wymienia sposoby determincji płci u różnych zwierząt

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące dziedziczenia genów sprzężonych z płcią

- potrafi zapisać w postaci krzyżówki mechanizm determinacji płci u człowieka

16. Drzewa rodowe – analiza i zasady konstrukcji

(rozdział 5.8)

VI. 5. 5)

- poznanie zasad konstruowania drzew rodowych i odczytywania zapisanych w nich informacji

- wymienia informacje jakie można odczytać z drzewa rodowego

- zna zasady konstruowania drzew rodowych

- uzasadnia celowość konstruowania drzew rodowych

- analizuje drzewa rodowe pod kątem mechanizmu dziedziczenia genów

- określa na podstawie drzewa rodowego czy dziedziczona cecha warunkowana jest przez allel recesywny czy dominujący

- konstruuje drzewo rodowe swojej rodziny

- szacuje prawdopodobieństwo wystąpienia cechy/cech na podstawie analizy drzewa rodowego

17. Rodzaje zmienności genetycznej

(rozdział 6.1, 6.2, 6.3)

VI. 6. 1)

VI. 6. 2)

VI. 6. 4)

- wyjaśnienie zjawiska zmienności genetycznej

- omawia rodzaje zmienności genetycznej

- porównuje zmienność ciągłą i nieciągłą

- podaje przykłady cech ilościowych i jakościowych

- omawia przebieg procesu crossing-over

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące dziedziczenia genów kumulatywnych

18. Mutacje i mutageny –

wprowadzenie

(rozdział 6.4, 6.5)

VI. 6. 5)

VI. 6. 6)

- omówienie przyczyn mutacji

- wprowadzenie kryteriów podziału mutacji

- wymienia i omawia rodzaje mutacji ze względu na miejsce zachodzenia, sposób powstawania, zmiany w materiale genetycznym i efekt końcowy

- podaje przykłady mutagenów biologicznych, chemicznych i fizycznych i opisuje skutki ich działania

- dokonać podziału mutacji

- dostrzec najbliższym otoczeniu czynniki mutagenne i ich unikać

19. Rodzaje mutacji i ich skutki

(rozdział 6.6, 6.7)

VI. 6. 5)

VI. 6. 6)

- omówienie rodzajów mutacji i ich skutków

- wymienia rodzaje mutacji ze względu na zmiany w materiale genetycznym: genowe i chromosomowe – strukturalne i liczbowe

- charakteryzuje zmiany w materiale genetycznym spowodowane przez mutcje punktowe i chromosomowe

- określa wpływ mutacji punktowych na sekwencję aminokwasową białka

- podaje przykłady mutacji korzystnych i niekorzystnych

- podaje przykłady chorób genetycznych spowodowanych przez mutacje chromosomowe i genowe

- wyjaśnia na czym polega nondysjunkcjachromosomów i określa jej wpływ na powstanie aneuploidii

- wyjaśnia dlaczego poliploidy o nieparzystej liczbie chromosomów są bezpłodne

- wyjaśnia dlaczego kolchicyna jest czynnikiem mutagennym

- odróżnia tranzycję od tranzwersji

- uzasadnia, że nie każda zmiana w materiale genetycznym ujawnia się fenotypowo

- na modelu chromosomu potrafi wskazać zmiany spowodowane przez mutacje chromosomowe strukturalne

- omówić mechanizm powstania chromosomu Filadelfia u osób chorych na przewlekłą białaczkę szpikową

20. Charakterystyka wybranych chorób genetycznych

(rozdział 7)

VI. 7. 1)

VI. 7. 2)

- poznanie przyczyn i objawów wybranych chorób genetycznych człowieka

- podaje przykłady chorób genetycznych spowodowanych przez mutacje genowe i chromosomowe

- wymienia choroby genetyczne dziedziczone w sposób recesywny i dominujący

- podaje przykłady chorób jednogenowych, chromosomowych i wieloczynnikowych

- podaje charakterystyczne objawy mukowiscydozy, fenyloketonurii, pląsawicy Huntingtona, hemifilii, daltonizmu, zespołu Downa, zespołu kociego krzyku, zespołu Turnera, zespołu Klinefeltera

- rozpoznać chorobę genetyczną na podstawie informacji o zmianach w materiale genetycznym i charakterystycznych objawów

- wskazać przyczynę wybranych chorób genetycznych człowieka

21. Narzędzia inżynierii genetycznej

(rozdział 8.1; 8.2)

VI. 8. 1)

- przedstawienie głównych narzędzi stosowanych w inżynierii genetycznej

- omawia działanie enzymów stosowanych w inżynierii genetycznej: enzymów restrykcyjnych, ligazy DNA

- podaje przykłady sekwencji palindromowych

- uzasadnia, że elektroforeza jest techniką rozdziału DNA

- wymienia cechy wektorów i wyjaśnia ich rolę w rozwoju inżynierii genetycznej

- przedstawia zasadę działania sondy molekularnej

- zaznacza na schemacie miejsce cięcia DNA przez enzymy restrykcyjne

- uzasadnia, że enzymy restrykcyjne mogą być przydatne w diagnostyce chorób genetycznych

- odczytuje wynik rozdziału elektroforetycznego

- wskazuje, że sonda molekularna może być wykorzystana do wykrywania fragmentu DNA

22. Techniki stosowane w biologii molekularnej i inżynierii genetycznej

(rozdział 8.3-8.7)

VI. 8. 2)

VI. 8. 3)

VI. 8. 4)

VI. 8. 5)

VI. 8. 6)

- omówienie technik stosowanych w laboratoriach biologii molekularnej i biotechnologii

- omawia podstawowe techniki inżynierii genetycznej: klonowanie, tworzenie organizmów transgenicznych , reakcja PCR, sekwencjonowanie DNA

- przedstawia techniki terapii genowej

- wymienia rodzaje komórek macierzystych

- omawia techniki stosowane w terapii genowej: in vivo i ex vivo

- wyjaśnia czym są indukowane pluripotencjalnekomórki macierzyste

- przedstawia przebieg klonowania roślin i zwierząt

- uzasadnia, że klonowanie terapeutyczne pozwala na uzyskanie komórek macierzystych

- omawia rolę sekwencjonowania DNA w określaniu stopnia pokrewieństwa pomiędzy organizmami

- wyjaśnia różnicę pomiędzy klonowaniem in vivo i klonowaniem in vitro

23. Inżynieria genetyczna i biotechnologia – za i przeciw

(rozdział 8.8, 8.9)

VI. 8. 7)

VI. 8. 8)

VI. 8. 9)

VI. 8. 10)

- zapoznanie uczniów z plusami i minusami rozwoju inżynierii genetycznej i biotechnologii

- omawia przykłady potwierdzające znaczenie inżynierii genetycznej i biotechnologii w życiu człowieka

- przedstawia zastosowanie metod inżynierii genetycznej w kryminalistyce, sądownictwie, diagnostyce medycznej i w badaniach ewolucyjnych

- wskazuje możliwości wykorzystania przez człowieka transgenicznych bakterii, roślin i zwierząt

- prezentuje swoje zdanie na temat wątpliwości etycznych klonowania człowieka

- wyjaśnia dlaczego osiągnięcia współczesnej biotechnologii i inżynierii genetycznej mogą naruszać prawa i godność człowieka

- przewiduje jaką rolę mogą odegrać organizmy transgeniczne w zwalczaniu głodu na świecie

Dział II. Ekologia

24. Tolerancja ekologiczna organizmów

(rozdział 9.1)

VII. 1. 2)

VII. 1. 3)

- omówienie zakresu tolerancji organizmów na czynniki środowiska

- poznanie bioindykatorów stanu środowiska naturalnego

- definiuje zakres tolerancji ekologicznej organizmu na czynniki środowiskowe

- charakteryzuje stenobionty i eurybionty

- wymienia czynniki mające wpływ na zakres tolerancji ekologicznej organizmu

- omawia rolę stenobiontów jako bioindykatorów stanu środowiska naturalnego

- wymienia czynniki mające wpływ na zakres tolerancji ekologicznej organizmu

- definiuje prawo minimum Leibiga i prawo tolerancji Shelforda

- rysuje i omawia krzywą tolerancji ekologicznej organizmu na dany czynnik środowiska

- bada zakres tolerancji ekologicznej roślin na zasolenie

- posługuje się skalą porostową

- określa stan środowiska naturalnego na podstawie informacji o organizmach wskaźnikowych jakie występują na danym terenie

25.Elementy niszy ekologicznej

(rozdział 9.2)

VII. 1. 1)

- omówienie elementów niszy ekologicznej organizmów roślinnych i zwierzęcych

- wyjaśnia od czego zależy górna i dolna granica tolerancji termicznej organizmów

- wymienia grupy ekologiczne organizmów o wąskim i szerokim zakresie tolerancji ekologicznej pod względem temperatury, zasolenia, pH podłoża, zapotrzebowania na wodę i światło oraz podaje ich przykłady

- omawia specjalizacje pokarmowe zwierząt

- wykazuje doświadczalnie znaczenie doboru właściwego pokarmu przez zwierzęta

- wskazuje w swoim najbliższym otoczeniu organizmy o wąskim i szerokim zakresie tolerancji ekologicznej na różne czynniki środowiska

- porównuje niszę podstawową i zrealizowaną wybranych gatunków roślin i zwierząt

- na podstawie własnych obserwacji wymienia elementy niszy ekologicznej wybranego organizmu

26. Populacja i parametry ją charakteryzujące

(rozdział 10

VII. 2. 1)

VII. 2. 2)

VII. 2. 3)

VII. 2. 4)

- omówienie cech populacji

- charakterystyka stosunków liczbowych, rozmieszczenia, struktury wieku, płci populacji

- omawia organizację przestrzenną populacji

- wymienia i charakteryzuje typy rozmieszczenia organizmów w populacji

- wskazuje różnicę pomiędzy areałem osobniczym, a terytorium

- wymienia czynniki wpływające na przestrzeń zajmowaną przez osobniki w populacji

- przedstawia wady i zalety rozmieszczenia losowego, równomiernego i skupiskowego organizmów w populacji

- wymienia czynniki wpływające na liczebność i zagęszczenie organizmów w populacji

- planuje i przeprowadza obserwację dynamiki wzrostu liczebności populacji muszki owocowej/ chrząszcza Tenebriomolitor

- bada wpływ zagęszczenia na niektóre cechy roślin

- planuje i przeprowadza obserwację struktury przestrzennej populacji wybranych gatunków roślin

- ocenia strukturę wiekową i płciową populacji muszki owocowej

- planuje i przeprowadza pomiary liczebności populacji chrząszczy za pomocą pułapek Burbera

- przedstawia strukturę wieku populacji w postaci piramidy wiekowej

- rozpoznaje na wykresie rodzaje krzywych przeżywania

- przedstawia w formie wykresu krzywą wzrostu populacji niczym nie ograniczonej i populacji ograniczonej pojemnością środowiska

- charakteryzuje rozrodczość populacji za pomocą współczynnika urodzeń R oraz specyficznej miary urodzeń

- rysuje krzywą przeżywania populacji

27. Zależności między osobnikami w przyrodzie – interakcje obojętne i antagonistyczne

(rozdział 11.1, 11.2)

VII. 3. 1)

VII. 3. 2)

VII. 3. 3)

VII. 3. 4)

VII. 3. 5)

VII. 3. 6)

- omówienie neutralnych i antagonistycznych oddziaływań pomiędzy osobnikami w przyrodzie

- wyjaśnia istotę odziaływań neutralnych i antagonistycznych (pasożytnictwa, drapieżnictwa, konkurencji, allelopatii, amensalizmu)

- podaje przykłady oddziaływań neutralnych i antagonistycznych w przyrodzie

- wyjaśnia różnicę pomiędzy konkurencją wewnątrzgatunkową i międzygatunkową

- wymienia przyczyny konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej

- porównuje strategie zdobywania pokarmu przez drapieżnika i pasożyta

- określa wpływ drapieżnictwa na regulację liczebności populacji

- omawia zmiany liczebności populacji drapieżnika i ofiary w jednostce czasu

- uzasadnia, że roślinożerność jest interakcją na pograniczu drapieżnictwa i pasożytnictwa

- przeprowadza symulację układu drapieżnik-ofiara

- planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym bada wpływ substancji wydzielanych przez kąkol na rozwój pszenicy

- bada doświadczalnie wpływ konkurencji wewnątrzgatunkowe i międzygatunkowej na wzrost rzodkiewki

- przewiduje skutki konkurencji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowe (konkurencyjne wyparcie i zawężenie niszy ekologicznych konkurentów)

28. Zależności między osobnikami w przyrodzie – interakcje nieantagonistyczne

(rozdział 11.3)

VII. 3. 7)

VII. 3. 8)

- omówienie nieantagonistycznych oddziaływań między osobnikami w przyrodzie

- omawia oddziaływania nieantagonistyczne: komensalizm, mutualizm fakultatywny i mutualizm obligatoryjny

- podaje przykłady komensalizmu i mutualizmu

- porównuje mutualizm obligatoryjny i fakultatywny

wskazuje na wybranym przykładzie jaką rolę odgrywają w przyrodzie odgrywają związki mutualistyczne pomiędzy organizmami

- uzasadnia, że mutualizm fakultatywny zwiększa dostosowanie osobników do środowiska w którym występują

- przygotowuje preparaty mikroskopowe i obserwuje bakterie asymilujące azot

29. Struktura ekosystemu

(rozdział 12.1,

VII. 4. 1)

VII. 4. 2)

- zapoznanie się z strukturą różnych ekosystemów

- poznanie czynników kształtujących biotop

- omawia rolę roślin, mikroorganizmów glebowych , bakterii i grzybów glebowych w kształtowaniu biotopu

- określa poprawność stwierdzenia „biocenoza kształtuje biotop”

- przeprowadza obserwację struktury ekosystemu lasu i łąki

- na podstawie obserwacji konstruuje model ilustrujący strukturę wybranego ekosystemu

30. Struktura troficzna i zależności pokarmowe w ekosystemie

(rozdział 12.2, 13.1)

VII. 4. 3)

VII. 4. 4)

VII. 5. 1)

- poznanie struktury troficznej ekosystemu

- omówienie zależności pokarmowych w ekosystemie

- charakteryzuje poziom producentów, konsumentów i destruentów

- omawia zależności pokarmowe w ekosystemie

- wymienia rodzaje łańcuchów pokarmowych

- podaje przykłady łańcuchów pokarmowych

- porównuje fotoautotrofy i chemoautotrofy

- wyjaśnia rolę producentów w funkcjonowaniu ekosystemu

- wskazuje różnicę pomiędzy polifagiem i monofagiem

- wskazuje różnicę pomiędzy łańcuchem spasania i łańcuchem detrytusowym

- wyjaśnia dlaczego liczba ogniw w łańcuchu pokarmowym jest ograniczona

- planuje i przeprowadza obserwację struktury troficznej ekosystemu łąki i lasu

- konstruuje łańcuchy pokarmowe i sieci pokarmowe

- wskazuje poziom troficzny wszystkich ogniw w łańcuchy pokarmowym

- uzasadnia, że obecność destruentów jest niezbędnym warunkiem funkcjonowania ekosystemu

31. Formy ekologiczne roślin

(rozdział 12.3)

IV. 5. 5)

- charakterystyka form ekologicznych roślin w zależności od dostępu wody i dostępności światła

- wymienia cechy morfologiczne i anatomiczne hydrofitów, higrofitów, mezofitów, sklerofitów i sukulentów

- wymienia cechy morfologiczne i anatomiczne heliofitów, skiofitów, pnączy i epifitów

- podaje przykłady roślin należących do poszczególnych grup ekologicznych: hydrofitów, higrofitów, mezofitów, sklerofitów i sukulentów heliofitów, skiofitów, pnączy i epifitów

- wyjaśnia związek pomiędzy budową roślin, a zajmowanym przez nie środowiskiem

32. Obieg materii i przepływ energii w ekosystemie (rozdział 13.2)

VII. 5. 2)

VII. 5. 3)

- omówienie obiegu materii i przepływu energii w ekosystemie

- charakteryzuje ekosystem autotroficzny i heterotroficzny

- wskazuje różnicę pomiędzy produkcją brutto i netto

- wyjaśnia znaczenie stwierdzenia „materia krąży w ekosystemie, a energia przez niego przepływa”

- podaje przykłady ekosystemów o najmniejszej i największej produktywności

wyjaśnia dlaczego wykres obrazujący przepływ energii przez poszczególne poziomy troficzne w ekosystemie ma kształt piramidy

- planuje i przeprowadza obserwację przyrostu biomasy producentów i konsumentów I rzędu

- potrafi obliczyć/oszacować produktywność ekosystemu

- rysuje wykres obrazujący przepływ energii w ekosystemie

33. Cykle biogeochemiczne

(rozdział 13.3)

VII. 5. 4)

VII. 5. 5)

- omówienie cyklu biogeochemicznego węgla, azotu

- wymienia dwa rodzaje cykli biogeochemicznych

- omawia cykl biogeochemiczny węgla i azotu w przyrodzie

- wymienia grupy bakterii biorące udział w obiegu azotu w przyrodzie

- wskazuje aspekty działalności człowieka, które mogą zaburzyć cykl biogeochemiczny azotu i węgla w przyrodzie

Dział III. Różnorodność biologiczna

34. Czynniki wpływające na różnorodność biologiczną Ziemi

(rozdział 14.1, 14.2)

VIII. 1)

VIII. 2)

- omówienie głównych czynników wpływających na różnorodność biologiczną Ziemi

- wymienia rodzaje różnorodności biologicznej

- omawia wpływ klimatu, zlodowaceń i obszaru geograficznego na różnorodność biologiczną

- wymienia przyczyny różnorodności genetycznej

- wyjaśnia rolę ostoi w utrzymaniu różnorodności biologicznej Ziemi

- wymienia przykładowe miejsca na Ziemi będące ogniskami różnorodności biologicznej

- porównuje ekosystemy pod kątem różnorodności gatunkowej

- charakteryzuje różnorodność genetyczną, gatunkową i ekosystemów w swoim najbliższym otoczeniu

- wyjaśnia dlaczego zmniejszenie różnorodności genetycznej populacji może przyczynić się do jej wyginięcia

35. Biomy kuli ziemskiej

(rozdział 14.3)

VIII. 3)

- charakterystyka biomów kuli ziemskiej

- omawia warunki klimatyczne panujące na obszarach geograficznych zajmowanych przez biomy

- charakteryzuje faunę i florę poszczególnych biomów

- wykazuje związek pomiędzy klimatem, a bogactwem fauny i flory biomów

- wskazuje na mapie Świata rozmieszczenie biomów lądowych kuli ziemskiej

36.Wpływ człowieka na różnorodność biologiczną Ziemi

(rozdział 14.4, 14.5)

VIII. 4)

VIII. 5)

VIII. 6)

- przedstawienie wpływu działalności człowieka na różnorodność biologiczną Ziemi

- wymienia czynniki wpływające na różnorodność biologiczną Ziemi

- wyjaśnia jaki wpływ na różnorodność biologiczną Ziemi ma działalność człowieka

- wymienia rodzaje ochrony różnorodności biologicznej

- omawia i podaje przykłady ochrony in situ i ochrony ex situ

- wskazuje przykłady działalności człowieka, która mogłaby zwiększyć różnorodność biologiczną Ziemi

- przygotowuje ulotki/plakaty itp. propagujące ochronę różnorodności biologicznej w najbliższej okolicy

- wyjaśnia jaki wpływ na różnorodność biologiczną ma introdukcja obcych gatunków

Dział IV. Ewolucja

37.Pośrednie i bezpośrednie dowody ewolucji

(rozdział 15.1-15.3)

IX. 1. 1)

IX. 1. 3)

- poznanie bezpośrednich i pośrednich dowodów ewolucji świata żywego

- wymienia i omawia bezpośrednie dowody ewolucji: odciski, odlewy, skamieniałości, skamieniałości kompletne

- omawia proces powstawania skamieniałości w skałach osadowych

- wymienia i omawia dane z embriologii, fizjologii i biochemii, które wskazują na wspólne pochodzenie wszystkich organizmów na Ziemi

- omawia metody datowania względnego: metodę stratygraficzną, paleomagnetyczną, pyłkową, typologiczną

- omawia metody datowania bezwzględnego: metoda izotopowa, dendrochronologiczna, termoluminescencyjna

- wyjaśnia pojęcia: narządy homologiczne, analogiczne, szczątkowe i podaje przykłady

- uzasadnia, że analiza rozmieszczenia organizmów na kuli ziemskiej może dostarczyć dowodów na istnienie ewolucji świata żywego

- klasyfikuje dowodu ewolucji na pośrednie i bezpośrednie

- ocenia znaczenie poszczególnych dowodów świadczących o ewolucji

- uzasadnia na dowolnym przykładzie że ontogeneza jest wiernym powtórzeniem filogenezy

- wyjaśnia, że analiza sekwencji genów pozwala na ustalenie pokrewieństw pomiędzy organizmami

38.Podstawy klasyfikacji filogenetycznej

(rozdział 15.4)

IX. 1. 4)

- wyjaśnienie zasad klasyfikacji filogenetycznej organizmów

- wymienia i omawia metody klasyfikacji filogenetycznej- kladystyczną i molekularną

wymienia i charakteryzuje typy taksonów: takson monofiletyczny, polifiletyczny i parafiletyczny

- zaznacza na dendrogramie grupę monofiletyczną, polifiletyczną i parafiletyczną

- ustala pokrewieństwa pomiędzy organizmami/taksonami na podstawie analizy dendrogramów

39.Teoria doboru naturalnego

(rozdział 16.1, 16.2)

IX. 1. 2)

IX. 2. 2)

- omówienie teorii doboru naturalnego

- wymienia rodzaje doboru naturalnego

- wyjaśnia na dowolnym przykładzie zjawisko preadaptacji, adaptacji i koewolucji

- charakteryzuje dobór kierunkowy, stabilizujący i rozrywający

- wyjaśnia istotę doboru apostatycznego, płciowego i krewniaczego

- omawia działanie doboru kierunkowego na przykładzie melanizmu przemysłowego

- podaje przykłady mimetyzmu i mimikry występujące w przyrodzie

- obserwuje działanie doboru naturalnego w przyrodzie

- oblicza współczynnik reprodukcji netto R

- rozpoznaje na wykresie rozkładu zmienności cechy adaptacyjnej rodzaj doboru naturalnego

- uzasadnia, że żywe skamieniałości są przykładem działania doboru stabilizacyjnego

- wskazuje różnicę pomiędzy mimetyzmem i mimikrą

- uzasadnia, że dobór rozrywający może doprowadzić do specjacji

40.Zmienność genetyczna – podłoże ewolucji

(rozdział 16.3)

IX. 2. 1)

- poznanie źródeł zmienności genetycznej

- przedstawia rolę rekombinacji w powstawaniu zmienności organizmów

- przedstawia znaczenie mutacji w powstawaniu zmienności organizmów

- uzasadnia na dowolnych przykładach, że mutacje mogą zmniejszać lub zwiększać dostosowanie organizmu

- określa wpływ dryfu genetycznego na powstawanie zmienności genetycznej organizmów

- za pomocą programu komputerowego przeprowadza symulację wpływu mutacji na zmienność genetyczną populacji

41. Prawo Hardy’ego-Weinberga

(rozdział17.1, 17.2, 17.3)

IX. 3. 1)

IX. 3. 2)

- omówienie założeń prawa Hardy-ego-Weinberga

- omawia na dowolnych przykładach założenia reguły Hardy’ego-Weinberga

- wyjaśnia czy w przyrodzie w warunkach naturalnych możliwe są do spełnienia postulaty zawarte w regule Hardy’ego-Weinberga

- wylicza częstość genotypów i alleli w populacji znajdującej się w stanie równowagi genetycznej

- podaje przykłady zastosowania reguły Hardy’ego-Weinberga w praktyce

42. Wpływ doboru naturalnego na frekwencję alleli w populacji

(rozdział 17.4)

IX. 2. 2)

IX. 2. 3)

IX. 3. 3)

IX. 3. 4)

- omówienie wpływu doboru naturalnego na frekwencję alleli w populacji

- określa skutki działania doboru naturalnego w przypadku chorób warunkowanych przez allele dominujące

- określa skutki działania doboru naturalnego w przypadku chorób warunkowanych przez allele recesywne

-wyjaśnia dlaczego pląsawica Huntingtona utrzymuje się w populacji pomimo tego, że jest warunkowana przez allel dominujący

- wyjaśnia na przykładzie mukowiscydozy lub anemii sierpowatej zjawisko naddominacji

43. Specjacja

(rozdział 18)

IX. 4. 1)

- poznanie zjawiska specjacji i czynników warunkujących specjację

- przedstawia różne definicje gatunku różniące się od koncepcji biologicznej

- omawia poszczególne rodzaje specjacji

- wymienia rodzaje specjacji

- porównuje specjacje allopatryczną, sympatryczną i parapatryczną

- wyjaśnia zjawisko hybrydyzacji i przedstawia jego konsekwencje

- wskazuje różnice pomiędzy specjacją radiacyjną i filetyczną

- omawia specjację stopniową i skokową

- uzasadnia celowość podziału specjacji allopatrycznej na wikariancyjną i perypatryczną

- klasyfikuje specjacje ze względu na kryterium paleontologiczne i tempo zachodzących zmian

44. Czynniki warunkujące specjację

(rozdział 18)

IX. 4. 2)

IX. 4. 3)

- omówienie czynników warunkujących specjację

- uzasadnia, że izolacja geograficzna jest najważniejszym czynnikiem powstawania nowych gatunków

- wymienia czynniki wpływające na specjację sympatryczną

- wymienia rodzaje barier rozrodczych prezygotycznych i postzygotycznych

- ocenia wpływ zmiany frekwencji alleli i poliploidyzacji na specjację sympatryczną

- uzasadnia na dowolnym przykładzie że czynniki cytoplazmatyczne odgrywają znaczącą rolę w procesie specjacji sympatrycznej

- wyjaśnia na dowolnym przykładzie wpływ dryfu kontynentalnego na wykształcenie się nowych gatunków zwierząt

45. Dryf genetyczny

(rozdział 18.5)

IX. 3. 5)

- omówienie wpływu dryfu genetycznego na zmianę frekwencji genów

- omawia efekt założyciela oraz efekt wąskiego gardła

- podaje przykłady efektu założyciela i efektu wąskiego gardła

- omawia zjawisko radiacji adaptacyjnej na przykładzie „zięb Darwina”

- ocenia znaczenie dryfu genetycznego w przebiegu procesów ewolucyjnych

46.Podstawy biogenezy – hipotezy powstania życia na Ziemi

(rozdział 19.1, 19.2)

IX. 5. 1)

Omówienie teorii biogenezy, tłumaczących sposób pojawienia się życia na Ziemi

- wyjaśnia koncepcję biogenezy proponowaną przez Oparina

- omawia główne założenia alternatywnych do teorii Oparina hipotez biogenezy

- przedstawia założenia teorii Oparina

- wyjaśnia pojęcia: koacerwaty, protobionty, eobionty, rybozymy, ryft

- przedstawia proces powstania komórki prokariotycznej z koacerwatów

- przedstawia założenia koncepcji „Świat RNA”

- przedstawia argumenty wskazujące na monofiletyczne pochodzenie wszystkich organizmów na Ziemi

- analizuje przebieg i ocenia znaczenie naukowe doświadczenie Millera

47. Podstawy biogenezy – wymieranie i radiacja adaptacyjna

(rozdział 19.3, 19.4)

IX. 5. 2)

IX. 5. 3)

- omówienie przyczyn wymierania i mechanizmu radiacji adaptacyjnej

- wymienia i omawia przyczyny wymierania organizmów

- wymienia sytuacje prowadzące do radiacji adaptacyjnej

- wyjaśnia pojęcia: dywergencja (ewolucja rozbieżna), konwergencja (ewolucja zbieżna), paralelizm ewolucyjny

- wymienia przyczyny wymierania organizmów

- wymienia sytuacje prowadzące do radiacji adaptacyjnej

- wyjaśnia pojęcia: dywergencja (ewolucja rozbieżna), konwergencja (ewolucja zbieżna), paralelizm ewolucyjny

- wyjaśnia proces radiacji adaptacyjnej na przykładzie trąbowców lub łuskaczy z rodziny Fringllidae

- uzasadnia, że narządy homologiczne powstają w wyniku dywergencji, a narządy analogiczne są skutkiem konwergencji

48. Dzieje Ziemi

(rozdział 19.4)

IX. 5. 4)

- przedstawienie najważniejszych wydarzeń jakie miały miejsce w historii Ziemi

- wymienia i charakteryzuje eony: fanerozoik i kryptozoik

- wymienia najważniejsze wydarzenia jakie miały miejsce w kolejnych erach

- wymienia okresy i epoki w dziejach Ziemi

- wymienia najważniejsze wydarzenia jakie miały miejsce w kolejnych epokach

- wyjaśnia, które wydarzenia odegrały najistotniejszą rolę w historii Ziemi

- potrafi uszeregować chronologicznie wydarzenia mające miejsce w poszczególnych erach/epokach

49. Podstawy antropogenezy – człowiek a inne zwierzęta

(rozdział 20.1)

IX. 6. 1)

- porównanie człowieka z naczelnymi i innymi przedstawicielami rodziny człowiekaowatych

- wyjaśnia pojęcie antropogenezy

- przedstawia pozycję systematyczną człowieka

- wymienia cechy pozwalające na zaliczenie człowieka do rzędu naczelnych, podrzędu małp właściwych i nadrodziny małp człekokształtnych

- wymienia cechy człowieka odróżniające go od małp człekokształtnych

- uzasadnia celowość zmian budowy czaszki hominidów w kierunku czaszki ludzkiej

- porównuje budowę czaszki człowieka i małpy człekokształtnej

- analizuje drzewo filogenetyczne naczelnych

- wskazuje różnice pomiędzy kladogramem małp człekokształtnych w ujęciu tradycyjnym i molekularnym

50. Ewolucja człowieka

(rozdział 20.2)

IX. 5. 2)

- poznanie ewolucji hominidów

- wymienia przodków współczesnych małp człekokształtnych

- wymienia w kolejności chronologicznej gatunki australopiteków

- wymienia przyczyny hominizacji małp afrykańskich

- przedstawia drzewo rodowe hominidów

- wskazuje główne kierunki rozprzestrzeniania się rodzaju człowiek z Afryki

51. Charakterystyka hominidów

(rozdział 20.3)

IX. 5. 3)

- omówienie cech charakterystycznych przedstawicieli hominidów

- wymienia przedstawicieli hominidów w kolejności chronologicznej

- wymienia cechy charakterystyczne dla przedstawicieli hominidów

omawia ewolucję kulturową hominidów

- rozpoznaje na rysunkach czaszki hominidów i wskazuje cechy ich budowy, które umożliwiły ich identyfikację

Plan dydaktyczny przedmiotu [Biologia] w zakresie [rozszerzonym] dla klasy [III] szkoły [LO], uwzględniający kształcone umiejętności i treści podstawy programowej

Temat

Liczba godzin

Treści podstawy programowej

Cele ogólne

Cele szczegółowe.

Uczeń:

Kształcone umiejętności.

Uczeń:

Propozycje metod nauczania

Propozycje środków dydaktycznych

Uwagi

Dział 1. Genetyka

1. Budowa i funkcje kwasu DNA (rozdział 1.1, 1.2)

VI. 1. 1)

VI. 1. 2)

- poznanie budowy chemicznej i strukturalnej kwasu DNA

- omówienie funkcji kwasu DNA

- omawia budowę nukleotydu i nukleozydu

- wymienia zasady azotowe należące do puryn i pirymidyn

- wyjaśnia na czym polega antyrównoległość nici DNA

- wyjaśnia zasadę komplementarności i regułę Chargaffa

- porównuje DNA prokariotyczne i eukariotyczne

- wykazuje, że kwas DNA jest polimerem

- wskazuje różnice pomiędzy nukleotydem, a nukleozydem

- korzystając z reguły komplementarności i zasady Chargaffa oblicza ilość poszczególnych nukleotydów w cząsteczce DNA

- wymienia i wskazuje na schemacie budowy kwasu DNA rodzaje wiązań chemicznych występujących w cząsteczce DNA

- izoluje DNA z komórek roślinnych

- izolacja DNA z liści cebuli

- praca z materiałem ilustracyjnym - tworzenie modelu cząsteczki DNA

- analiza struktury przestrzennej DNA

- materiały i odczynniki potrzebne do izolacji DNA (mikser, nóż, deska do krojenia, lejek, łaźnia wodna, pojemnik z lodem, zlewki,

Filtr do kawy, cebula, płyn do mycia naczyń, sól kuchenna, woda destylowana, pipeta, strzykawka, probówki, sól do peklowania mięs, etanol lub spirytus denaturowany

- wycięte z kartonu nukleotydy

- model budowy przestrzennej DNA

Etanol należy włożyć do zamrażalnika na kilka godzin przed planowaną lekcją

2. Replikacja DNA

(rozdział 1.3)

VI. 1. 3)

- omówienie przebiegu replikacji DNA

- wyjaśnienie sensu biologicznego/roli replikacji

- wskazuje miejsce replikacji w cyklu komórkowym

- wymienia enzymy biorące udział w procesie replikacji oraz podaje ich funkcje

- omawia przebieg replikacji na nici 3’-5’ oraz nici 5’-3’

- określa znaczenie telomerów w funkcjonowaniu komórki

- omawia przebieg doświadczenia Meselsona i Stahla i jego rolę w wykazaniu, że replikacja DNA zachodzi w sposób semikonserwatywny

- wskazuje różnicę w przebiegu replikacji nici wiodącej i nici opóźnionej

- porównuje przebieg replikacji w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

- oblicza liczbę cząsteczek DNA, jaka powstanie po kolejnych cyklach replikacyjnych

- uzasadnia, że replikacja DNA jest procesem endoergicznym

- symulacja procesu replikacji

- analiza materiału filmowego

- pogadanka na temat biologicznej roli replikacji DNA

- burza mózgów – skojarzenia ze słowem replikacja

- filmy edukacyjne omawiające przebieg replikacji

https://www.youtube.com/watch?v=pgLEnjkNNlA

https://www.youtube.com/watch?v=zrOS1TEIlp

3. Budowa i funkcje RNA. Porównanie DNA i RNA

(rozdział 1.4, 1.5)

VI. 1. 4)

VI. 1. 5)

- omówienie budowy kwasu RNA

- poznanie rodzajów kwasu RNA oraz ich funkcji w komórce

- omawia budowę nukleotydu RNA

- omawia znaczenie biologiczne kwasów mRNA, tRNA i rRNA

- wskazuje miejsce syntezy kwasów mRNA, tRNA oraz rRNA i polimerazę RNA, która ten proces katalizuje

- porównuje rodzaje kwasów RNA

- rozpoznaje na schemacie kwas tRNA

- wskazuje na schemacie tRNA pętlę antykodonowi oraz miejsce wiązania aminokwasów

- wskazuje różnice pomiędzy kwasem RNA i DNA

- pogadanka na temat różnicy pomiędzy DNA i RNA

- przestrzenny model budowy kwasu RNA

4. Organizacja DNA w genomie

(rozdział 2.1, 2.3)

VI. 2. 1)

VI. 2. 3)

VI. 3. 5)

- poznanie miejsca występowania DNA w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

- omówienie organizacji DNA w komórce eukariotycznej

- poznanie budowy i rodzajów chromosomów

- wymienia miejsce występowania DNA w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

- omawia budowę chromatyny

- przedstawia budowę nukleosomu

- omawia budowę chromosomu

- wymienia typy chromosomów ze względu na położenie centromeru

- podaje rolę centromeru, przewężenia wtórnego i kinetochoru

- charakteryzuje typy chromosomów

- porównuje organizację genomu prokariotycznego i eukariotycznego

- dokonuje porównania euchromatyny i heterochromatyny

- uzasadnia, że nukleosom jest podstawową jednostką strukturalną chromatyny

- wyjaśnia zjawisko paradoksu wartości C

- rozpoznaje na preparatach mikroskopowych autosomy i heterosomy

- przygotowuje mokry preparat mikroskopowy nabłonka jamy ustnej oraz chromosomów politenicznych larwy muszki owocowej

- rozpoznaje na preparatach mikroskopowych komórki nabłonkowe męskie i żeńskie

- przygotowanie preparatu mikroskopowego z nabłonka jamy ustnej kobiet i mężczyzn i obserwacja ciałek Barra w komórkach kobiet

- obserwacja chromosomów politenicznych izolowanych z larw muszki owocowej

- obserwacja chromosomów ludzkich na preparatach mikroskopowych

- mikroskop

- szkiełka podstawowe

- szkiełka nakrywkowe

- zakraplacz/ pipeta

- patyczki higieniczne

- błękit metylenowy

- preparaty mikroskopowe chromosomów ludzkich

- larwy muszki owocowej

- 0.65% NaCl

- orceina

- gumka do mazania

- alkohol 96%, 100%

- kwas octowy

- ksylen

- (ew. balsam kanadyjski)

- model budowy chromatyny

http://www.scholaris.pl/resources/run/id/71102

5. Cykl komórkowy (rozdział 2.2)

VI. 2. 2)

VI. 2. 5)

- poznanie faz cyklu komórkowego

- omówienie procesów zachodzących w poszczególnych fazach cyklu komórkowego

- wymienia fazy cyklu komórkowego

- charakteryzuje poszczególne fazy cyklu komórkowego

- omawia regulację cyklu komórkowego

- wyjaśnia rolę punktów kontrolnych w prawidłowym przebiegu cyklu komórkowego

- wyjaśnia, że zaburzenia cyklu komórkowego mogą skutkować rozwojem choroby nowotworowej

- pogadanka na temat roli regulacji cyklu komórkowego

- praca z podręcznikiem – charakterystyka faz cyklu komórkowego

- schemat lub foliogram cyklu komórkowego

6. Podziały komórkowe

(rozdział 2.4)

VI. 2. 4)

- poznanie przebiegu procesu mejozy i mitozy

- omówienie biologicznego znaczenia mejozy i mitozy

- omawia przebieg kolejnych faz mitozy i mejozy

- porównuje proces mitozy i mejozy

- wyjaśnia różnice pomiędzy mejozą pregamiczną i postagamiczną i podaje przykłady organizmów, u których zachodzi mejoza pregamiczna i postgamiczna

- rozpoznaje na rysunkach/preparatach

-mikroskopowych fazy mitozy i mejozy

- potrafi przedstawić w postaci graficznej fazy mitozy i mejozy

- oblicza liczbę biwalentów, tetrad w komórkach przechodzących mejozę

- analizuje zmiany liczby chromosomów oraz ilości DNA w komórkach w czasie przebiegu mitozy i mejozy

analiza plakatów lub makiet przedstawiających przebieg mitozy i mejozy

- obserwacja preparatów mikroskopowych komórek w różnych fazach mitozy i mejozy

- ćwiczenia w rozpoznawaniu i graficznym przedstawieniu faz mitozy i mejozy

- ćwiczenia w graficznym przedstawieniu pojęć: tetrada, biwalent, crossing-over, chromosomy homologiczne

plakaty lub makiety przedstawiające przebieg mitozy i mejozy

- mikroskop

- preparaty mikroskopowe komórek w fazie mitozy i mejozy

- plastelina

- kilka dni przed planowaną lekcją należy poprosić uczniów aby powtórzyli sobie wiadomości dotyczące podziałów komórkowych, które były już omawiane w klasie I

7. Zasady kodowania informacji genetycznej

(rozdział 3.1)

VI. 3. 1)

- omówienie zasad kodowania informacji genetycznej

- poznanie cech kodu genetycznego

- wymienia różnice pomiędzy ekspresją genu kodującego cząsteczkę RNA , a ekspresją genu kodującego białko

- wymienia cechy kodu genetycznego

- wymienia rodzaje kodonów w tabeli kodu genetycznego (kodon start, kodony stop, kodony kodujące aminokwasy)

- podaje przykłady odstępstw/wyjątków od cech kodu genetycznego

- potrafi odczytać sekwencję aminokwasową peptydu zakodowaną w sekwencji nukleotydów DNA lub mRNA

- potrafi odtworzyć prawdopodobną sekwencję nukleotydów w DNA znając sekwencję aminokwasów w peptydzie

- uzasadnia, że nie wszystkie mutacje punktowe powodują zmiany fenotypowe

- analiza tabeli kodu genetycznego

- praca z tekstem – rozwiązywanie zadań

- pogadanka na temat konsekwencji zmian pojedynczych nukleotydów w sekwencji DNA/mRNA

- tabela kodu genetycznego

- kolorowe kartki symbolizujące nukleotydy

8.Biosynteza białka I – transkrypcja i obróbka potranskrypcyjna

(rozdział 3.2)

VI. 3. 2)

VI. 3. 3)

- omówienie przebiegu procesu transkrypcji i obróbki postranskrypcyjnej

- omawia zasadę powstawania transkryptu

- wymienia i charakteryzuje etapy transkrypcji

- wymienia i charakteryzuje typy eukariotycznej polimerazy RNA

- potrafi „przeprowadzić” transkrypcję fragmentu DNA

- uzasadnia konieczność obróbki postranskrypcyjnej pierwotnego transkryptumRNA oaz modyfikacji końców 3’ i 5’ mRNA

- porównuje proces transkrypcji genów w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

- interpretacja materiału filmowego

- prezentacja zasad obróbki postranskrypcyjnejpremRNA

- symulacje splicingu alternatywnego

- Kolorowe klocki

- film edukacyjny przedstawiający przebieg procesu transkrypcji

9. Biosynteza białka II – translacja i potranslacyjnamodyfikacja białek

VI. 3. 2)

VI. 3. 4)

- poznanie przebiegu procesu translacji i potranslacyjnej modyfikacji białek

- omawia budowę tRNA i białek i wskazuje ich rolę w przebiegu procesu translacji

- uzasadnia konieczność potranslacyjnej modyfikacji białek

- wymienia sposoby potranslacyjnej modyfikacji białek

omawia rolę enzymów katalizujących reakcje chemiczne w procesie translacji: syntetazy aminoacylo-tRNA, transferazy peptydylowej,

- porównuje przebieg translacji w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych

- potrafi na przygotowanym modelu przeprowadzić proces translacji

- wyjaśnić sens biologiczny potranslacyjnych modyfikacji białek

- wyjaśnić wpływ niektórych antybiotyków na przebieg procesu translacji

- interpretacja materiału filmowego

- omówienie przebiegu procesu translacji na przygotowanym modelu

- metoda inscenizacji – translacja

- model rybosomu

- kartki z kodonami i nazwami kodowanych przez nie aminokwasów,

10. Regulacja ekspresji genów w komórkach prokariotycznych (rozdział 4.1)

VI. 4. 1)

VI. 4. 2)

- omówienie organizacji i mechanizmu działania operonu laktozowego i tryptofanowego

- uzasadnia konieczność regulacji ekspresji genów w komórkach prokariotycznych

- omawia ogólną budowę operonu

- podaje rolę operonu laktozowego i tryptofanowego w regulacji metabolizmu komórki prokariotycznej

- wyjaśnia zjawisko represji katabolicznej

I atenuacji transkrypcji

- porównuje operon laktozowy i tryptofanowy

- omawia kontrolę pozytywną i negatywną operonu laktozowego i tryptofanowego

- tworzenie mapy myśli do słowa ‘ekspresja genu’

- pogadanka na temat regulacji ekspresji genów

- analiza mechanizmu działania operonu laktozowego i tryptofanowego

- plansze dydaktyczne przedstawiające budowę i zasadę działania operonu laktozowego i tryptofanowego

11. Regulacja ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

(rozdział 4.2)

VI. 4. 3)

- poznanie mechanizmów regulacji ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

- wskazuje etapy na których odbywa się kontrola ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

- wymienia sposoby regulacji ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

omawia sposoby regulacji ekspresji genów w komórkach eukariotycznych: amplifikację genów, regulację na poziomie transkrypcji

- omawia stymulację transkrypcji genów przez hormon sterydowy

- uzasadnia konieczność regulacji ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

- wyjaśnia wpływ enhancera na proces transkrypcji

- wyjaśnia rolę alternatywnego splicinguw regulacji ekspresji genów

- analiza animacji komputerowej

- pogadanka na temat roli alternatywnego splicingu w regulacji ekspresji genów

- animacja przedstawiająca regulację ekspresji genów w komórkach eukariotycznych

http://www.scholaris.pl/resources/run/id/68110

12. Podstawy genetyki klasycznej – I i II prawo Mendla

(rozdział 5.1;5.2; 5.4, 5.9)

VI. 5. 1)

VI. 5. 2)

VI. 5. 3)

VI. 5. 6)

- omówienie zasad dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla

- wyjaśnienie zasad konstrukcji krzyżówek genetycznych jednogenowych i dwugenowych

- wyjaśnia podstawowe pojęcia genetyki klasycznej: allel, homozygota, heterozygota, allel dominujący/recesywny, genotyp, fenotyp, chromosomy homologiczne

- wyjaśnia treść I i II prawa Mendla

- potrafi zapisać i rozwiązać krzyżówki genetyczne jednogenowe i dwugenowe

- określić genotypy gamet wytwarzanych przez osobniki

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla

- planuje doświadczenie, w którym wykaże czy osobnik o fenotypie warunkowanym przez allel dominujący jest homozygotą dominującą czy heterozygotą

- praca z materiałem ilustracyjnym – symulacje tworzenia gamet z pomocą szablonów chromosomów oraz alleli

- praca z tekstem

- pogadanka na temat gamet i procesu ich powstawania

- gra dydaktyczna pt. „Znajdź swojego genetycznego bliźniaka”

- rozwiązywanie zadań genetycznych

- karta do gry (spis cech recesywnych i dominujących człowieka)

- wycięte z kartonu szablony chromosomów (chromosomy homologiczne są w różnych kolorach),

-karteczki samoprzyplepne z wypisanymi allelami dominującymi i recesywnymi genów (wraz z warunkowaną przez nie cechą np. włosy jasne-ciemne, oczy niebieskie-brązowe itp.),

-żywy okaz grochu jadalnego (najlepiej o kwiatach białych i purpurowych),

-plansza dydaktyczna/foliogram przedstawiający przebieg procesu mejozy,

-podręcznik

-animacje komputerowe

http://www.scholaris.pl/resources/run/id/50760

http://www.scholaris.pl/resources/run/id/53968

Przed lekcją należy poprosić uczniów, aby przypomnieli sobie przebieg procesu mejozy

13. Odstępstwa od praw Mendla

(rozdział 5.3, 5.4)

VI. 5. 3)

VI. 6. 3)

- poznanie wyjątków od praw Mendla

-omawia interakcje pomiędzy allelami tego samego genu lub różnych genów będące odstępstwami od praw Mendla: dominację niecałkowitą, kodominację, plejotropizm, epistazę, hipostazę

- podaje przykłady cech dziedziczących się niezgodnie z prawami Mendla

- uzasadnia, że zespół Marfana warunkowany jest przez gen plejotropowy

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące alleli wielokrotnych, alleli letalnych i epistazy, hipostazy, dominacji niecałkowitej i kodominacji

- rozwiązywanie zadań genetycznych

- zadania genetyczne

14. Sprzężenie genów

(rozdział 5.5)

VI. 5. 4)

- wyjaśnienie zasad dziedziczenia genów sprzężonych

- omówienie założeń chromosomowej teorii dziedziczności T. Morgana

- wymienia i omawia zjawiska mogące prowadzić do rozdzielenia genów sprzężonych

- wymienia i omawia główne założenia chromosomowej teorii dziedziczności T. Morgana

- wyjaśnia zależność pomiędzy odległością genów, a stopniem ich sprzężenia

- wyjaśnia na czym polega mapowanie genów

- ocenia znaczenie mapowania genów dla rozwoju genetyki i medycyny

- planuje doświadczenie, w którym wykazuje sprzężenie genów

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące genów sprzężonych

- określa odległość między genami na podstawie liczby rekombinantów w potomstwie

- uzasadnia, że geny sprzężone dziedziczą się niezgodnie z prawami Mendla

- mapowanie genów

- ćwiczenia interaktywne

- pogadanka – porównanie badań Mendla i Morgana

- pokaz przebiegu procesu crossing-over

- analiza animacji komputerowej

- ćwiczenia interaktywne

- hodowla muszki owocowej

- animacja wyjaśniająca co to są geny sprzężone i w jaki sposób są dziedziczone http://www.scholaris.pl/resources/run/id/70196

- kartonowe modele chromosomów homologicznych

-podręcznik

- komputery z dostępem do internetu, - rzutnik multimedialny

- lupy

- ćwiczenia interaktywne http://www.scholaris.pl/resources/run/id/50740

Kojarzenie muszek należy wykonać kilka tygodni przed planowaną lekcją

15. Geny sprzężone z płcią. Dziedziczenie płci.

(rozdział 5.6, 5.7)

VI. 5. 4)

VI. 5. 5)

- poznanie mechanizmu determinacji płci człowieka

- omówienie zasad dziedziczenia genów sprzężonych z płcią

- wymienia cechy warunkowane przez geny sprzężone z płcią

- wyjaśnia dlaczego mężczyźni częściej chorują na choroby warunkowane przez geny sprzężone z płcią

- wymienia sposoby determincji płci u różnych zwierząt

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące dziedziczenia genów sprzężonych z płcią

- potrafi zapisać w postaci krzyżówki mechanizm determinacji płci u człowieka

- rozwiązywanie zadań genetycznych dotyczący dziedziczenia cech warunkowanych przez geny sprzężone z płcią

- symulacja prawdopodobieństwa urodzenia chłopca lub dziewczynki

- interpretacja materiału filmowego

- animacja komputerowa http://www.scholaris.pl/resources/run/id/50796

- z dostępem do internetu,

- rzutnik multimedialny,

- kulki w dwóch kolorach,

- 2 pudełka z otworem w pokrywie,

- plansza dydaktyczna/foliogram przedstawiający determinację płci u człowieka

Kojarzenie muszek należy wykonać kilka tygodni przed planowaną lekcją

16. Drzewa rodowe – analiza i zasady konstrukcji

(rozdział 5.8)

VI. 5. 5)

- poznanie zasad konstruowania drzew rodowych i odczytywania zapisanych w nich informacji

- wymienia informacje jakie można odczytać z drzewa rodowego

- zna zasady konstruowania drzew rodowych

- uzasadnia celowość konstruowania drzew rodowych

- analizuje drzewa rodowe pod kątem mechanizmu dziedziczenia genów

- określa na podstawie drzewa rodowego czy dziedziczona cecha warunkowana jest przez allel recesywny czy dominujący

- konstruuje drzewo rodowe swojej rodziny

- szacuje prawdopodobieństwo wystąpienia cechy/cech na podstawie analizy drzewa rodowego

- analizowanie drzew rodowych

- konstruowanie drzew rodowych na podstawie własnych danych

- drzewa rodowe

- arkusze papieru, flamastry,

- plansza dydaktyczna/foliogram przedstawiający występowanie hemofilii w rodzinie królowej angielskiej Wiktorii

Przed lekcją należy poprosić uczniów aby prześledzili dziedziczenie przykładowej cechy (np. umiejętności zwijania języka w rurkę) u członków swojej rodziny

17. Rodzaje zmienności genetycznej

(rozdział 6.1, 6.2, 6.3)

VI. 6. 1)

VI. 6. 2)

VI. 6. 4)

- wyjaśnienie zjawiska zmienności genetycznej

- omawia rodzaje zmienności genetycznej

- porównuje zmienność ciągłą i nieciągłą

- podaje przykłady cech ilościowych i jakościowych

- omawia przebieg procesu crossing-over

- rozwiązuje zadania genetyczne dotyczące dziedziczenia genów kumulatywnych

Obserwacja zmienności modyfikacyjnej na przykładzie niezapominajki, hortensji, strzałki wodnej

- prezentacja zjawiska crossing-over na modelu chromosomów homologicznych

- kwitnące niezapominajki i hortensje posadzone w glebie o ph kwaśnym i zasadowym

- roślina strzałki wodnej z liśćmi podwodnymi, pływającymi po wodzie i nadwodnymi

- model chromosomów homologicznych

18. Mutacje i mutageny –

wprowadzenie

(rozdział 6.4, 6.5)

VI. 6. 5)

VI. 6. 6)

- omówienie przyczyn mutacji

- wprowadzenie kryteriów podziału mutacji

- wymienia i omawia rodzaje mutacji ze względu na miejsce zachodzenia, sposób powstawania, zmiany w materiale genetycznym i efekt końcowy

- podaje przykłady mutagenów biologicznych, chemicznych i fizycznych i opisuje skutki ich działania

- dokonać podziału mutacji

- dostrzec najbliższym otoczeniu czynniki mutagenne i ich unikać

Pogadanka na temat czynników mutagennych i sposobów ich eliminacji z życia codziennego

- elementy wykładu – charakterystyka czynników mutagennych

- produkty zawierające substancje o charakterze mutagenów

19. Rodzaje mutacji i ich skutki

(rozdział 6.6, 6.7)

VI. 6. 5)

VI. 6. 6)

- omówienie rodzajów mutacji i ich skutków

- wymienia rodzaje mutacji ze względu na zmiany w materiale genetycznym: genowe i chromosomowe – strukturalne i liczbowe

- charakteryzuje zmiany w materiale genetycznym spowodowane przez mutcje punktowe i chromosomowe

- określa wpływ mutacji punktowych na sekwencję aminokwasową białka

- podaje przykłady mutacji korzystnych i niekorzystnych

- podaje przykłady chorób genetycznych spowodowanych przez mutacje chromosomowe i genowe

- wyjaśnia na czym polega nondysjunkcjachromosomów i określa jej wpływ na powstanie aneuploidii

- wyjaśnia dlaczego poliploidy o nieparzystej liczbie chromosomów są bezpłodne

- wyjaśnia dlaczego kolchicyna jest czynnikiem mutagennym

- odróżnia tranzycję od tranzwersji

- uzasadnia, że nie każda zmiana w materiale genetycznym ujawnia się fenotypowo

- na modelu chromosomu potrafi wskazać zmiany spowodowane przez mutacje chromosomowe strukturalne

- omówić mechanizm powstania chromosomu Filadelfia u osób chorych na przewlekłą białaczkę szpikową

- analiza kariotypów

http://www.scholaris.pl/resources/run/id/53470

- graficzne przedstawienie rodzajów mutacji

- kariotypy osób zdrowych i chorych na choroby wywołane mutacjami chromosomowymi liczbowymi

- model chromosomu

- sześciany z kartonu z napisanymi na jednym boku literami

- kartki z nazwami mutacji (spontaniczne, indukowane, somatyczne, germinalne, genowe, chromosomowe, korzystne, niekorzystne, neutralne),

- kartki symbolizujące nukleotydy,

- animacja komputerowa http://www.scholaris.pl/resources/run/id/50797

20. Charakterystyka wybranych chorób genetycznych

(rozdział 7)

VI. 7. 1)

VI. 7. 2)

- poznanie przyczyn i objawów wybranych chorób genetycznych człowieka

- podaje przykłady chorób genetycznych spowodowanych przez mutacje genowe i chromosomowe

- wymienia choroby genetyczne dziedziczone w sposób recesywny i dominujący

- podaje przykłady chorób jednogenowych, chromosomowych i wieloczynnikowych

- podaje charakterystyczne objawy mukowiscydozy, fenyloketonurii, pląsawicy Huntingtona, hemifilii, daltonizmu, zespołu Downa, zespołu kociego krzyku, zespołu Turnera, zespołu Klinefeltera

- rozpoznać chorobę genetyczną na podstawie informacji o zmianach w materiale genetycznym i charakterystycznych objawów

- wskazać przyczynę wybranych chorób genetycznych człowieka

- metoda „w płaszczu eksperta” – charakterystyka wybranych chorób genetycznych

- praca z materiałem źródłowym – samodzielne opracowanie charakterystyki chorób genetycznych na podstawie fachowej literatury

- metoda aktywizująca „grafitti”

- dyskusja na temat tolerancji społeczeństwa wobec osób cierpiących na schorzenia genetyczne

- materiały źródłowe na temat wybranych chorób genetycznych człowieka (encyklopedie, podręczniki akademickie)

- materiały plastyczne (arkusze papieru, flamastry itp.)

21. Narzędzia inżynierii genetycznej

(rozdział 8.1; 8.2)

VI. 8. 1)

- przedstawienie głównych narzędzi stosowanych w inżynierii genetycznej

- omawia działanie enzymów stosowanych w inżynierii genetycznej: enzymów restrykcyjnych, ligazy DNA

- podaje przykłady sekwencji palindromowych

- uzasadnia, że elektroforeza jest techniką rozdziału DNA

- wymienia cechy wektorów i wyjaśnia ich rolę w rozwoju inżynierii genetycznej

- przedstawia zasadę działania sondy molekularnej

- zaznacza na schemacie miejsce cięcia DNA przez enzymy restrykcyjne

- uzasadnia, że enzymy restrykcyjne mogą być przydatne w diagnostyce chorób genetycznych

- odczytuje wynik rozdziału elektroforetycznego

- wskazuje, że sonda molekularna może być wykorzystana do wykrywania fragmentu DNA

- praca z podręcznikiem

- pokaz działania enzymów replikacyjnych

- podręcznik

- elektroforegramy

- kartony z sekwencjami DNA zawierającymi miejsce cięcia enzymów restrykcyjnych

- nożyczki

22. Techniki stosowane w biologii molekularnej i inżynierii genetycznej

(rozdział 8.3-8.7)

VI. 8. 2)

VI. 8. 3)

VI. 8. 4)

VI. 8. 5)

VI. 8. 6)

- omówienie technik stosowanych w laboratoriach biologii molekularnej i biotechnologii

- omawia podstawowe techniki inżynierii genetycznej: klonowanie, tworzenie organizmów transgenicznych , reakcja PCR, sekwencjonowanie DNA

- przedstawia techniki terapii genowej

- wymienia rodzaje komórek macierzystych

- omawia techniki stosowane w terapii genowej: in vivo i ex vivo

- wyjaśnia czym są indukowane pluripotencjalnekomórki macierzyste

- przedstawia przebieg klonowania roślin i zwierząt

- uzasadnia, że klonowanie terapeutyczne pozwala na uzyskanie komórek macierzystych

- omawia rolę sekwencjonowania DNA w określaniu stopnia pokrewieństwa pomiędzy organizmami

- wyjaśnia różnicę pomiędzy klonowaniem in vivo i klonowaniem in vitro

- pogadanka o możliwościach inżynierii genetycznej

- metoda „kula śniegowa” – przyszłość genetyki molekularnej i biotechnologii

- analiza materiału filmowego

- filmy edukacyjne na temat klonowania

W miarę możliwości należy zorganizować wycieczkę do najbliższego laboratorium biologii molekularnej

23. Inżynieria genetyczna i biotechnologia – za i przeciw

(rozdział 8.8, 8.9)

VI. 8. 7)

VI. 8. 8)

VI. 8. 9)

VI. 8. 10)

- zapoznanie uczniów z plusami i minusami rozwoju inżynierii genetycznej i biotechnologii

- omawia przykłady potwierdzające znaczenie inżynierii genetycznej i biotechnologii w życiu człowieka

- przedstawia zastosowanie metod inżynierii genetycznej w kryminalistyce, sądownictwie, diagnostyce medycznej i w badaniach ewolucyjnych

- wskazuje możliwości wykorzystania przez człowieka transgenicznych bakterii, roślin i zwierząt

- prezentuje swoje zdanie na temat wątpliwości etycznych klonowania człowieka

- wyjaśnia dlaczego osiągnięcia współczesnej biotechnologii i inżynierii genetycznej mogą naruszać prawa i godność człowieka

- przewiduje jaką rolę mogą odegrać organizmy transgeniczne w zwalczaniu głodu na świecie

- metoda inscenizacji – sąd nad inżynierią genetyczną i biotechnologią

- metoda „kula śniegowa” – przyszłość genetyki molekularnej i biotechnologii

- metoda „portfolio” – zbieranie informacji na temat inżynierii genetycznej i biotechnologii

- artykuły popularnonaukowe na temat rozwoju inżynierii genetycznej i biotechnologii

- rozdziały w książkach poświęcone inżynierii genetycznej - wywiady, artykuły w dziennikach, czasopismach poruszające etyczne aspekty rozwoju genetyki, biotechnologii i inżynierii genetycznej

Dział II. Ekologia

24. Tolerancja ekologiczna organizmów

(rozdział 9.1)

VII. 1. 2)

VII. 1. 3)

- omówienie zakresu tolerancji organizmów na czynniki środowiska

- poznanie bioindykatorów stanu środowiska naturalnego

- definiuje zakres tolerancji ekologicznej organizmu na czynniki środowiskowe

- charakteryzuje stenobionty i eurybionty

- wymienia czynniki mające wpływ na zakres tolerancji ekologicznej organizmu

- omawia rolę stenobiontów jako bioindykatorów stanu środowiska naturalnego

- wymienia czynniki mające wpływ na zakres tolerancji ekologicznej organizmu

- definiuje prawo minimum Leibiga i prawo tolerancji Shelforda

- rysuje i omawia krzywą tolerancji ekologicznej organizmu na dany czynnik środowiska

- bada zakres tolerancji ekologicznej roślin na zasolenie

- posługuje się skalą porostową

- określa stan środowiska naturalnego na podstawie informacji o organizmach wskaźnikowych jakie występują na danym terenie

- obserwacja porostów

- badanie tolerancji rozwielitek na jony miedziowe zawarte w siarczanie miedziowym

- określanie stanu czystości powietrza w najbliższej okolicy za pomocą skali porostowej

- pogadanka na temat roli bioindykatorów w monitorowaniu stanu środowiska naturalnego

- testowanie prawa minimum Liebiga i prawa tolerancji Shelforda

- doniczki

- nasiona rzeżuchy

- ziemia ogrodowa

- roztwór NaCl

- bezwodny CuSo₄

- woda z czystego jeziora lub akwarium

- żywe okazy rozwielitek

- cylindry miarowe

- pipety

- lupy

- słoiki o pojemności 1l

- skala porostowa

Doświadczenie należy przeprowadzić kilka/kilkanaście dni przed planowaną lekcją, aby uczniowie mogli na zajęciach zinterpretować jego wyniki

25.Elementy niszy ekologicznej

(rozdział 9.2)

VII. 1. 1)

- omówienie elementów niszy ekologicznej organizmów roślinnych i zwierzęcych

- wyjaśnia od czego zależy górna i dolna granica tolerancji termicznej organizmów

- omawia specjalizacje pokarmowe zwierząt

- wykazuje doświadczalnie znaczenie doboru właściwego pokarmu przez zwierzęta

- wskazuje w swoim najbliższym otoczeniu organizmy o wąskim i szerokim zakresie tolerancji ekologicznej na różne czynniki środowiska

- porównuje niszę podstawową i zrealizowaną wybranych gatunków roślin i zwierząt

- na podstawie własnych obserwacji wymienia elementy niszy ekologicznej wybranego organizmu

- badanie znaczenia doboru właściwego pokarmu przez zwierzęta

- obserwacja niszy ekologicznych organizmów roślinnych i zwierzęcych w najbliższym otoczeniu domu i szkoły

- notatniki

- ołówki/długopisy

- mąka razowa

- otręby

- drożdże paszowe

- waga

- 30 larw mącznika młynarka (Tenebriomolitor)

- szalki Petriego

2 tygodnie przed planowaną lekcją należy zlecić uczniom przeprowadzenie doświadczenia pozwalającego określić preferencje pokarmowe larw mącznika

26. Populacja i parametry ją charakteryzujące

(rozdział 10

VII. 2. 1)

VII. 2. 2)

VII. 2. 3)

VII. 2. 4)

- omówienie cech populacji

- charakterystyka stosunków liczbowych, rozmieszczenia, struktury wieku, płci populacji

- omawia organizację przestrzenną populacji

- wymienia i charakteryzuje typy rozmieszczenia organizmów w populacji

- wskazuje różnicę pomiędzy areałem osobniczym, a terytorium

- wymienia czynniki wpływające na przestrzeń zajmowaną przez osobniki w populacji

- przedstawia wady i zalety rozmieszczenia losowego, równomiernego i skupiskowego organizmów w populacji

- wymienia czynniki wpływające na liczebność i zagęszczenie organizmów w populacji

- planuje i przeprowadza obserwację dynamiki wzrostu liczebności populacji muszki owocowej/ chrząszcza Tenebriomolitor

- bada wpływ zagęszczenia na niektóre cechy roślin

- planuje i przeprowadza obserwację struktury przestrzennej populacji wybranych gatunków roślin

- ocenia strukturę wiekową i płciową populacji muszki owocowej

- planuje i przeprowadza pomiary liczebności populacji chrząszczy za pomocą pułapek Burbera

- przedstawia strukturę wieku populacji w postaci piramidy wiekowej

- rozpoznaje na wykresie rodzaje krzywych przeżywania

- przedstawia w formie wykresu krzywą wzrostu populacji niczym nie ograniczonej i populacji ograniczonej pojemnością środowiska

- charakteryzuje rozrodczość populacji za pomocą współczynnika urodzeń R oraz specyficznej miary urodzeń

- rysuje krzywą przeżywania populacji

- obserwacja struktury przestrzennej populacji wybranych gatunków roślin

- obserwacja struktury wiekowej populacji muszki owocowej/chrząszcza Tenebriomolitor

- badanie liczebności populacji chrząszczy na wybranym terenie

- badanie wpływu zagęszczenia na wzrost rzodkiewki

- badanie zagęszczenia dżdżownic w różnych glebach

- dyskusja „za i przeciw” – rozmieszczenie skupiskowe- zaleta czy wada?

- pogadanka na temat czynników wpływających na liczebność populacji

- analiza struktury płci populacji Drosophilamelanogaster

- pułapki Burbera (lub plastikowe kubeczki)

- lakier do paznokci

- hodowla Tenebriomolitor lub Drosophilamelanogaster

- papier milimetrowy

- lupy

- taśma miernicza

- ziemia ogrodowa

- 3 doniczki

- nasiona rzodkiewki

- ziemia ogrodowa, ziemia kompostowa, ziemia z nieużytku przemysłowego

- sito

Hodowlę Tenebriomolitor lub Drosophilamelanogaster należy założyć ona kilka tygodni (1-1,5 miesiąca) przed planowaną lekcją

Doświadczenia badające wpływ zagęszczenia populacji na przyrost biomasy rzodkiewki należy rozpocząć kilka tygodni przed lekcją