Wymagania edukacyjne przedmiotu uzupełniającego przyroda w roku szkolnym 2019/2020

Klasa 3a

 

zawierają  szczegółowy wykaz wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować po omówieniu poszczególnych lekcji z podręcznika Biologia na czasie – zakres podstawowy. Jest on niezastąpiony przy obiektywnej ocenie postępów ucznia w nauce.

 

Poziomy oczekiwanych osiągnięć ucznia

 

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

konieczne (na stopień dopuszczający)

podstawowe (na stopień dostateczny)

rozszerzające (na stopień dobry)

dopełniające (na stopień bardzo dobry)

obejmują treści i umiejętności

obejmują treści i umiejętności

najważniejsze w uczeniu się biologii

 

złożone i mniej przystępne niż zaliczone do wymagań podstawowych

łatwe dla ucznia nawet mało zdolnego

 

wymagające korzystania z różnych źródeł informacji

często powtarzające się w procesie nauczania

 

umożliwiające rozwiązywanie problemów

określone programem nauczania na poziomie nieprzekraczającym wymagań zawartych w podstawie programowej

pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym

użyteczne w życiu codziennym

 

pozwalające łączyć wiedzę z różnych przedmiotów i dziedzin

 

Stopnie szkolne

 

Stopień dopuszczający

Stopień dopuszczający można wystawić uczniowi, który przyswoił treści konieczne. Taki uczeń

z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach.

 

Stopień dostateczny

Stopień dostateczny może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone stanowisko.

 

Stopień dobry

Stopień dobry można wystawić uczniowi, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię przedmiotową, a także wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów znanych z lekcji

i podręcznika, rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod, samodzielnie pracuje z podręcznikiem i materiałem źródłowym oraz aktywnie uczestniczy w zajęciach.

 

Stopień bardzo dobry

Stopień bardzo dobry może otrzymać uczeń, który opanował treści dopełniające. Potrafi on samodzielnie interpretować zjawiska oraz bronić swych poglądów.

 

Stopień celujący

Stopień celujący może otrzymać uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w podręczniku. Potrafi on selekcjonować i hierarchizować wiadomości, z powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, a także pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wymagania edukacyjne- przyroda

 

1.                  Metoda naukowa i wyjaśnianie świata (1.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–określa, czym zajmują się nauki przyrodnicze

–wyjaśnia pojęcie metoda naukowa

–wyjaśnia, do czego służą teorie naukowe

podaje, czego dotyczy obserwacja

podaje, czego dotyczy eksperyment

–wymienia i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej

–podaje nazwy podstawowego sprzętu i szkła laboratoryjnego

podaje obserwacje do doświadczenia chemicznego

–podaje nazwy podstawowych substancji poznanych na lekcjach chemii

–zapisuje wzory chemiczne podstawowych substancji poznanych na lekcjach chemii

–zapisuje proste równania reakcji chemicznych (cząsteczkowo, jonowo, jonowo w sposób skrócony)

–wyjaśnia, na czym polega spalanie całkowite i niecałkowite

–definiuje pojęcie denaturacja

–definiuje pojęcia: dysocjacja jonowa, elektrolit

–określa ładunek kationów i anionów

Uczeń:

–podaje różnicę między obserwacją
a eksperymentem

–wyjaśnia pojęcie hipoteza

–wymienia części składowe opisu doświadczenia chemicznego

–podaje możliwości wykorzystania doświadczeń chemicznych

–formułuje wnioski z prostych doświadczeń chemicznych

–wyjaśnia przebieg procesu tworzenia się jonów: kationów, anionów

–odróżnia nazwy zwyczajowe od systematycznych

–stosuje nazwy systematyczne
i zwyczajowe najważniejszych substancji poznanych na lekcjach chemii

Uczeń:

–wyjaśnia, na czym polega doskonalenie i rozwój nauki

–wyjaśnia pojęcia: powtarzalność eksperymentu, próba kontrolna

–podaje nazwy sprzętu i szkła laboratoryjnego

–opisuje typowe doświadczenia chemiczne

–zapisuje wzory chemiczne substancji

–zapisuje równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej

–wymienia rodzaje doświadczeń chemicznych

–opisuje substancje będące elektrolitami

Uczeń:

–opisuje etapy prowadzące do włączenia lub nie włączenia danej hipotezy do teorii naukowej (np. dotyczące efektu Tyndalla)

–opisuje rodzajedoświadczeń chemicznych

–zapisuje trudniejsze równania reakcji chemicznych

–przedstawia przebieg reakcji chemicznych za pomocą modeli

–wyjaśnia, dlaczego roztwory elektrolitów przewodzą prąd elektryczny

–swobodnie posługuje się nazewnictwem i wzorami chemicznymi wprowadzonymi na lekcjach chemii

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–formułuje hipotezy,

–projektuje doświadczenie chemiczne, dzięki któremu można zweryfikować postawioną hipotezę.

 

2.                  Wynalazki, które zmieniły świat (9.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–wymienia właściwości wspólne
dla wszystkich metali

–podaje właściwości metali, które umożliwiają ich rozróżnianie

–definiuje pojęcie stop metali

–podaje przykłady stopów metali

–wymienia podstawowe zastosowania niektórych metali
i ich stopów

–wyjaśnia pojęcie ruda metali

–definiuje pojęcie szkło

–podaje właściwości szkła

–podaje zastosowania szkła

–wymienia przykłady i zastosowania produktów ceramicznych

–wymienia podstawowe surowce stosowane do produkcji papieru

–określa główny składnik wykorzystywany do produkcji papieru

–określa właściwości celulozy

–definiuje pojęcia: mydło, detergent

–podaje przykłady kosmetyków i leków naturalnych stosowanych
w starożytności

–wyjaśnia, co to jest ropa naftowa

–wymienia produkty przeróbki ropy naftowej

–wyjaśnia znaczenie paliw dla współczesnego człowieka

–omawia różnice między włóknami naturalnymi a włóknami sztucznymi (pochodzenie)

–wymienia wady i zalety stosowania tworzyw sztucznych

–podaje zastosowanie prochu czarnego

–podaje zastosowania nitrogliceryny

–podaje, kto jako pierwszy otrzymał dynamit

–omawia zastosowania dynamitu

Uczeń:

–wyjaśnia pochodzenie nazw epok prehistorycznych – epoki brązu oraz epoki żelaza

porównuje właściwości niektórych metali i ich stopów

–podaje sposoby otrzymywania metali z rud

–zapisuje równania reakcji redukcji tlenków żelaza

wymienia surowce wykorzystywane
do produkcji szkła

–wyjaśnia, co to jest kaolin

–wymienia surowce stosowane
do produkcji ceramiki

określa właściwości porcelany

wymienia etapy produkcji papieru

podaje przykłady rodzajów papieru

podaje zapis słowny reakcji zmydlania tłuszczów

wymienia zastosowania produktów przeróbki ropy naftowej

–wyjaśnia znaczenie ropy naftowej
w życiu codziennym

–wyjaśnia pojęcie celuloid

wyjaśnia różnice między prochem czarnym a prochem bezdymnym

wyjaśnia, co to jest dynamit

Uczeń:

–wyjaśnia pojęcie patyna

–omawia sposób powstawania patyny

–wymienia skład pierwiastkowy najważniejszych stopów metali

–wymienia surowce wykorzystywane
do produkcji stopów żelaza

–wymienia kolejno procesy zachodzące w wielkim piecu

–opisuje historię powstawania szkła

–wymienia etapy produkcji porcelany

–opisuje wybrane rodzaje papieru

–opisuje historię powstawania mydła

–wymienia procesy, które umożliwiły obróbkę surowców naturalnych stosowanych do produkcji kosmetyków

–wyjaśnia (na przykładzie) wpływ rozwoju medycyny na zdrowie ludzi

–wymienia niektóre substancje stosowane do modyfikacji właściwości tworzyw sztucznych

–wymienia podstawowe składniki wykorzystywane do produkcji celuloidu

–wymienia składniki prochu czarnego

–wymienia właściwości nitrogliceryny
i dynamitu

Uczeń:

–opisuje znaczenie niektórych surowców wykorzystywanych
w procesie wielkopiecowym

–wyjaśnia przebieg kolejnych etapów zachodzących podczas produkcji stopów żelaza w wielkim piecu

–zapisuje równania reakcji chemicznych zachodzących w wielkim piecu

analizuje wpływ metali i ich stopów
na rozwój cywilizacji

opisuje historię powstawania porcelany

analizuje historię utrwalania informacji od wykorzystania glinianych tabliczek do stosowania papieru

omawia otrzymywanie niektórych rodzajów papieru

omawia rozwój procesu produkcji środków czystości oraz kosmetyków
na przestrzeni wieków

–wyjaśnia różnice w działaniu salicyny
i aspiryny

–omawia rozwój przemysłu tworzyw sztucznych

–analizuje znaczenie tworzyw sztucznych w różnych dziedzinach życia

–wyjaśnia, czym jest nitrogliceryna

–opisuje znaczenie prochu, dynamitu oraz nitrogliceryny w wybranych aspektach życia człowieka

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–opisuje zastosowania magnetytu,

–opisuje różne rodzaje stali,

–łączy właściwości różnych rodzajów stali z ich zastosowaniami,

–porównuje właściwości gliny i produktów jej przeróbki,

–opisuje środki wybuchowe inne niż proch, dynamit i nitrogliceryna.

 

3.       Energia – od Słońca do żarówki (10.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–wymienia procesy zachodzące na Ziemi dzięki energii słonecznej

–podaje najpopularniejszy sposób uzyskiwania energii przez człowieka

–definiuje pojęcia: układ, otoczenie

–podaje przykłady parametrów układu

–dzieli procesy na egzo-
i endoenergetyczne

–podaje przykłady procesów egzo-
i endoenergetycznych

określa, czy proces jest samorzutny, czy wymuszony

zalicza układy do otwartych, zamkniętych lub izolowanych

wymienia źródła światła

–wyjaśnia pojęcie energooszczędny

Uczeń:

–opisuje rodzaje układów (otwarty, zamknięty, izolowany)

–podaje przykłady układów: otwartego, zamkniętego i izolowanego

–omawia sposoby wydzielania się energii

–podaje przykłady procesów samorzutnych i wymuszonych

–wymienia substancje, z których wykonuje się świece

–omawia właściwości substancji,
z których wykonuje się świece

–opisuje zjawiska zachodzące podczas spalania świecy

–opisuje budowę żarówki

Uczeń:

–definiuje pojęcie energia wewnętrzna

–omawia zmiany energii układu
w reakcjach egzoenergetycznych
i endoenergetycznych

–definiuje pojęcie energia aktywacji

–omawia substancje wykorzystywane jako źródła światła

Uczeń:

–opisuje procesy samorzutne, wymuszone

–wyjaśnia pojęcia: samozapłon, temperatura samozapłonu

–wymienia wady i zalety poznanych źródeł światła

–przedstawia właściwości, jakie powinno mieć doskonałe źródło światła wytworzone przez człowieka

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–opisuje działanie ogrzewaczy chemicznych oraz podaje odpowiednie przykłady,

–omawia zmiany energii substratów i produktów w reakcji egzoenergetycznej i endoenergetycznej,

–omawia zjawisko luminescencji,

–wyjaśnia sposób zastosowania pierwiastków promieniotwórczych do pozyskiwania energii.

 

4.                  Technologie współczesne i przyszłości (13.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–podaje przykład metody produkcji lub przetwórstwa (rozumie pojęcie technologia)

–wymienia materiały przewodzące prąd stosowane w życiu codziennym

–definiuje pojęcia: mer, monomer, polimer, reakcja polimeryzacji

–podaje przykłady polimerów

–podaje przykład polimeru przewodzącego prąd

–definiuje pojęcie węglowodory aromatyczne

–wyjaśnia pojęcie nanomateriały

Uczeń:

–wyjaśnia pojęcie technologia

–wymienia przykłady polimerów oraz ich zastosowania

–zapisuje wzór benzenu (sumaryczny oraz szkieletowy)

–podaje zastosowania diod elektroluminescencyjnych w życiu codziennym

wyjaśnia, czym zajmuje się nanotechnologia

wyjaśnia, co to są fulereny

podaje niektóre zastosowania fulerenów

Uczeń:

–definiuje pojęcie technologia chemiczna

–wyjaśnia potrzebę ciągłych poszukiwań nowych technologii

–zapisuje równanie polimeryzacji etynu

–zapisuje wzór strukturalny benzenu

–wskazuje grupę fenylenową we wzorach związków chemicznych

omawia, co powoduje przewodnictwo polimerów

–wyjaśnia, co to są diody elektroluminescencyjne

–przedstawia podział nanomateriałów

–opisuje właściwości grafenu

–omawia otrzymywanie, właściwości oraz zastosowania nanorurek węglowych

Uczeń:

–analizuje, w których dziedzinach życia niezbędne jest zastosowanie nowych technologii

–rysuje fragment łańcucha poliacetylenu

–wyjaśnia pojęcie sprzężone wiązania podwójne

wyjaśnia, dlaczego poliacetylen przewodzi prąd elektryczny

–przedstawia zalety nanomateriałów

–omawia budowę grafenu

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–omawia budowę wybranych polimerów przewodzących (monomer, polimer, wzory),

–charakteryzuje związki aromatyczne,

–wyjaśnia budowę benzenu,

–wyjaśnia znaczenie litery p w nazwie poli(p-fenylen).

 

5.       Cykle, rytmy i czas (19.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–przedstawia podział reakcji chemicznych ze względu na ich szybkość

–wymienia czynniki, które mogą wpływać na szybkość reakcji chemicznych

–wyjaśnia pojęcie szereg aktywności metali

–porównuje aktywność chemiczną substancji, stężenie roztworów, wpływ temperatury na szybkość reakcji chemicznej w prowadzonych doświadczeniach chemicznych

–definiuje pojęcie katalizator

–definiuje pojęcia: korozja, rdzewienie

–podaje podstawowe sposoby zabezpieczenia metali i ich stopów przed korozją

–definiuje pojęcia: fermentacja alkoholowa, fermentacja octowa, jełczenie

–podaje proste sposoby zapobiegania lub spowalniania niekorzystnych przemian żywności, takich jak jełczenie masła

–podaje przykłady czynników środowiska wpływających na starzenie się skóry

–wymienia substancje chroniące skórę przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych

Uczeń:

–podaje obserwacje i formułuje wnioski do doświadczeń chemicznych, w których badano wpływ różnych czynników na szybkość reakcji chemicznej

–porównuje aktywność chemiczną metali na podstawie ich położenia w szeregu aktywności

–określa wpływ katalizatora
na przebieg reakcji chemicznej

–wymienia materiały niemetaliczne mogące ulegać korozji

–definiuje pojęcia: korozja chemiczna, korozja elektrochemiczna

–wyjaśnia, na czym polega proces psucia się żywności, np. kwaśnienie wina

wyjaśnia, do czego służą dodatki do żywności, np. konserwanty

–wyjaśnia pojęcie rodniki

opisuje funkcje niektórych substancji stosowanych w kosmetykach do ciała

Uczeń:

–opisuje doświadczenia chemiczne,
w których badano wpływ różnych czynników na szybkość reakcji chemicznej

–przewiduje przebieg doświadczenia chemicznego na podstawie analizy szeregu aktywności metali

–przedstawia podział katalizatorów

–opisuje wybrane rodzaje katalizatorów

–podaje, jakie czynniki środowiska powodują korozję

–wyjaśnia wpływ różnychczynników
na szybkość rdzewienia

podaje sposoby zabezpieczania metali i ich stopów przed korozją lub spowalniania tego procesu

–zapisuje równanie reakcji fermentacji octowej, uwzględniając warunki,
w jakich ona zachodzi

–przedstawia przyczyny jełczenia masła

–wyjaśnia, w jaki sposób można spowolnić proces jełczenia masła

–podaje przykłady rodników

Uczeń:

–projektuje doświadczenia chemiczne z wykorzystaniem metali o różnej aktywności chemicznej

–podaje przykłady reakcji chemicznych zachodzących z użyciem katalizatora (również w procesach biochemicznych)

–opisuje czynniki powodujące korozję wybranych materiałów niemetalicznych

–opisuje przemiany zachodzące podczas procesu rdzewienia

–określa wpływ różnych dodatków metalicznych na szybkość rdzewienia

–analizuje wpływ różnych czynników
na zmiany właściwości żywności

–przedstawia substancje oraz czynniki zapobiegające psuciu się żywności
lub spowalniające ten proces

–wyjaśnia sposób działania wolnych rodników na dowolnym przykładzie

–analizuje warunki, w jakich należy stosować niektóre kosmetyki, aby substancje w nich zawarte działały skutecznie, nie szkodziły

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–wyjaśnia wpływ katalizatora na przebieg reakcji chemicznych poznanych na lekcjach chemii,

–analizuje zachowanie różnych powłok metalicznych stosowanych na żelazie w momencie ich uszkodzenia,

–wyjaśnia proces pasywacji na wybranych przykładach.

 

6.       Zdrowie (21.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–wymienia główne składniki pożywienia oraz ich funkcje

–podaje, od czego zależy dobór diety

wyjaśnia pojęcie metabolizm (przemiana materii)

–podaje przykłady pokarmów będących źródłem poszczególnych składników

–definiuje pojęcie tłuszcze

–klasyfikuje cholesterol jako alkohol

–wyjaśnia działanie cholesterolu
w organizmie

wymienia elementy diety odchudzającej

–określa, jakie funkcje pełni glukoza

–zapisuje wzór sumaryczny glukozy

podaje nazwę kwasu odpowiedzialnego za uczucie zmęczenia mięśni

omawia zastosowania odżywek oraz środków dopingujących

definiuje pojęcia: substancje lecznicze, alergia, termin przydatności leku

wymienia niektóre substancje powodujące alergie

Uczeń:

–wyjaśnia pojęcie zbilansowana dieta

wymienia kierunki przemian metabolicznych

podaje produkty hydrolizy tłuszczów

–opisuje znaczenie błonnika pokarmowego dla organizmu

–wyjaśnia pojęcie wartość energetyczna pokarmów

–omawia znaczenie ćwiczeń fizycznych podczas odchudzania

–zapisuje równanie reakcji spalania całkowitego glukozy

–wyjaśnia, kiedy w organizmie powstaje kwas mlekowy

–określa, jakie dwa rodzaje substancji są składnikami leków

–omawia przykładowe objawy alergii

–wyjaśnia, dlaczego przeterminowane leki należy przekazać do apteki w celu utylizacji

–wyjaśnia pojęcie dawka lecznicza

Uczeń:

przedstawia przykłady przemian metabolicznych dostarczających energii oraz wymagających dostarczania energii

opisuje przemianę kwasów tłuszczowych zachodzącą
w organizmie

wyjaśnia działanie błonnika pokarmowego

wyjaśnia, kiedy odchudzanie jest skuteczne

–zapisuje równanie reakcji chemicznej, w której wyniku powstaje kwas mlekowy

charakteryzuje odżywki stosowane przez sportowców

wyjaśnia przyczyny stosowania środków dopingujących przez niektórych sportowców

wyjaśnia pojęcie interakcja leków

Uczeń:

omawia metabolizm substancji odżywczych w organizmie

–omawia znaczenie kwasów tłuszczowych nienasyconych
i nasyconych dla organizmu

analizuje wybrane dietyodchudzające

–opisuje przemiany glukozy zachodzące w organizmie

–wymienia odżywki i środki dopingujące dla sportowców i omawia skutki ich stosowania

–wymienia substancje znajdujące się
w leku na przeziębienie

wyjaśnia, czym jest alergia

–omawia, co się dzieje
z przeterminowaną aspiryną (jaka przemiana zachodzi)

–wyjaśnia, na czym polegają interakcje leków: synergia i antagonizm

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–omawia rolę enzymów w procesie trawienia pokarmów,

–podaje przykłady enzymów oraz wyjaśnia ich działanie na określone substancje,

–opisuje proces trawienia skrobi,

–opisuje proces trawienia białka,

–omawia etapy badań przed wprowadzeniem nowego leku.

 

7.       Woda – cud natury (23.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–omawia występowanie wody na Ziemi

–definiuje wodę jako związek chemiczny zbudowany z atomów wodoru i tlenu

–podaje różnice między wodą występującą w przyrodzie
a wodą destylowaną

–podaje nazwę wiązania występującego w cząsteczce wody

–definiuje pojęcia: dipol, cząsteczka polarna

–wyjaśnia pojęcia: dysocjacja elektrolityczna, elektrolit

–przestawia podział substancji
w zależności od sposobu ich zachowania w wodzie

–podaje nazwy mieszanin wody
z różnymi substancjami w zależności od wielkości cząstek substancji znajdującej się w cieczy

–definiuje pojęcie roztwór właściwy

–wskazuje fazę rozproszoną oraz ośrodek dyspersyjny w podanym przykładzie koloidu

–podaje przykłady substancji dobrze rozpuszczalnych
i praktycznie nierozpuszczalnych
w wodzie

–wyjaśnia pojęcia: hydrofobowy,
hydrofilowy

–wymienia rodzaje odczynu roztworów

–podaje zakresy pH dla każdego rodzaju odczynu

–wymienia wskaźniki odczynu roztworu oraz określa ich barwę w zależności
od rodzaju odczynu

–podaje przykłady wpływu pH, np. na uprawy roślin, zdrowie człowieka

Uczeń:

–opisuje budowę cząsteczki wody

–wyjaśnia pojęcie wiązanie kowalencyjne spolaryzowane

–definiuje pojęcie asocjacja

–wymienia rodzaje substancji dobrze rozpuszczalnych w wodzie

–wskazuje w cząsteczce etanolu część hydrofobową i hydrofilową

–definiuje pojęcia: koloid, zawiesina

–podaje nazwę efektu umożliwiającego odróżnienie koloidu od roztworu właściwego

–definiuje pojęcie roztwarzanie

–opisuje jony odpowiedzialne za odczyny roztworów

–definiuje pojęcia: wskaźniki,
odczyn roztworu

–opisuje znaczenie odczynu gleby oraz wody w rolnictwie

Uczeń:

–wyjaśnia pojęcie wiązanie wodorowe

–wymienia szczególne właściwości wody wynikające z tworzenia się wiązań wodorowych między cząsteczkami

–opisuje zachowanie HCl w wodzie

–wyjaśnia, dlaczego metanol i etanol dobrze rozpuszczają się w wodzie

–wyjaśnia, dlaczego węglowodory słabo rozpuszczają się w wodzie

–wyjaśnia, na czym polega efekt Tyndalla

–opisuje wpływ odczynu roztworu
(np. płynów ustrojowych, pokarmów, środków higieny – mydła) na organizm człowieka

Uczeń:

–wyjaśnia niezwykłe właściwości wody (wysoka temperatura wrzenia, zwiększenie objętości podczas zamarzania, wysokie napięcie powierzchniowe)

–opisuje zachowanie NaCl w wodzie

–wyjaśnia wpływ długości łańcucha węglowego, np. w alkoholach,
na rozpuszczalność w wodzie

–omawia zjawiska zachodzące podczas rozpuszczania różnych substancji
w wodzie

–opisuje znaczenie odczynu w naszym życiu (różne dziedziny)

–wyjaśnia, na przykładzie reakcji strącania, dlaczego „nie wszystkie jony dobrze czują się w wodzie”

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–wyjaśnia właściwości strumienia wody oraz proces tworzenia się form krystalicznych,

–omawia procesy krasowe,

–omawia układy koloidalne,

–określa odczyn roztworu soli (hydroliza soli).

 

8.       Wielcy rewolucjoniści nauki (3.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–wyjaśnia, kim byli alchemicy oraz co zawdzięczamy ich pracy

–przyporządkowuje do nazwiska uczonego (Boyle, Lavoisier, Proust, Dalton, Mendelejew) odpowiednie dokonanie

–definiuje pojęcie pierwiastek chemiczny

–określa, jaką rolę odegrał Robert Boyle w docenieniu rangi eksperymentu naukowego

–podaje treść prawa zachowania masy oraz wymienia uczonych związanych z tym prawem

–wymienia dokonania, z którymi wiąże nazwisko Johna Daltona

–wymienia dokonania Dmitrija Mendelejewa (prawo okresowości, układ okresowy pierwiastków chemicznych)

–wykonuje proste obliczenia na podstawie prawa zachowania masy oraz stosunku masowego pierwiastków chemicznych w związku chemicznym

Uczeń:

–wymienia wybrane odkrycia alchemików

–łączy odkrycie z nazwiskiem uczonego

–przedstawia, na wybranych przykładach, w jaki sposób uczeni dokonywali najważniejszych odkryć

–podaje różnice między związkiem chemicznym a mieszaniną

–opisuje działalność oraz dokonania naukowe Antoine’a L. Lavoisire’a

–podaje treść prawa stałości składu związku chemicznego (prawo stosunków stałych)

–przedstawia budowę materii opisaną przez Demokryta oraz Johna Daltona

–omawia sposób tworzenia układu okresowego pierwiastków chemicznych Dmitrija Mendelejewa

–oblicza zawartość procentową pierwiastka chemicznego w związku chemicznym

Uczeń:

–omawia idee „czterech żywiołów”

–wyjaśnia różnice między teorią filozoficzną a teorią sformułowaną
na podstawie wyników eksperymentów

–przedstawia dokonania wybranych uczonych na tle okresu historycznego, w którym żyli i pracowali

–omawia działalnośćJosepha
L.Proustai Josepha Pristley’a

–podaje prawo stosunków wielokrotnych

–dokonuje obliczeń, wykorzystując znajomość omawianych praw

Uczeń:

–omawia koncepcję flogistonu

–wyjaśnia znaczenie (wybranych) odkryć, przełomowych dla rozwoju danej dziedziny nauki

–omawia znaczenie przełomowych odkryć dla życia codziennego
(np. obliczenia wykonywane na podstawie prawa zachowania masy, przewidywanie zachowania się substancji w określonych warunkach, reakcjach chemicznych)

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–opisuje działania i dokonania alchemików, wyjaśnia czy ich teorie okazały się prawdą, czy fałszem,

–wyjaśnia pojęcie barodontalgia i łączy je z odpowiednią teorią naukową,

–omawia rozwój teorii dotyczącej budowy materii i dokonania poszczególnych uczonych na przestrzeni wieków,

–opisuje próby klasyfikacji pierwiastków chemicznych oraz historię rozwoju układu okresowego pierwiastków chemicznych z uwzględnieniem autorów tych prac.

 

9.       Dylematy moralne w nauce (4.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–wymienia przykłady broni

–definiuje pojęcia: broń chemiczna, substancje wybuchowe

–omawia treść Konwencji o zakazie broni chemicznej

podaje, co wynalazł Alfred Nobel

–wymienia pozytywne i negatywne zastosowania dynamitu

–wymienia pozytywne i negatywne zastosowania saletry potasowej oraz nitrogliceryny

–omawia zasługi Marii Skłodowskiej-Curie, dwukrotnej laureatki Nagrody Nobla

Uczeń:

–opisuje różne rodzaje broni

–wymienia przykłady broni chemicznej

–omawia zastosowanie iperytu jako broni

–omawia właściwości nitrogliceryny

–wymienia niektóre efekty towarzyszące wybuchom (np. prochu czarnego, dynamitu)

–opisuje, na czym polegał wynalazek Alfreda Nobla (od nitrogliceryny
do dynamitu)

–przedstawia osiągnięcia naukowe, które mogą być wykorzystane zarówno dla dobra człowieka, jak i przeciw niemu (np. jako broń)

–omawia znaczenie Nagrody Nobla

Uczeń:

–dokonuje klasyfikacji bojowych środków chemicznych

–wyjaśnia pojęcia: fosgen, iperyt, trotyl, gaz pieprzowy

–omawia wady i zalety różnych rodzajów środków wybuchowych

–wyjaśnia przyczynę powstawania efektów towarzyszących wybuchowi (fala uderzeniowa)

–przedstawia osiągnięcia naukowe, które mogą być wykorzystane zarówno dla dobra człowieka, jak i przeciw niemu (np. jako broń), np. fosgen

Uczeń:

–opisuje historię prac nad bronią jądrową i przedstawia rozterki moralne jej twórców

–opisuje historię użycia chloru jako broni chemicznej

–podaje, jaki wpływ na organizm ma chlor

–opisuje właściwości cyjanowodoru

–wyjaśnia pojęcie środki pomocnicze

–analizuje składniki prochu czarnego

–zapisuje równanie reakcji otrzymywania nitrogliceryny

–przedstawia dylematy, przed jakimi stanęli twórcy niektórych odkryć
i wynalazków
(np. twórcy broni jądrowej)

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–omawia historię Nagrody Nobla,

–opisuje historię prac nad bronią atomową,

–opisuje dokonania naukowe rodziny Curie.

 

 

10.   Nauka w mediach (6.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–wyjaśnia pojęcie źródła wiedzy godne zaufania

ocenia krytycznie informacje medialne pod kątem ich zgodności
z aktualnym stanem wiedzy naukowej

wskazuje błędy w informacjach medialnych oraz w reklamach

 

Uczeń:

podaje przykłady najczęstszych błędów chemicznych pojawiających się w mediach oraz przekłamańzawartych w reklamach

wskazuje błędy w informacjach medialnych oraz podaje poprawną treść informacji

analizuje informacje reklamowe pod kątem ich poprawności naukowej, wskazuje informacje nieprawdziwe

–omawia podejście niektórych ludzi do stosowania dodatków w żywności

Uczeń:

–analizuje informacje reklamowe pod kątem ich poprawności naukowej, wskazuje informacje niepełne, nierzetelne, nieprawdziwe

–określa możliwe powody podawania informacjiniepełnych, nierzetelnych, nieprawdziwych

 

Uczeń:

–omawia przykłady informacji z życia codziennego, których rzetelność podważono

–omawia przykłady powszechnie reklamowanych produktów, których stosowanie zagroziło zdrowiu lub życiu ludzi

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–omawia konsekwencje błędów i przekłamań w mediach,

–analizuje zasięg informacji,

–omawia przepisy prawne, konsekwencje podawania błędnych i fałszywych informacji.

 

11.   Współczesna diagnostyka i medycyna (14.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–wymienia powody wykonywania badań

–wyjaśnia pojęcie analiza chemiczna

podaje przykłady analizy płynów ustrojowych

–wymienia płyny ustrojowe

–wymienia wybrane składniki chemiczne badania krwi i moczu

podaje znaczenie analizy płynów ustrojowych w profilaktyce chorób

–podaje przyczyny cukrzycy oraz białkomoczu

–wymienia przykłady substancji toksycznych dla organizmu

–omawia, w jakich sytuacjach stosuje się implanty

–wymienia części ciała, które mogą być zastępowane oraz usprawniane przez implanty

podaje przykłady materiałów stosowanych wimplantach

Uczeń:

–wyjaśnia, co to jest cukromocz

–wyjaśnia, na czym polega samodzielne badanie poziomu cukru przez diabetyków

–omawia znaczenie wyniku badania poziomu cukru dla diabetyka

–wymienia skutki wysokiego poziomu cholesterolu w organizmie

–określa zakres wartości pH dla moczu

–analizuje przykładowe wyniki badań krwi i moczu

–omawia cechy, którymi muszą charakteryzować się materiały stosowane w implantach

Uczeń:

–wyjaśnia, dlaczego badania krwi
i moczu są tak istotne dla oceny stanu organizmu

–wymienia podstawowe wskaźniki badania krwi

–wymienia przykłady związków chemicznych, które są składnikami moczu

–dokonuje podziału wybranych związków chemicznych, które
są składnikami moczu na związki organiczne i nieorganiczne

–definiuje pojęcia: keton, grupa ketonowa

–określa przyczyny wysokiego poziomu cholesterolu w organizmie

–wyjaśnia, czy wynik badania (analizy płynów ustrojowych) może być zafałszowany

wymienia typy materiałów używanych w implantach

opisuje charakter chemiczny materiałów używanych w implantach

–omawia zastosowania: kolagenu, celulozy modyfikowanej chemicznie oraz silikonów

Uczeń:

–opisuje składniki krwi

–omawia, jakie funkcje pełnią składniki chemiczne krwi

–wymienia najważniejsze składniki chemiczne moczu i ich związek
ze stanem organizmu

–podaje przykłady analizy płynów ustrojowych (opisuje metody stosowane przy badaniu krwi – glukoza, mocznik, cholesterol oraz moczu – glukoza, białko)

wymienia wady i zalety poszczególnych materiałów stosowanych w implantach

omawia przykłady polimerów stosowanych w implantach

–analizuje stosowanie implantów
w chirurgii plastycznej (względy medyczne, estetyczne)

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–omawia, czym jest hemoglobina,

–wyjaśnia, jaką funkcję pełni hemoglobina w organizmie,

–analizuje wpływ różnych rodzajów narkotyków na zdrowie i sposoby ich wykrywania w organizmie.

 

12.   Ochrona przyrody i środowiska (15.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–omawia znaczenie nawozów sztucznych dla roślin

–wyjaśnia pojęcie pestycydy

–określa, do jakiej grupy substancji stosowanych w rolnictwie zaliczamy herbicydy, insektycydy, fungicydy i DDT

–omawia sposób stosowania przykładowego nawozu lub środka ochrony roślin na podstawie informacji na etykiecie

–wyjaśnia pojęcia: ozon, warstwa ozonowa

–określa pochodzenie freonów
w środowisku

–definiuje pojęcie gazy cieplarniane

–wymienia najważniejsze gazy cieplarniane

–podaje źródła pochodzenia gazów cieplarnianych

–omawia możliwości ograniczenia emisji gazów cieplarnianych

Uczeń:

–omawia znaczenie stosowania nawozów sztucznych dla rolnictwa

–omawia konsekwencje stosowania nawozów sztucznych dla środowiska przyrodniczego

–wymienia rodzaje i przykłady pestycydów oraz charakteryzuje ich wpływ na środowisko przyrodnicze

–podaje, do czego służy DDT

–definiuje pojęcie freony

–opisuje wpływ freonów na warstwę ozonową

 

Uczeń:

–omawia znaczenie dla rolnictwa stosowania nawozów sztucznych
i chemicznych środków zwalczania szkodników

–wyjaśnia, co to jest DDT

–analizuje informacje na etykietach: nawozu oraz pestycydu

–przedstawia naturę chemiczną freonów

–określa charakter chemiczny gazów cieplarnianych

–analizuje sposoby i możliwości ograniczenia emisji gazów cieplarnianych

Uczeń:

–przedstawia wpływ freonów na środowisko przyrodnicze

–opisuje historię stosowania DDT
i jego skutki

–analizuje konsekwencje nadmiernego efektu cieplarnianego dla ludzkości

–wyjaśnia pojęcie reakcja rodnikowa

–omawia reakcje chemiczne zachodzące z udziałem freonów

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–analizuje działalność człowieka drastycznie wpływającą na stan środowiska przyrodniczego,

–przedstawia przepisy prawne mające na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych,

–analizuje substancje i procesy, które w zależności od warunków użycia lub występowania, mają charakter dualistyczny (negatywny albo pozytywny), np. ozon,

–przedstawia działania człowieka o randze ogólnoświatowej (np. konferencje, projekty), które mają na celu poprawę stanu środowiska przyrodniczego.

 

13.   Nauka i sztuka (16.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–wyjaśnia, na czym polegają: chemia analityczna, analiza ilościowa i jakościowa

–wyjaśnia pojęcie promieniowanie elektromagnetyczne

–wyjaśnia, na czym polegają badania radio- i rentgenograficzne

–określa, co to jest analiza obrazowa

–omawia zastosowania analizy obrazowej

–wyjaśnia (ogólnie), co to są badania spektroskopowe

–wymienia przykłady barwników stosowanych w malarstwie dawniej
i obecnie

–podaje przykłady materiałów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego używanych przez dawnych artystów

Uczeń:

–opisuje, na czym polega analiza elementarna oraz badania termowizyjne

–podaje przykłady informacji, które można uzyskać za pomocą analizy obrazowej

wyjaśnia, do czego można wykorzystać badania spektroskopowe w analizie dzieł sztuki (jakie informacje można uzyskać)

–wyjaśnia, co to jest widmo spektroskopowe

Uczeń:

–opisuje (ogólnie), na czym polega spektroskopia mas

–wyjaśnia, do czego można wykorzystać tomografię w badaniach zabytków oraz dzieł sztuki

–przedstawia metody analizy obrazowej stosowane przy badaniu dzieł sztuki oraz podaje przykłady informacji, które można uzyskać za ich pomocą

–przedstawia zasady badań spektroskopowych, stosowanych do analizy dzieł sztuki

–opisuje barwniki stosowane
w malarstwie dawniej i obecnie

Uczeń:

–wyjaśnia zasadę spektroskopii

–wymienia niektóre metody spektroskopowe

–analizuje metody chemiczne, które można wykorzystać do badania
i konserwacji dzieł sztuki

–analizuje różne rodzaje substancji używanych do tworzenia dzieł sztuki (obrazy, rzeźby, ceramika itd.)

–analizuje wybrane widmo spektroskopowe

–opisuje szkodliwy wpływ wybranych substancji stosowanych w sztuce
na zdrowie

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–analizuje historię odkrycia i badań całunu turyńskiego,

–analizuje eksperymenty z farbami prowadzone przez dawnych artystów,

–wyjaśnia różnice między farbami akrylowymi a olejnymi,

–wyjaśnia, dlaczego niektórzy artyści wolą farby akrylowe od olejnych,

–analizuje historię wybranych barwników od naturalnych do ich sztucznie otrzymanych odpowiedników.

 

14.   Barwy i zapachy świata (18.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–podaje różnice między barwnikami
a pigmentami

–wymienia przykłady barwnych substancji stosowanych współcześnie w malarstwie, barwieniu żywności oraz tkanin

–dokonuje podziału barwników

–wymienia wskaźniki służące w chemii do określania odczynu roztworu

–definiuje pojęcia: wskaźnik, odczyn

–wymienia wybrane warzywa i związane z nimi barwy

–podaje nazwę zielonego barwnika występującego w warzywach

–określa, do czego służy chromatografia

przedstawia przykłady substancji wykorzystywanych jako substancje zapachowe

–podaje definicję zjawiska odpowiedzialnego za rozchodzenie się zapachu w powietrzu

Uczeń:

opisuje przykłady barwnych substancji chemicznych stosowanych współcześnie w malarstwie, barwieniu żywności oraz tkanin

–wymienia barwne związki chemiczne stosowane w laboratorium chemicznym (wskaźniki) i przedstawia zasadę ich działania

–wymienia czynniki wpływające na zmiany w trwałości barwników

–przedstawia przykłady związków chemicznych, wykorzystywanych jako substancje zapachowe (estry, olejki eteryczne)

–wymienia poznane w trakcie nauki chemii przykłady reakcji chemicznych, których produktami są substancje zapachowe

–wyjaśnia, do czego zwierzęta oraz rośliny mogą wykorzystywać zapachy

Uczeń:

–opisuje barwne substancje chemiczne stosowane współcześnie w malarstwie, barwieniu żywności oraz tkanin

–dokonuje podziału barwników sztucznych na grupy

–omawia problem trwałości barwnika na wybranym przez siebie przykładzie

–opisuje barwnik występujący
w marchwi

–opisuje, w jaki sposób można rozdzielić składniki tuszu i wyjaśnia wybór metody

–opisuje, na czym polega odbiór zapachu

–wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji

Uczeń:

–definiuje pojęcie aldehyd

–podaje przykłady aldehydów

–omawia problem trwałości barwników

–przedstawia „chemiczne źródło” zapachu substancji

–wymienia przykłady otrzymywania substancji zapachowych i reakcji chemicznych, których produktami
są substancje zapachowe

–wyjaśnia pojęcie feromon

–wyjaśnia znaczenie feromonów
w świecie zwierząt

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–omawia teorię barwników, podaje nazwisko polskiego uczonego zajmującego się tą dziedziną,

–analizuje historię wybranych barwników od naturalnych do ich sztucznie otrzymanych odpowiedników,

–analizuje dobór barwników w zależności od rodzaju włókna,

–opisuje wybrany zapach pochodzenia zwierzęcego (nazwa, budowa, właściwości, otrzymywanie – wytwarzanie, rola).

 

15.   Największe i najmniejsze (24.2)

 

Ocena dopuszczająca

[1]

Ocena dostateczna

[1 + 2]

Ocena dobra

[1 + 2 + 3]

Ocena bardzo dobra

[1 + 2 + 3 + 4]

Uczeń:

–definiuje pojęcie materia

–określa elementy budowy materii

–wymienia podstawowe cząstki występujące w atomie

–opisuje cząstki podstawowe występujące w atomie (miejsce występowania w atomie, masa, ładunek elektryczny)

–definiuje pojęcia: jon, kation, anion

–definiuje pojęcie izotop

–dokonuje podziału izotopów

–definiuje pojęcie izotopy promieniotwórcze

–wyjaśnia, co to jest jednostka masy atomowej

–określa, do czego służy jednostka masy atomowej

–wymienia rodzaje wiązań chemicznych

podaje przykłady najmniejszej oraz największej cząsteczki

Uczeń:

–porównuje izotopy wodoru

–wyjaśnia, kiedy izotop nazywamy trwałym, a kiedy nietrwałym

–określa rodzaj wiązania w zależności od rodzaju substancji, w której ono występuje

–wyszukuje i analizuje informacje na temat najmniejszych i największych cząsteczek

Uczeń:

–wyjaśnia potrzebę wprowadzenia jednostki atomowej masy

–podaje przykład metody umożliwiającej obserwację atomów
i cząsteczek

–omawia związek budowy
i rozmiarów atomu z właściwościami pierwiastka chemicznego

–analizuje zależność między właściwościami związku chemicznego
a wiązaniami chemicznymi, które występują w danej substancji

–porównuje promienie atomu i jonu tego samego pierwiastka chemicznego

–podaje przykłady związków wielkocząsteczkowych pochodzenia naturalnego i sztucznego

Uczeń:

–analizuje informacje zawarte
w układzie okresowym pierwiastków chemicznych

–wymienia metody umożliwiające obserwację atomów i cząsteczek

 

Wybrane wiadomości i umiejętności, wykraczające poza treść wymagań podstawy programowej, których spełnienie może być warunkiem wystawienia oceny celującej. Uczeń:

–analizuje teorie dotyczące budowy materii,

–opisuje kwarki,

–porównuje teorie dotyczące budowy materii,

–opisuje różne sposoby porządkowania pierwiastków chemicznych.

 

14 | Propozycja wymagań edukacyjnych z przyrody dla wątku biologia

 

Wątek tematyczny

Lp.

Sugerowany temat lekcji

Poziom wymagań

(pismem półgrubym zostały zaznaczone wymagania z podstawy programowej)

konieczny (K)

podstawowy (P)

rozszerzający (R)

dopełniający (D)

wykraczający (W)

Metoda naukowa i wyjaśnianie świata

1.

Metoda naukowa pozwala zrozumieć świat

– definiuje pojęcia: metoda naukowa, problem badawczy, hipoteza

– przeprowadza prostą obserwację, np. wybarwionych ziaren skrobi w komórkach bulwy ziemniaka
i owocu banana

opisuje warunki prawidłowego prowadzenia
i dokumentowania obserwacji

 

– wymienia etapy procedury naukowej

opisuje warunki prawidłowego planowania
i przeprowadzania eksperymentów (jeden badany parametr, powtórzenia, próby kontrolne, standaryzacja warunków eksperymentu)

podaje różnicę pomiędzy obserwacją
a eksperymentem

– formułuje wnioski na podstawie wyników obserwacji
i doświadczenia

– przygotowuje preparat mikroskopowy

opisuje sposób dokumentowania wyników eksperymentów

– formułuje hipotezy

– planuje sposób weryfikacji hipotezy

– wyjaśnia różnicę między próbą badawczą a próbą kontrolną

– wymienia przykłady danych jakościowych
i danych ilościowych 

– stosuje metodę naukową do rozwiązywania problemów badawczych

2.

W stronę teorii naukowej

omawia założenia teorii ewolucji

 

– wymienia podstawowe kryteria naukowości

– wymienia przykłady bezpośrednich
i pośrednich dowodów ewolucji

wyjaśnia, dlaczego teoria ewolucji jest centralną teorią biologii

planuje
i przeprowadza wybrane obserwacje
i eksperymenty
, np. badanie aktywności enzymu w komórkach bulwy ziemniaka

– charakteryzuje bezpośrednie
i pośrednie dowody ewolucji

Wynalazki, które zmieniły świat

3.

Pierwszy mikroskop i rozwój technik mikroskopowych, pierwsze szczepionki

– wymienia wybrane wynalazki i odkrycia związane z rozwojem nauk o życiu

– wymienia rodzaje mikroskopów

– wyjaśnia, czym są
i jak działają szczepienia ochronne

– definiuje pojęcia: antygen, przeciwciało

– wyjaśnia, na jakiej zasadzie działa mikroskop optyczny

- przyporządkowuje obrazy do mikroskopów, przy pomocy których zostały one uzyskane

– wyszukuje informacje na temat pierwszego mikroskopu i rozwoju technik mikroskopowych oraz pierwszych szczepionek

– rozróżnia rodzaje odporności i podaje ich przykłady

– omawia rodzaje mikroskopów

– omawia rodzaje odporności

– podaje argumenty przemawiające za powszechnością szczepień

– porównuje mikroskop optyczny z mikroskopem elektronowym

– wyjaśnia, jaki wpływ na rozwój biologii
i medycyny miało wynalezienie mikroskopu

– analizuje naukowe
i społeczne znaczenie rozwoju technik mikroskopowych
i wynalezienia szczepionek

– dowodzi związku pomiędzy wynalezieniem mikroskopu a podejściem ludzi do problemów higieny, chorób zakaźnych, leczenia

– wyjaśnia, czym są szczepionki skojarzone

4.

Od antybiotyków po łańcuchową reakcję polimerazy

– definiuje pojęcia: antybiotyk, łańcuchowareakcja polimerazy(PCR),biotechnologia

– wyszukuje informacje na temat pierwszych antybiotyków oraz analizuje naukowe i społeczne znaczenie ich odkrycia

– określa znaczenie biotechnologii tradycyjnej
i biotechnologii nowoczesnej

 

– omawia historię odkrycia penicyliny

– wyszukuje informacje na temat odkrycia termostabilnej polimerazy DNA
i rozwoju biotechnologii molekularnej

– podaje przykłady zastosowania techniki PCR w życiu człowieka

– wyjaśnia, na czym polegała jakościowa zmiana w medycynie po odkryciu i upowszechnieniu antybiotyków

– omawia historię wybranych odkryć
i wynalazków, analizując proces dokonywania odkrycia lub wynalazku
i wskazując uwarunkowania tego procesu

– wyjaśnia różnicę między działaniem związków chemicznych o charakterze bakteriobójczym
a działaniem związków chemicznych
o charakterze cytostatycznym

– wyjaśnia przyczyny powstawania oporności bakterii na antybiotyki
i wiąże ten proces
z niewłaściwymi zachowaniami ludzi

– uzasadnia, że mutacje mają znaczenie dla powstania oporności bakterii na antybiotyki

– analizuje znaczenie naukowe i społeczne odkrycia termostabilnej polimerazy DNA
i rozwoju biotechnologii molekularnej

– analizuje kolejne etapy łańcuchowej reakcji polimerazy

– ocenia znaczenie poszczególnych odkryć
i wynalazków, wybiera najważniejsze odkrycia
i wynalazki oraz uzasadnia swój wybór

Energia – od Słońca do żarówki

5.

Fotosynteza
i oddychanie

omawia znaczenie fotosyntezy

– wskazuje chloroplasty jako miejsce zachodzenia fotosyntezy

– omawia znaczenie oddychania komórkowego

– wskazuje mitochondria jako miejsce zachodzenia oddychania tlenowego

– wyjaśnia, na czym polegają fotosynteza
i oddychanie tlenowe

– zapisuje reakcje fotosyntezy i oddychania tlenowego

– określa funkcje ATP

– wyjaśnia znaczenie wymiany gazowej

– wymienia przykłady organizmów przeprowadzających: fotosyntezę, oddychanie tlenowe, oddychanie beztlenowe, fermentację

omawia przebieg fotosyntezy

wyjaśnia związek pomiędzy budową ATP
a jego funkcją jako przenośnika użytecznej biologicznie energii chemicznej

– określa znaczenie oddychania beztlenowego
i fermentacji

– wyjaśnia, skąd pochodzi zielone zabarwienie roślin 

– porównuje fotosyntezę z oddychaniem

– wykazuje różnice między oddychaniem tlenowym
a oddychaniem beztlenowym
i fermentacją

6.

Energia w ekosystemie

– wyjaśnia role producentów, konsumentów
i destruentów
w ekosystemie

– definiuje pojęcie łańcuch pokarmowy

– przestawia schematycznie przepływ energii przez ekosystem

omawia przepływ energii przez ekosystemy wodne i lądowe

– rysuje piramidę energii

– wyjaśnia, dlaczego energia przepływa przez ekosystem

– wyjaśnia, na czym polega lokalne znaczenie chemosyntezy

– wyjaśnia, dlaczego ekosystemy są uzależnione od dopływu energii z zewnątrz

wyjaśnia funkcjonowanie oaz hydrotermalnych

– przewiduje losy ekosystemu, który został odcięty od zewnętrznych dostaw energii

– przewiduje kolejność obumierania poszczególnych poziomów troficznych

Technologie współczesne
i przyszłości

7.

Technologie współczesne
i przyszłości

wymienia przykłady współczesnych technologii

omawia znaczenie współczesnych technologii w rozwiązywaniu aktualnych problemów biologicznych i środowiskowych

– wymienia przykłady polimerów wykorzystywanych w życiu codziennym

– wyjaśnia, dlaczego syntetyczne polimery biodegradowalne są przyjazne środowisku

wyjaśnia, co to są mikromacierze

omawia możliwości wykorzystania mikromacierzy w różnych dziedzinach nauki i przemysłu

– omawia zasadę działania komputera biologicznego

– wymienia kilka przykładów najnowocześniejszych technologii, które wykorzystują osiągnięcia biologii

 

– omawia fotoogniwa wykorzystujące barwniki fotosyntetyczne jako przykłady wynalazku zainspirowanego przyrodą

Cykle, rytmy
i czas

8.

Cykle, rytmy i czas

– wyjaśnia pojęcia: rytm okołodobowy, rytmmiesięczny, rytm roczny

wymienia przykłady zjawisk i procesów biologicznych odbywających się cyklicznie

– wymienia przykłady procesów życiowych wykazujących rytmikę okołodobową

– wyjaśnia przystosowawcze znaczenie rytmu okołodobowego

omawia okołodobowy rytm aktywności człowieka ze szczególnym uwzględnieniem roli szyszynki

analizuje wpływ sytuacji zaburzających działanie zegara biologicznego na zdrowie człowieka

omawia przykłady zjawisk i procesów biologicznych odbywających się cyklicznie

wyjaśnia, na czym polega znaczenie biologiczne sezonowej aktywności zwierząt (np. hibernacja, estywacja, okres godów)

– podaje przykłady migracji w świecie zwierząt

analizuje dobowy rytm wydzielania hormonów

– opisuje niektóre aspekty rytmiki dobowej u roślin

omawia zjawisko fotoperiodyzmu roślin

ocenia znaczenie biologiczne sezonowej aktywności zwierząt

– analizuje kolejne fazy cyklu miesiączkowego

Zdrowie

9.

Stan zdrowia. Czynniki wpływające na zdrowie

– wyjaśnia, czym jest zdrowie

– wyjaśnia, czym jest homeostaza

wymienia przykłady parametrów ważnych dla utrzymania homeostazy

wymienia czynniki wpływające na zdrowie człowieka

wyjaśnia, w jaki sposób organizm zachowuje homeostazę

opisuje stan zdrowia w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym

klasyfikuje czynniki wpływające na zdrowie człowieka

– omawia mechanizm regulacji temperatury ciała człowieka

analizuje wpływ czynników wewnętrznych
i zewn
ętrznych na zdrowie

– omawia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego

– wyjaśnia znaczenie sprzężenia zwrotnego ujemnego w utrzymaniu homeostazy organizmu

– podaje przykłady parametrów fizjologicznych regulowanych na zasadzie sprzężeń zwrotnych

10.

Choroba jako zakłócenie homeostazy

– definiuje chorobę jako zakłócenie dynamicznej równowagi wewnętrznej organizmu

– charakteryzuje wpływ różnych czynników
o charakterze cywilizacyjnym na zdrowie

– definiuje pojęcie stres

–  wymienia przykłady chorób cywilizacyjnych
i społecznych

– omawia znaczenie badań profilaktycznych

– wymienia przykłady czynników fizycznych, chemicznych
i biologicznych, które przyczyniają się do powstawania chorób

– przewiduje wpływ stylu i trybu życia ludzi na ich zdrowie

– omawia znacznie badań profilaktycznych

–  analizuje wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na zdrowie

– omawia wpływ wybranych czynników biologicznych na zdrowie

– rozróżnia choroby cywilizacyjne
i społeczne

– charakteryzuje choroby genetyczne, nowotworowe, zakaźne, cywilizacyjne i społeczne

– analizuje wpływ czynników dziedzicznych na prawdopodobieństwo wystąpienia określonych chorób

 

– klasyfikuje wybrane choroby ze względu na przyczyny ich powstawania

– omawia znaczenie stresu dla funkcjonowania organizmu

 

Woda – cud natury

11.

Woda jako środowisko życia

– nazywa właściwości wody

omawia warunki życia w wodzie (gęstość, przejrzystość, temperatura, zawartość gazów oddechowych, przepuszczalność dla światła)

 

omawia właściwości wody istotne dla organizmów żywych

– wymienia przystosowania organizmów do życia w wodzie

– porównuje warunki życia w środowisku wodnym z warunkami życia w środowisku lądowym

analizuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne
i fizjologiczne organizmów do
życia
w wodzie
na przykładzie ryb

- omawia grupy ekologiczne roślin (hydrofity, higrofity, mezofity, kserofity)

– wskazuje czynniki decydujące
o zawartości wody
w organizmie 

12.

Woda
w organizmie

– wyjaśnia, czym jest bilans wodny organizmów

– wyjaśnia, na czym polega osmoregulacja

– wyjaśnia, na czym polega transpiracja

omawia mechanizmy osmoregulacji zwierząt żyjących w różnych środowiskach

– określa, jakie znaczenie w bilansie wodnym roślin ma transpiracja

– określa, jakie jest znaczenie aparatów szparkowych
w transpiracji

analizuje i porównuje bilans wodny zwierząt żyjących w różnych środowiskach (środowisko lądowe, wody słodkie i słone)

 

– analizuje pobieranie
i transport wody
w roślinie

Wielcy rewolucjoniści nauki

13.

Arystoteles
i początki biologii. Linneusz
i porządek przyrody

– definiuje pojęcia: sztucznysystem klasyfikacji, naturalny system klasyfikacji organizmów, gatunek

– wymienia kryteria klasyfikowania organizmów

– wymienia główne rangi taksonów

 

– określa zadania systematyki

– uzasadnia potrzebę porządkowania wiedzy
o organizmach żywych

– wyjaśnia, na czym polega binominalny system nazewnictwa gatunków

– wyjaśnia zasady sztucznego
i naturalnego systemu klasyfikacji organizmów

– wykazuje przełomowe znaczenie dokonań Arystotelesa i Linneuszadla rozwoju biologii

– wyjaśnia, na czym polega hierarchiczny układ rang jednostek taksonomicznych

– przedstawia dokonania Arystotelesa
i Linneusza na tle okresu historycznego,
w którym ci uczeni
żyli
i pracowali

– ocenia, jakie jest znaczenie systematyki dla rozwoju biologii,
a zwłaszcza dla rozwoju  teorii ewolucji

– wyjaśnia zasady konstruowania kluczy do oznaczania gatunków

– oznacza rośliny przy użyciu prostego klucza opartego na wybranych cechach morfologicznych

14.

Darwin
i wyjaśnianie różnorodności organizmów

– wymienia podstawowe elementy teorii ewolucji drogą doboru naturalnego

 

przedstawia znaczenie podróży Darwina na okręcie Beagle dla powstania teorii ewolucji na drodze doboru naturalnego

 

– wykazuje przełomowe znaczenie pracy Darwinadla rozwoju biologii

– wymienia podstawowe prawidłowości ewolucji

– przedstawia dokonania Karola Darwina na tle okresu historycznego, w którym on żył i pracował

– wyjaśnia różnice między doborem naturalnym a doborem sztucznym

wyjaśnia, dlaczego dzieło Darwina
O powstawaniu gatunków jest zaliczane do ksi
ążek, które wstrząsnęły światem

– wyjaśnia, w jaki sposób wybrani uczeni dokonali swoich najważniejszych odkryć

Dylematy moralne
w nauce

15.

Socjobiologia jako przykład koncepcji biologicznej
o szerokim kontekście społecznym

wyjaśnia, czym zajmuje się socjobiologia

przedstawia kontrowersje towarzyszące socjobiologii

– wymienia podstawowe założenia socjobiologii

omawia biologiczne i społeczne podłoże różnych form nietolerancji

– określa różnicę pomiędzy naukową zawartością teorii socjobiologicznych a ich interpretacją w odniesieniu do człowieka

przedstawia propozycje, jak przeciwdziałaćżnym formom nietolerancji

– odróżnia fakty naukowe dotyczące socjobiologii od mitów towarzyszących postrzeganiu tej dyscypliny naukowej

– wymienia przykłady nadużywania pojęć
i kategorii socjobiologicznych

16.

Dylematy wokół współczesnych odkryć genetyki, biotechnologii
i medycyny

 

– podaje przykłady badań prenatalnych
i informacje, jakie można uzyskać dzięki tym badaniom

– definiuje pojęcie klonowanie

–  podaje przykłady praktycznego zastosowania GMO

– określa cel
i znaczenie bada
ń prenatalnych

– określa przedmiot zainteresowania biotechnologii

– wyjaśnia, na czym polegają badania genomu człowieka

– wyjaśnia, na czym polega klonowanie

– wyjaśnia, na czym polega zapłodnienie
in vitro

przedstawia swoje stanowisko wobec GMO, klonowania reprodukcyjnego, klonowania terapeutycznego, zapłodnienia in vitro, badań prenatalnych

– podaje przykłady dziedzin życia, w których można zastosować zdobycze biotechnologii

– wyjaśnia, w jaki sposób biotechnologia może się przyczynić do postępu medycyny

– charakteryzuje problemy etyczne, moralne i prawne, wynikające z rozwoju biotechnologii

– wyjaśnia zależność między biotechnologią
a inżynierią genetyczną

– ocenia przydatność informacji uzyskanych dzięki badaniom prenatalnym

przedstawia swoje stanowisko wobec badania genomu człowieka, dostępności informacji na temat indywidualnych cech genetycznych człowieka
i innych problemów etycznych zwi
ązanych
z post
ępem genetyki, biotechnologii
i współczesnej medycyny

– przedstawia obawy, które towarzyszą badaniom w zakresie biotechnologii

Nauka
w mediach

17.

Zdrowie
w mediach

– wyjaśnia, jakie znaczenie mają media dla rozpowszechniania informacji istotnych dla rozwoju gatunku ludzkiego

 

 

– porównuje leki
z suplementami diety

analizuje wpływ na zdrowie reklamowanych produktów,
w szczególności żywnościowych, farmaceutycznych, kosmetycznych (np. rzeczywista kaloryczność produktów typu light, zawartość witamin w produktach
a dobowe zapotrzebowanie, niekontrolowane stosowanie leków dostępnych bez recepty)

– porównuje skład
i kaloryczność produktów typu lightze składem i kalorycznością produktów nieoznaczonymi w ten sposób

– porównuje dobowe zapotrzebowanie na witaminy z zawartością witamin w produktach

– ocenia, czy słuszne jest podawanie żywności typu light dzieciom

18.

Spór o GMO
i wytwarzane
z nich produkty. Media
a świadomość ekologiczna społeczeństwa

– porównuje przedmiot badań ekologii
z informacjami na temat ekologiczności produktów przekazywanej przez media

– wyjaśnia, czym jest żywność ekologiczna

wskazuje błędy
w informacjach medialnych oraz podaje prawidłową treść informacji

– wyjaśnia na podstawie analizy komunikatów medialnych i materiałów merytorycznych dotyczących GMO,
z czego wynikają kontrowersje dotyczące GMO i wytwarzanych
z nich produktów

ocenia krytycznie informacje medialne pod kątem ich zgodności z aktualnym stanem wiedzy naukowej

analizuje informacje reklamowe pod kątem ich prawdziwości naukowej, wskazuje informacje niepełne, nierzetelne, nieprawdziwe

– omawia skutki kontrowersji związanych z GMO i produktami wytwarzanymi z GMO

Współczesna diagnostyka i medycyna

 

19.

Współczesny obraz klasycznych metod diagnostycznych

– wymienia przykłady klasycznych metod diagnostycznych
w medycynie

– wymienia przykłady chorób możliwych do zdiagnozowania za pomocą klasycznych metod diagnostycznych

– omawia ograniczenia
i wady klasycznych metod diagnostycznych w medycynie

– wyjaśnia znaczenie posiewów w dobieraniu skutecznych leków antybakteryjnych

– ocenia skuteczność, dostępność i wartość klasycznych metod diagnostycznych
w medycynie

20.

Diagnostyka immunologiczna
i molekularna

– definiuje pojęcie medycyna molekularna i wymienia przykłady jej zastosowania

– wymienia choroby, które diagnozuje się metodami immunologicznymi

– omawia cechy przeciwciał przydatne
w diagnostyce chorób

– wymienia przykładowe metody stosowane
w diagnostyce molekularnej patogenów

omawia metody wykrywania mutacji genowych

porównuje zasadę
i skuteczność klasycznych, molekularnych
i immunologicznych metod wykrywania patogenów

ocenia znaczenie diagnostyczne metod wykrywania mutacji genowych 

– ocenia skuteczność, dostępność i wartość molekularnych
i immunologicznych metod wykrywania patogenów

Ochrona przyrody
i środowiska

 

21.

Metody genetyczne
w ochronie bioróżnorodności

– podaje przykłady wykorzystania metod genetycznych
w ochronie bioróżnorodności

– wyjaśnia, czym są banki genów

omawia możliwości wykorzystania metod genetycznych
w ochronie zagro
żonych gatunków

ocenia przydatność tzw. banków genów

 

– prezentuje własne zdanie na temat wykorzystania metod genetycznych
w ochronie bioróżnorodności

22.

GMO a ochrona środowiska

– definiuje pojęcie oczyszczanie biologiczne

– określa korzyści wynikające ze stosowania GMO
w rolnictwie i przemyśle

– wyjaśnia, w jaki sposób GMO mogą wpłynąć korzystnie na środowisko naturalne

przedstawia udział bakterii w unieszkodliwianiu zanieczyszczeń środowiska (np. biologiczne oczyszczalnie ścieków)

– ocenia znaczenie genetycznie zmodyfikowanych bakterii w unieszkodliwianiu zanieczyszczeń środowiska

– uzasadnia, że niektóre gatunki powinny być objęte ochroną gatunkową

Nauka i sztuka

23.

Nauka i sztuka

podaje przykłady materiałów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego używanych przez dawnych artystów

– wymienia informacje z zakresu biologii, jakie można zdobyć dzięki analizie dzieła sztuki

 

analizuje na wybranych przykładach informacje dotyczące stanu zdrowia ludzi, zwierząt i roślin utrwalone na obrazach i w rzeźbach

– uzasadnia twierdzenie, że dzieła sztuki z dawnych epok są źródłem informacji z zakresu biologii

analizuje symbolikę przedstawień roślin i zwierząt w sztuce

– wymienia przykłady malarzy, których dzieła wskazują, że mogli cierpieć na choroby narządu wzroku, i podaje objawy chorób, które można rozpoznać na podstawie ich obrazów

 

Barwy
i zapachy świata

24.

Receptory światła
i zapachu. Znaczenie barw
i zapachów w rozmnażaniu roślin

– definiuje pojęcie fotoreceptor

 

przedstawia biologiczne znaczenie barw  i zapachów kwiatów i owoców

omawia budowę receptorów światła 
i zapachu wybranych grup zwierz
ąt

– wskazuje elementy budowy roślin warunkujących powstawanie różnych barw

– wskazuje elementy budowy roślin odpowiedzialnych za wytwarzanie zapachów

 

– wyjaśnia różnicę między budową
i funkcjonowaniem oka prostego a budową
i funkcjonowaniem oka złożonego

– porównuje budowę
i znaczenie receptorów zapachu wybranych grup zwierząt

 

– wykazuje związek między barwą i zapachem kwiatu
a biologią zapylenia

 

25.

Znaczenie barw
i zapachów
 u zwierząt

– definiuje pojęcia: chemoreceptor, feromony

 

omawia znaczenie barw i zapachów w poszukiwaniu partnera
i opiece nad potomstwem u zwierz
ąt

– wyjaśnia znaczenie mimikry i mimetyzmu

 

– wymienia przykłady zwierząt o barwach ostrzegawczych

–wymienia przykłady mimikry i mimetyzmu

– uzasadnia, że  barwa
i zapach mają duże znaczenie
w porozumiewaniu się zwierząt

Największe
i najmniejsze

27.

Największe
i najmniejsze

podaje przykłady organizmów występujących
w skrajnych warunkach
środowiskowych

wyszukuje informacje o rekordach w świecie roślin i zwierząt pod kątem różnych cech (np. wielkość, długość życia, temperatura ciała, częstotliwość oddechów i uderzeń serca, szybkość poruszania się, długość skoku, długość wędrówek, czas rozwoju, liczba potomstwa, liczba chromosomów, ilość DNA, liczba genów)

analizuje przyczyny ograniczające wielkość organizmów

analizuje informacje
o rekordach w świecie roślin i zwierząt pod kątem różnych cech

– wykazuje związek między występowaniem specyficznych cech roślin i zwierząt
a przystosowaniem tych organizmów do środowiska

 

| Propozycja wymagań edukacyjnych z przyrody dla wątku geografia

 

Metoda naukowa i wyjaśnianie świata

1.

Teoria powstania i ewolucji wszechświata

przedstawia różne teorie dotyczące rozwoju wszechświata, korzystając z różnych źródeł informacji

wyjaśnia budowę wszechświata, korzystając z modelu lub mapy nieba

rozróżnia ciała niebieskie

korzysta z różnorakich źródeł informacji

 

opisuje teorię geocentryczną Ptolemeusza

opisuje teorię heliocentryczną Kopernika

przedstawia teorię Wielkiego Wybuchu

przedstawia hipotezę Inflacji Kosmologicznej

wyjaśnia znaczenie terminów: wszechświat, system geocentryczny, system heliocentryczny

porównuje teorię geocentryczną Ptolemeusza z teorią heliocentryczną Kopernika

wymienia typy galaktyk

wyjaśnia znaczenie terminów: Wielki Wybuch, Inflacja Kosmologiczna

 

omawia wybrane teorie powstania i ewolucji wszechświata

wyjaśnia teorię Wielkiego Wybuchu i Inflacji Kosmologicznej

opisuje typy galaktyk

wykazuje podobieństwa i różnice między wybranymi teoriami dotyczącymi rozwoju wszechświata

 

2.

Układ Słoneczny. Co czeka go w przyszłości?

  opisuje budowę Układu Słonecznego

  wymienia nazwy ciał niebieskich Układu Słonecznego

  wymienia astronomiczne miary odległości

  wykazuje różnice między planetami a gwiazdami

  wyjaśnia znaczenie terminów: planeta, gwiazda, planetoida, ciałoniebieskie, UkładSłoneczny

  przedstawia kosmiczne zagrożenia dla ludzkości

  wyjaśnia znaczenie terminów: jednostka astronomiczna AU, parsek, rok świetlny

  porównuje cechy ciał niebieskich Układu Słonecznego

  przedstawia cechy gwiazd na przykładzie Słońca

  formułuje hipotezy dotyczące przyszłości wszechświata i weryfikuje je z teoriami naukowymi

 

Wynalazki, które zmieniły świat

3.

Wynalazki, które zmieniły świat

przedstawia przykłady siatek kartograficznych

wymienia nazwy przyrządów stosowanych w nawigacji i astronomii w dawnych czasach

opisuje zastosowanie dawnych przyrządów nawigacyjnych

wyjaśnia znaczenie terminów: kompas, siatka geograficzna, siatka kartograficzna, współrzędne geograficzne

korzysta z różnorakich źródeł informacji

wyszukuje informacje na temat najważniejszych odkryć i wynalazków

wybiera najważniejsze odkrycia i wynalazki i uzasadnia swój wybór

przedstawia historię wybranych odkryć i wynalazków

opisuje siatkę kartograficzna i siatkę geograficzną

opisuje cechy południków i równoleżników

wskazuje południki i równoleżniki na globusie i mapie świata

analizuje znaczenie naukowe, społeczne i gospodarcze najważniejszych odkryć i wynalazków

określa współrzędne geograficzne punktów na mapie świata

lokalizuje na mapie świata obiekty geograficzne za pomocą współrzędnych geograficznych

analizuje proces dokonywania wybranego odkrycia lub stworzenia wynalazku

wyjaśnia różnice między siatką kartograficzną a siatką geograficzną

omawia zastosowanie siatki kartograficznej

 

 

ocenia znaczenie poszczególnych odkryć i wynalazków

 

4.

GPS – rewolucja w nawigacji

wyjaśnia zastosowanie GPS

korzysta z różnorakich źródeł informacji

przedstawia genezę systemu GPS

wykorzystuje GoogleMaps do lokalizacji wybranych obiektów

wykorzystuje GPS w praktyce

wyjaśnia znaczenie terminów: nawigacjasatelitarna, GPS, geotagowanie(Geotagging)

opisuje działanie systemu GPS

 

ocenia znaczenie systemu GPS

 

Energia – od Słońca do żarówki

5.

Odnawialne i nieodnawialne źródła energii

rozróżnia odnawialne i nieodnawialne źródła energii

wymienia nazwy powszechnie stosowanych surowców energetycznych

wymienia uwarunkowania wykorzystania energii słonecznej

wymienia nazwy obszarów mocno nasłonecznionych oraz wskazuje te obszary na mapie świata

przedstawia bilans energetyczny świata na podstawie wykresów i danych statystycznych

omawia strukturę produkcji energii elektrycznej na świecie na podstawie wykresów i danych statystycznych

przedstawia czynniki wpływające na strukturę produkcji energii w poszcze-gólnych krajach

omawia wady i zalety wybranych typów elektrowni

wyjaśnia udział głównych źródeł energii elektrycznej w bilansie energetycznym świata 

 

 

 

 

formułuje wnioski na podstawie danych statystycznych dotyczących produkcji energii elektrycznej oraz struktury jej produkcji na świecie

 

formułuje problemy związane z produkcją energii elektrycznej

6.

Czy energia słoneczna stanie się rozwiązaniem problemów energetycznych na Ziemi?

przedstawia informacje na temat produkcji energii elektrycznej i energii cieplnej z wykorzystaniem energii słonecznej

wymienia przykłady wykorzystania energii słonecznej w przemyśle i gospodarstwie domowym

wyjaśnia znaczenie terminów: ogniwafotowoltaiczne, kolektorsłoneczny

korzysta z różnorakich źródeł informacji

przedstawia wady i zalety wykorzystania energii słonecznej

 

przedstawia metody produkcji energii elektrycznej i cieplnej z wykorzystaniem energii słonecznej

omawia współczesne wykorzystanie energetyki słonecznej dla potrzeb gospodarki oraz perspektywy rozwoju energetyki słonecznej na podstawie informacji z różnych źródeł

opisuje uwarunkowania wpływające na wykorzystanie energii słonecznej

 

prognozuje przyszłość energii słonecznej

 

Technologie współczesne i przyszłości

7.

Przemysł zaawansowanej technologii (high-tech)

 

wyróżnia działy przemysłu zaawansowanej technologii

wymienia czynniki lokalizacji przemysłu zaawansowanej technologii

wymienia nazwy państw, w których rozwija się przemysł high-tech

opisuje formy organizacji przemysłu high-tech

wymienia nazwy wybranych ośrodków high-tech i opisuje położenie tych ośrodków na podstawie mapy

charakteryzuje Dolinę Krzemową

ocenia zastosowanie produktów high-tech obecnie i w przyszłości

wymienia przykłady produktów high-tech

wyjaśnia znaczenie terminów: krajehigh-tech, park naukowy, parktechnologiczny,
technopolia

wyszukuje i analizuje informacje dotyczące osiągnięć technicznych wspomagających rozwój gospodarczy w świecie

analizuje diagram przedstawiający nakłady na działalność badawczą i rozwojową w wybranych państwach

omawia dane przedstawione na wykresie dotyczącym wynalazków zgłoszonych w Europejskim Urzędzie Patentowym wg wybranych krajów

określa czynniki lokalizacji przemysłu zaawansowanej technologii w wybranych krajach

charakteryzuje główne czynniki lokalizacji ośrodków high-tech

formułuje wnioski na podstawie diagramu przedstawiającego liczbę zatrudnionych w działalności badawczej i rozwojowej w wybranych państwach

uzasadnia lokalizację wybranych ośrodków high-tech

wyjaśnia zależności między lokalizacją ośrodków badawczych a masową produkcją

wskazuje na mapie świata technopolie i opisuje ich cechy

 

analizuje treść mapy dotyczącej przemysłu zaawansowanej technologii na świecie i formułuje wnioski

analizuje wpływ rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii na proces globalizacji

analizuje przyczyny i skutki zróżnicowania nakładów na działalność badawczą i rozwojową w wybranych państwach

 

 

prognozuje przyszłość high-tech w Polsce

 

Cykle, rytmy i czas

8.

Pory roku a krajobrazy

wymienia konsekwencje ruchów Ziemi

rozróżnia pory roku –kalendarzowe, astronomiczne i klimatyczne

korzysta z różnorakich źródeł informacji

charakteryzuje pory roku w poszczególnych strefach klimatycznych

przedstawia cykliczność pór roku w regionach Ziemi o odmiennych warunkach klimatycznych

wyjaśnia zależność między porami roku a zmianami w przyrodzie w ciągu roku

wyjaśnia różnice i podobieństwa między porami roku – kalendarzowymi, astronomicznymi i klimatycznymi

wyjaśnia, że występowanie pór roku i ich cykliczność to konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi

 

wykazuje zależności między ruchami Ziemi a zmianą czasu i porami roku na Ziemi

 

9.

Cykle przyrodnicze i geologiczne

rozróżnia główne rodzaje skał

wyjaśnia znaczenie terminów: cykl klimatyczny, cykl hydrologiczny, cykl geologiczny

korzysta z różnorakich źródeł informacji

przedstawia cykl hydrologiczny na podstawie schematu

opisuje cykl geologiczny na podstawie prostego schematu

charakteryzuje uwarunkowania małego i dużego obiegu wody w przyrodzie na podstawie schematu

 

charakteryzuje cykl geologiczny jako następstwo procesów geologicznych kształtujących powierzchnię Ziemi

 

wykazuje na przykładach, że skały powstają w następstwie cyklu geologicznego

 

 

Zdrowie

10.

Zagrożenia cywilizacyjne

wyjaśnia znaczenie terminu zagrożeniacywilizacyjne

korzysta z różnorakich źródeł informacji

wyszukuje informacje o zagrożeniach wynikających z pobytu w odmiennych warunkach środowiskowych  i kulturowych

 

 

 

charakteryzuje czynniki stanowiące naturalne zagrożenia życia i zdrowia w trakcie wyjazdów turystycznych

wskazuje sposoby zabezpieczenia się przed zagrożeniami naturalnymi i cywilizacyjnymi

formułuje wnioski na podstawie map tematycznych (konflikty zbrojne, kręgi kulturowe)

 

analizuje przyczyny i skutki zagrożeń cywilizacyjnych, z którymi może spotkać się turysta

 

11.

Co każdy turysta wiedzieć powinien, wyjeżdżając do odległych państw

wydziela rodzaje turystyki

wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność turystyczną poszczególnych regionów

wyjaśnia znaczenie terminów: turystyka, walory turystyczne

korzysta z różnorakich źródeł informacji

wyróżnia czynniki sprzyjające turystyce w kontekście walorów zdrowotnych i poznawczych

wskazuje na mapie świata regiony najbardziej atrakcyjne pod względem turystycznym i uzasadnia swój wybór

opisuje warunki klimatyczne w wybranych regionach turystycznych na podstawie map tematycznych

analizuje wykresy i dane statystyczne dotyczące m.in. ruchu turystycznego

 

 

opisuje atrakcyjność turystyczną wybranych regionów świata na podstawie dostępnych źródeł informacji

 

charakteryzuje czynniki wpływające na atrakcyjność turystyczną poszczególnych regionów Ziemi

 

analizuje przyczyny i skutki zagrożeń cywilizacyjnych, z którymi może spotkać się turysta

 

Woda – cud natury

12.

Zasoby wody na Ziemi a potrzeby człowieka. Racjonalne gospodarowanie wodą wyzwaniem dla każdego

wymienia zasoby wodne Ziemi

wymienia nazwy największych zbiorników wody słodkiej na Ziemi i wskazuje wymienione zbiorniki na mapie świata

przedstawia przykłady wykorzystania wody w przemyśle, rolnictwie oraz gospodarstwach domowych

wymienia źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych

przedstawia formy ochrony wody

wyjaśnia znaczenie terminu lej depresyjny

korzysta z różnorakich źródeł informacji

opisuje zasoby wodne Ziemi na podstawie schematu i diagramu

przedstawia obieg wody w przyrodzie

analizuje strukturę użytkowania wody na świecie na podstawie diagramu

wykazuje skutki nieracjonalnego gospodarowania wodą

przedstawia przykłady racjonalnego gospodarowania wodą w przemyśle, rolnictwie oraz gospodarstwach domowych

 

 

omawia problem nierównomiernego dostępu do wody pitnej

wykazuje konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami naturalnymi wody

przedstawia własne działania, jakie może podjąć w celu racjonalnego gospodarowania zasobami naturalnymi wody

 

formułuje wnioski na podstawie mapy rozmieszczenia zasobów wody na świecie

wyjaśnia przyczyny i skutki braku dostępu do wody pitnej na przykładzie wybranego regionu świata

analizuje wykorzystanie wody w gospodarce oraz życiu codziennym

opisuje mechanizm powstawania lejów depresyjnych

wyjaśnia zjawisko pustynnienia na wybranym przykładzie

analizuje przyczyny i skutki zanikania Jeziora Aralskiego

formułuje problem dostępu ludzi do wody pitnej i proponuje sposoby rozwiązania tego problemu

 

13.

Podsumowanie wiadomości

 

14.

Sprawdzenie wiadomości z tematów 1–12

Wielcy rewolucjoniści nauki

15.

Odkrywanie i poznawanie kuli ziemskiej

wymienia najważniejsze wyprawy geograficzne w starożytności i średniowieczu

wyjaśnia znaczenie terminów: jedwabnyszlak, konkwistador

korzysta z różnorakich źródeł informacji

przedstawia uwarunkowania wypraw geograficznych

wymienia kluczowe wydarzenia związane z eksploracją regionów świata

opisuje najważniejsze wyprawy geograficzne w starożytności i średniowieczu na podstawie mapy oraz dostępnych źródeł informacji

wymienia przyczyny i skutki wypraw geograficznych w starożytności i średniowieczu

charakteryzuje szlaki najważniejszych odkryć geograficznych starożytności i średniowiecza na podstawie mapy tematycznej

 

 

wykazuje przyczyny i skutki wypraw geograficznych w starożytności i średniowieczu

opisuje korzyści wynikające z podróży Marco Polo

 

opisuje uwarunkowania wielkich odkryć geograficznych

 

16.

Świat – przed Kolumbem i po Kolumbie

przedstawia przyczyny i skutki wielkich odkryć geograficznych

wymienia nazwiska Polaków, którzy odegrali znaczącą rolę w historii odkryć geograficznych i badań naukowych

korzysta z różnorakich źródeł informacji

opisuje wyprawy wielkich odkrywców i badaczy od XV wieku po czasy współczesne

omawia historię odkrywania i badania obszarów okołobiegunowych

przedstawia historię zdobycia Mount Everestu i zejścia na dno Rowu Mariańskiego

 

wyjaśnia przyczyny późnych odkryć i badań obszarów okołobiegunowych

wskazuje zmiany społeczne i gospodarcze, jakie zaszły po kolejnych odkryciach geograficznych

charakteryzuje uwarunkowania zdobycia Mont Everestu i zejścia na dno Rowu Mariańskiego

wyjaśnia przyczyny i skutki odkryć geograficznych w okresie wielkich odkryć geograficznych

 

formułuje wnioski dotyczące zmian na świecie przed Kolumbem i po Kolumbie

 

Dylematy moralne w nauce

17.

Zasoby naturalne Ziemi

wymienia nazwy zasobów naturalnych

wymienia przyczyny integracji człowieka w środowisko przyrodnicze

wskazuje przykłady niszczącej działalności człowieka

korzysta z różnorakich źródeł informacji

omawia rozmieszczenie obszarów leśnych na Ziemi przed 10 000 lat i obecnie na podstawie wybranych źródeł informacji

 

porównuje warunki przyrodnicze na Ziemi przed wiekami i współcześnie na podstawie dostępnych źródeł informacji

 

analizuje przyczyny i skutki ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze

 

przedstawia problemy związane z eksploatacją zasobów naturalnych

 

18.

Czy rosnące potrzeby człowieka uzasadniają każdą ingerencję człowieka w środowisku przyrodniczym?

wymienia przyczyny i skutki zanieczyszczenia sfer Ziemi

omawia przykłady katastrof ekologicznych

wyjaśnia znaczenie terminów: efekt cieplarniany, katastrofa ekologiczna, dziura ozonowa, eutrofizacjawód

korzysta z różnorakich źródeł informacji

charakteryzuje wpływ działalności człowieka na sfery Ziemi

opisuje zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego na podstawie map tematycznych (zanieczyszczenia wód, erozja i degradacja gleb)

 

wyjaśnia przyczyny i skutki integracji człowieka w środowisko przyrodnicze

ocenia wpływ działalności człowieka na stan środowiska na podstawie dostępnych źródeł informacji

 

analizuje przyczyny i skutki ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze

wyjaśnia przyczyny i skutki powstania dziury ozonowej

omawia przyczyny skutki eutrofizacji wód

 

prognozuje przyszłość Ziemi przy dalszym postępie antropopresji

 

Nauka w mediach

19.

Kontrowersyjne problemy w mediach: wyczerpywanie się źródeł energii, niebezpieczeństwa energetyki jądrowej, wpływ działalności ludzkiej na klimat

wymienia przykłady globalnych problemów

wymienia wady i zalety energetyki jądrowej

wyjaśnia znaczenie terminu globalneproblemy

korzysta z różnorakich źródeł informacji

rozróżnia globalne problemy na środowiskowe, gospodarcze i społeczne

analizuje materiały prasowe oraz pochodzące z innych środków przekazu, wskazując różne aspekty wybranych problemów globalnych (energetyka, ocieplanie się klimatu itp.)

omawia wielkość emisji gazów cieplarnianych w wybranych krajach na podstawie diagramu

wyróżnia kryteria podziału globalnych problemów

omawia przyczyny i skutki globalnego ocieplenia klimatu

przedstawia argumenty i kontrargumenty na temat globalnego ocieplenia

 

ocenia poglądy na temat globalnego ocieplenia

analizuje kontrowersje wokół energetyki jądrowej

wyjaśnia cel i znaczenie testów nuklearnych

 

ocenia problemy związane z wyczerpywaniem się złóż bogactw naturalnych

 

20.

Kontrowersyjne problemy w mediach: kraje biedne i bogate, nierównomierny dostęp do wody i żywności ludności na świecie

porównuje poziom ubóstwa w wybranych krajach Ameryki i Afryki

wyjaśnia znaczenie terminów: głód, niedożywienie

korzysta z różnorakich źródeł informacji

charakteryzuje strukturę przestrzenną głodu na świecie na podstawie mapy tematycznej

wyjaśnia kryteria podziału na kraje biedne i bogate

 

formułuje wnioski na podstawie analizy PKB na świecie

analizuje przyczyny i skutki nierównomiernego dostępu do żywności ludności na świecie

 

formułuje problem dotyczący eksplozji demograficznej

 

Współczesna diagnostyka i medycyna

21.

Czy choroby cywilizacyjne mogą zagrozić światu? Jak się przed nimi ustrzec?

wymienia nazwy współczesnych chorób cywilizacyjnych

wymienia nazwy chorób cywilizacyjnych, które występowały dawniej, i określa przyczyny zmniejszenia groźby ich występowania

odczytuje informacje dotyczące otyłości, chorób nowotworowych oraz wskaźnika cholesterolu z wykresów, danych statystycznych i map tematycznych

wyjaśnia znaczenie terminu chorobycywilizacyjne

korzysta z różnorakich źródeł informacji

wyszukuje informacje oraz dane statystyczne dotyczące przyczyn i występowania chorób cywilizacyjnych w świecie

określa przyczyny występowania chorób cywilizacyjnych w krajach wysoko rozwiniętych i rozwijających się

określa przyczyny otyłości u dzieci i dorosłych na podstawie danych statystycznych

opisuje dostęp do usług medycznych na świecie na podstawie kartogramu

 

analizuje informacje oraz dane statystyczne dotyczące przyczyn i występowania chorób cywilizacyjnych w świecie

wyjaśnia przyczyny występowania chorób cywilizacyjnych i ich skutki społeczne oraz gospodarcze

proponuje sposoby unikania chorób cywilizacyjnych

wyjaśnia znaczenie terminu wskaźnik BMI

wyznacza wskaźnik BMI dla siebie

 

 

wykazuje skuteczność lekarstw nowej generacji oraz szczepionek w zwalczaniu niektórych chorób cywilizacyjnych

analizuje ryzyko zachorowań na podstawie wskaźnika BMI

ocenia skuteczność profilaktyki zapobiegania chorobom cywilizacyjnym

 

formułuje wnioski na temat występowania i rozprzestrzeniania się chorób cywilizacyjnych w krajach wysoko rozwiniętych i rozwijających się

formułuje wnioski na temat rocznych wydatków na zdrowie i opiekę zdrowotna w wybranych krajach na podstawie wykresów i danych statystycznych

 

Ochrona przyrody i środowiska

22.

Zrównoważony rozwój jedyną alternatywą dla przyszłości świata

 

wyjaśnia, czym zajmują się ochrona przyrody i ochrona środowiska

wyjaśnia znaczenie terminów: ekorozwój, recykling

korzysta z różnorakich źródeł informacji

opisuje zmiany relacji człowiek – środowisko na przestrzeni dziejów

wyjaśnia, na czym polega zrównoważony rozwój

prezentuje podstawowe zasady koncepcji zrównoważonego rozwoju

proponuje działania na rzecz zrównoważonego rozwoju w skali globalnej, regionalnej i lokalnej

wyjaśnia, na czym polega recykling

określa, jaki jest wpływ  ekorozwoju na gospodarkę słabo i wysoko rozwiniętych państw

określa cele zrównoważonego rozwoju i przedstawia zasady, którymi powinna kierować się gospodarka świata

omawia stopień degradacji środowiska na świecie i w Polsce na podstawie map tematycznych

wyjaśnia zasadę 3 x U

wyjaśnia mechanizm efektu cieplarnianego i omawia kontrowersje dotyczące wpływu człowieka na zmiany klimatyczne

 

ocenia działalność człowieka w środowisku przyrodniczym na przestrzeni dziejów

 

23.

Ochrona przyrody – zadanie na przyszłość

wyjaśnia, czym zajmują się ochrona przyrody i ochrona środowiska

wymienia nazwy form ochrony przyrody

wymienia przykłady form ochrony przyrody występujących w Polsce

wyjaśnia znaczenie terminów: ochrona przyrody, ochrona środowiskaprzyrodniczego

korzysta z różnorakich źródeł informacji

przedstawia przykłady działań na rzecz ochrony środowiska, które można podejmować, gospodarując zasobami Ziemi

przedstawia inicjatywy mające na celu łagodzenie skutków antropopresji

omawia wielkość nakładów finansowych przeznaczanych na ochronę środowiska przyrodniczego w Polsce na podstawie danych statystycznych i formułuje wnioski

 

formułuje wnioski na podstawie analizy map tematycznych świata dotyczących udziału obszarów chronionych
w powierzchni państw

 

organizuje debatę pt. „Lokalne działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego”

 

Nauka i sztuka

24.

Kataklizmy w dziejach ludzkości przedstawiane w dziełach sztuki. Czy Atlantyda istniała naprawdę?

wymienia przykłady dokumentowania przez ludzi krajobrazów i obiektów geograficznych

wymienia skutki trzęsień ziemi i wybuchów wulkanów

przedstawia zmiany klimatyczne na wybranych przykładach

korzysta z różnorakich źródeł informacji

wyjaśnia, czym jest Ognisty Pierścień Pacyfiku na podstawie mapy świata

wskazuje zmiany środowiska, np. krajobrazu, zachodzące pod wpływem działalności człowieka albo zmiany klimatyczne, jakie można zauważyć w dziełach sztuki np.: malarstwie niderlandzkim

wskazuje obiekty i zjawiska geograficzne, które pojawiają się w dziełach sztuki, np.: pory roku, obszary miejskie i wiejskie, góry, wulkany

 

wyjaśnia przyczyny i skutki trzęsień ziemi oraz wybuchów wulkanów

przedstawia hipotezy dotyczące istnienia Atlantydy

opisuje wpływ mitu o Atlantydzie na literaturę i kinematografię

porównuje krajobrazy przedstawione w dawnym malarstwie z ich stanem współczesnym

 

 

 

wyjaśnia przyczyny i skutki zmian w krajobrazie naturalnym

przedstawia teorię ruchu płyt litosfery

 

uzasadnia rozmieszczenie stref sejsmicznych i wulkanicznych na podstawie mapy świata

 

Barwy i zapachy świata

25.

Barwne i jednolite krajobrazy

rozróżnia krajobraz naturalny i krajobraz kulturowy

wyjaśnia znaczenie terminów: krajobraz naturalny, krajobraz kulturowy

korzysta z różnorakich źródeł informacji

wymienia nazwy i wskazuje na mapie strefy krajobrazowe

opisuje główne krajobrazy na Ziemi i ich dominanty ze szczególnych uwzględnieniem klimatu

opisuje krajobraz górski

opisuje różnorodność krajobrazową regionów świata, analizując ich cechy charakterystyczne, w tym dominujące barwy

 

przedstawia czynniki warunkujące cechy krajobrazów

 

wyjaśnia przyczyny strefowości krajobrazowej na Ziemi

 

26.

Dni i noce w różnych częściach Ziemi

opisuje ruch obrotowy Ziemi na schemacie lub modelu

wymienia następstwa ruchu obrotowego Ziemi

rozróżnia czas słoneczny i czas strefowy

wymienia nazwy rejonów występowania nocy polarnej

wyjaśnia znaczenie terminów: czas słoneczny, czas strefowy

wyjaśnia zmiany długości dnia i nocy w różnych porach roku

odczytuje różnice czasu strefowego na mapie stref czasowych

oblicza różnice czasu strefowego pomiędzy punktami na Ziemi na podstawie mapy stref czasowych

 

omawia mechanizm ruchu obrotowego i jego następstwa ze szczególnym uwzględnieniem rytmu dobowego

wyznacza czas słoneczny i czas strefowy wybranych miejsc na Ziemi

 

omawia zjawisko następowania dnia i nocy w różnych częściach świata

 

wyjaśnia, na czym polega zjawisko nocy polarnej

 

 

Największe i najmniejsze

27.

Rekordy Ziemi

wymienia przykłady zróżnicowania środowiska geograficznego

wymienia nazwy typów genetycznych jezior

porównuje linie brzegowe wybranych kontynentów na podstawie mapy świata

wyjaśnia znaczenie terminów: kryptodepresja, dorzecze, przepływ, pływy

korzysta z różnorakich źródeł informacji

wyjaśnia, czym są rekordy geograficzne

wyszukuje i przedstawia przykłady ekstremalnych cech środowiska, rekordowych wielkości, czyli ziemskie „naj…” w skali lokalnej, regionalnej i globalnej

lokalizuje na mapie świata przykłady rekordów geograficznych

wymienia nazwy wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi i wskazuje te formy na mapie

wymienia nazwy rekordów hydrologicznych i wskazuje rekordy na mapie świata

odczytuje rekordy klimatyczne na mapie klimatycznej świata

przedstawia przykłady zróżnicowania środowiska przyrodniczego Ziemi, wskazując je na mapie świata

wyjaśnia znaczenie terminu Korona Ziemi

rozpoznaje wybrane typy wybrzeży na podstawie ilustracji

omawia typy genetyczne jezior i wskazuje ich przykłady na mapie świata

 

charakteryzuje ukształtowanie pionowe i poziome powierzchni Ziemi

omawia genezę wybranych typów wybrzeży

 

wykazuje przyczyny występowania rekordów klimatycznych na świecie

 

28.

Rekordy europejskie i polskie

wymienia nazwy rekordów Europy oraz Polski

korzysta z różnorakich źródeł informacji

wymienia przykłady rekordów Europy oraz Polski i wskazuje je na mapie Europy i Polski

 

podaje przykłady ekstremalnych cech środowiska Polski

 

omawia przykłady ekstremalnych cech środowiska, rekordowych wielkości geograficznych w Europie i Polsce

wykazuje przyczyny występowania rekordów klimatycznych w Europie
i w Polsce

 

 

29.

Podsumowanie wiadomości

 

30.

Sprawdzenie wiadomości z tematów 15–28

 

 

33 | Propozycja wymagań edukacyjnych z przyrody dla wątku fizyka

 

 

Zasady ogólne:

1.                   Wymagania na każdy stopień wyższy niż dopuszczający obejmują również wymagania na stopień niższy.

2.                   Na podstawowym poziomie wymagań uczeń wykonuje proste zadania obowiązkowe (łatwe – na stopień dostateczny, bardzo łatwe – na stopień dopuszczający). Niektóre czynności ucznia mogą być wspomagane przez nauczyciela (np. przeprowadzanie doświadczeń, rozwiązywanie problemów; na stopień dostateczny uczeń wykonuje je pod kierunkiem nauczyciela, na stopień dopuszczający – z pomocą nauczyciela lub innych uczniów).

3.                   Czynności wymagane na poziomach wymagańwyższych niż podstawowy uczeń wykonuje samodzielnie (na stopień dobry niekiedy może korzystać z niewielkiego wsparcia nauczyciela).

4.                   W przypadku wymagań na stopnie wyższe niż dostateczny uczeń wykonuje zadania bardziej złożone lub dodatkowe (na stopień dobry – umiarkowanie trudne, na stopień bardzo dobry – trudne i wymagające umiejętności złożonych).

5.                   Stopień celujący zdobywa uczeń, który sprostał wymaganiom na stopień bardzo dobry oraz wykraczającym poza obowiązujący program nauczania (jest twórczy, rozwiązuje zadania problemowe w sposób niekonwencjonalny; potrafi dokonać syntezy wiedzy, a na tej podstawie sformułować hipotezy badawcze i zaproponować sposób ich weryfikacji; samodzielnie prowadzi badania o charakterze naukowym; z własnej inicjatywy pogłębia wiedzę, korzystając z różnych źródeł; poszukuje zastosowania wiedzy w praktyce; dzieli się wiedzą z innymi uczniami).

 

Wymagania ogólne – uczeń:

·                     zna i wykorzystuje pojęcia i prawa fizyki do wyjaśniania procesów i zjawisk w przyrodzie,

·                     analizuje teksty popularnonaukowe i ocenia ich treść,

·                     wykorzystuje i przetwarza informacje zapisane w postaci tekstu, tabel, wykresów, schematów i rysunków,

·                     buduje proste modele fizyczne do opisu zjawisk,

·                     planuje i wykonuje proste doświadczenia i analizuje ich wyniki.

Ponadto uczeń:

·         wykorzystuje wiedzę o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów oraz formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody,

·         wyszukuje, selekcjonuje i krytycznie analizuje informacje,

         aktywnie uczestniczy w dyskusji, pamiętając o zgodności z tematem, właściwej argumentacji oraz dyscyplinie wypowiedzi i nieprzekraczaniu czasu wypowiedzi,

                    aktywnie uczestniczy w tematycznej burzy mózgów i tworzeniu mapy mentalnej, pamiętając o jakości i trafności argumentów, poprawności wnioskowania, dyscyplinie merytorycznej
i selekcjonowaniu informacji; zajmuje wyraźne stanowisko,

                    samodzielnie przygotowuje i przedstawia prezentacje multimedialne: dobiera i selekcjonuje informacje zgodnie z prezentowanym tematem, dba o logikę prezentacji i przestrzega jej ram czasowych,

                    aktywnie uczestniczy w projekcie: jest samodzielny i zaangażowany, umie pracować w zespole,

                    przygotowuje, przeprowadza i opracowuje obserwacje i doświadczenia według zasad podanych przez nauczyciela,

                    umiejętnie i kulturalnie prezentuje własne sądy i przemyślenia,

                    przestrzega poprawności językowej; poprawnie stosuje język symboli dziedziny wiedzy, której wypowiedź dotyczy,

                    wykorzystuje narzędzia TIK na różnych etapach pracy.


Szczegółowe wymagania na poszczególne stopnie

Propozycje wymagań programowych na poszczególne oceny (IV etap edukacyjny) przygotowane na podstawie treści zawartych w podstawie programowej, programie nauczania
oraz w podręczniku dla liceum ogólnokształcącego i technikum Fizyka

Wyróżnione wymagania programowe odpowiadają wymaganiom ogólnym i szczegółowym zawartym w treściach nauczania podstawy programowej.

W nawiasie, obok tytułu każdego wątku tematycznego, podano jego numer w podstawie programowej przedmiotu fizyka w liceum.

 

 

Ważne: wymagania na każdy stopień wyższy niż dopuszczający obejmują również wymagania na stopień niższy.

 

Propozycja: We wszystkich zadaniach wykonywanych w grupach, kiedy stosujemy metody aktywizujące (np. burza mózgów, mapa mentalna), lider grupy nie jest wskazywany na początku zadania. Zawsze „wyłania” się w czasie pracy i dobrowolnie prezentuje pracę grupy. Stąd wynika fakt umieszczania tego wymagania w kolumnie „wymagania dopełniające” na stopień bardzo dobry.

 

 

 

1. i 2. Widzę, doświadczam, więc rozumiem

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wskazuje jedno zjawisko fizyczne przewidziane teoretycznie,
a odkryte później

– wskazuje różnice między obserwacją a eksperymentem

– wskazuje co najmniej dwa zjawiska fizyczne przewidziane teoretycznie, a odkryte później

– wyjaśnia różnice pomiędzy obserwacją a eksperymentem

– planuje wybraną obserwację

– planuje wybrany eksperyment

– wymienia przykłady co najmniej trzech zjawisk fizycznych przewidzianych teoretycznie,
a odkrytych później

– opisuje warunki prawidłowego prowadzenia
i dokumentowania obserwacji

– opisuje warunki prawidłowego planowania
i przeprowadzania eksperymentu

– przeprowadza wybraną obserwację i wybrany eksperyment

– opracowuje i prezentuje wyniki przeprowadzonych obserwacji
i eksperymentu

– wyróżnia etapy pracy badawczej (ustalenie problemu badawczego, sformułowanie hipotezy, zaplanowanie eksperymentu)

– przeprowadza zaplanowany przez siebie eksperyment, opracowuje wyniki i formułuje na ich podstawie wnioski potwierdzające lub odrzucające postawioną wcześniej hipotezę

 

 

3. Telegraf, telefon, radio… Co jeszcze przed nami?

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje informacje
o najważniejszym jego zdaniem wybranym wynalazku lub odkryciu

– wyszukuje informacje na temat odkrycia telegrafu telefonu
i radia

– uczestniczy mało aktywnie
w burzy mózgów pt. Bez jakich przedmiotów nie wyobrażam sobie życia, czyli niezbędnik człowieka
XXI wieku

– opisuje tło historyczne wybranego odkrycia lub wynalazku

– opisuje tło historyczne odkrycia telegrafu, telefonu
i radia

– wyszukuje informacje dotyczące historii radia i telewizji

– uczestniczy w burzy mózgów z większym zaangażowaniem, np. prezentuje, uzasadniając wybór, jeden przedmiot, który uznaje za niezbędny do życia

– analizuje i przedstawia naukowe, społeczne i ekonomiczne znaczenie wybranego wynalazku lub odkrycia

– analizuje i przedstawia naukowe, społeczne i ekonomiczne znaczenie odkrycia telegrafu, telefonu
i radia

– analizuje i selekcjonuje informacje dotyczące historii radia i telewizji

– uczestniczy aktywnie w burzy mózgów, np. prezentuje, uzasadniając wybór, przynajmniej trzy przedmioty, które uznaje za niezbędne do życia

– analizuje, na przykładzie wybranego odkrycia lub wynalazku, proces twórczy i wskazuje czynniki warunkujące jego powodzenie lub trudności

– analizuje, na przykładzie wynalezienia telefonu, telegrafu lub radia, proces twórczy i wskazuje czynniki warunkujące jego powodzenie lub trudności

– przygotowuje prezentację multimedialną dotyczącą historii radia i telewizji

– aktywnie uczestniczy w burzy mózgów i, przyjmując rolę lidera, podsumowuje wyniki pracy swojej grupy i prezentuje je pozostałym uczniom

– wskazuje czynniki wpływające na rozwój współczesnej nauki
i technologii

– przeprowadza wywód myślowy
o tym, że wynalazki tworzą wynalazki,
i popiera go przykładami

– aktywnie uczestniczy w burzy mózgów i podsumowuje pracę wszystkich grup, tworząc „niezbędnik człowieka XXI wieku”

 

 

 

4. Od turbiny Herona z Aleksandrii do wysoko wydajnych silników cieplnych i elektrycznych

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje wiadomości dotyczące silników parowych, spalinowych i elektrycznych

– uczestniczy mało aktywnie
w budowaniu mapy mentalnej Wynalazki tworzą wynalazki

– analizuje i selekcjonuje informacje dotyczące budowy
i zasady działania silników parowych, spalinowych
i elektrycznych

– uczestniczy w budowaniu mapy mentalnej z większym zaangażowaniem, np. wyszukuje trzy wynalazki, tworzące logiczny ciąg, w którym następny wynalazek nie mógłby istnieć bez poprzedniego 

– analizuje historię odkryć silników różnego typu
i wskazuje ich logiczny ciąg

– uczestniczy aktywnie
w budowaniu mapy mentalnej, np. wskazuje hipotetyczny kierunek rozwoju danego obszaru wiedzy, analizując ciąg logiczny trzech wynalazków

– analizuje budowę i zasadę działania silników różnego typu,
a następnie wskazuje obszary ich najbardziej ekonomicznego wykorzystania; uzasadnia swoje zdanie

– przygotowuje prezentację multimedialną dotyczącą budowy
i zasady działania silników parowych, spalinowych
i elektrycznych

– przyjmując rolę lidera, podsumowuje wyniki pracy grupy tworzącej mapę mentalną oraz przedstawia je pozostałym uczniom

– analizuje czynniki przyrodnicze środowiska i wskazuje, prawidłowy jego zdaniem, kierunek rozwoju nauki związanej z napędami wykorzystywanymi w przemyśle

 

 

 

 

 

 

 

5. i 6. Czy słowo światło zawsze oznacza to samo?

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje wiadomości
o termicznych i nietermicznych źródłach światła

– uczestniczy mało aktywnie
w burzy mózgów pt. Jak Słońce może nam pomóc obniżyć rachunek za prąd?

– analizuje i selekcjonuje zdobyte wiadomości o termicznych
i nietermicznych źródłach światła

– opisuje widma światła pochodzące z różnych źródeł

– uczestniczy z większym zaangażowaniem w tematycznej burzy mózgów

– analizuje widma światła pochodzącego z różnych źródeł,
a następnie wykazuje ich podobieństwa i różnice między nimi

– przygotowuje i przedstawia wiadomości dotyczące cech charakterystycznych energii słonecznej

– uczestniczy aktywnie
w tematycznej burzy mózgów

 

– przygotowuje prezentację multimedialną dotyczącą podobieństw światła lasera i światła żarówki oraz różnic między nimi

– analizuje treść artykułu dotyczącego budowy i działania domowego spektroskopu

– uczestniczy aktywnie w tematycznej burzy mózgów i, przyjmując rolę lidera, podsumowuje pracę grupy
i prezentuje wyniki pozostałym uczniom

– kieruje pracą grupy tworzącej model spektroskopu
i wykonującej doświadczenia

– uczestniczy aktywnie w tematycznej burzy mózgów i podsumowuje pracę wszystkich grup

 

 

7. i 8.      Wizje, czyli jak nauka zmieni świat w XXI wieku

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje wiadomości
o półprzewodnikach, diodach, tranzystorach, ciekłych kryształach lub nadprzewodnikach (do wyboru)

– uczestniczy mało aktywnie
w tworzeniu mapy mentalnej pt. Dlaczego w laboratorium naukowym warto marzyć?

 

– analizuje i selekcjonuje wiadomości dotyczące elementów współczesnej elektroniki

– analizuje i selekcjonuje informacje dotyczące zmian właściwości ciekłych kryształów pod wpływem pola elektrycznego

– uczestniczy w budowaniu tematycznej mapy mentalnej z większym zaangażowaniem

– wyszukuje w internecie
i przedstawia filmy ukazujące świat elektroniki w XXI wieku

– uczestniczy aktywnie
w budowaniu tematycznej mapy mentalnej

– przygotowuje i przedstawia prezentację multimedialną dotyczącą elementów współczesnej elektroniki

– przygotowuje i przedstawia prezentację multimedialną dotyczącą zmian właściwości ciekłych kryształów pod wpływem pola elektrycznego

– przyjmuje rolę lidera
i podsumowuje wyniki pracy grupy tworzącej mapę mentalną oraz przedstawia je pozostałym uczniom

– wyszukuje, analizuje i prezentuje informacje dotyczące nanotechnologii; wyjaśnia znaczenie dwóch nagród R.P. Feynmana, wyznaczonych przez uczonego w czasie słynnego wykładu pt. „Na dole jest jeszcze dużo miejsca”

 

 

 

 

 

 

9.            Czy naprawdę żyjemy coraz szybciej?

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje wiadomości
o zjawiskach okresowych
w przyrodzie i metodach pomiaru czasu

– wyszukuje wiadomości dotyczące historii kalendarza

– uczestniczy mało aktywnie
w dyskusji Rok, dzień i godzina dla mamy i dziecka

– analizuje i selekcjonuje informacje dotyczące zjawisk okresowych w przyrodzie
i metod pomiaru czasu

– analizuje i selekcjonuje informacje dotyczące historii kalendarza

– analizuje i selekcjonuje informacje dotyczące historii zegara

– uczestniczy w tematycznej dyskusji z większym zaangażowaniem

– omawia zjawiska okresowe, które są podstawą kalendarza, oraz metody pomiaru czasu

– aktywnie uczestniczy
w tematycznej dyskusji

– przygotowuje i przedstawia prezentację multimedialną dotyczącą historii kalendarza

– przygotowuje i przedstawia prezentację multimedialną dotyczącą rodzajów zegarów
i zasad ich działania

– przyjmuje rolę lidera i podsumowuje wyniki tematycznej dyskusji

– przygotowuje i prezentuje opracowanie dotyczące termodynamicznej strzałki czasu

 

 

10.          Podsumowanie i powtórzenie wiadomości

 

11.          Komfort cieplny

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje wiadomości
o przepływie ciepła

– uczestniczy mało aktywnie
w burzy mózgów pt. Dlaczego trzeba ubierać się warstwowo

– analizuje i selekcjonuje informacje dotyczące sposobów przepływu ciepła

– uczestniczy w tematycznej burzy mózgów z większym zaangażowaniem

– omawia wpływ zjawisk przepływu ciepła na proces termoregulacji organizmu

– aktywnie uczestniczy
w tematycznej burzy mózgów

– omawia objawy i sposoby zapobiegania wychłodzeniu
i przegrzaniu organizmu człowieka

– przygotowuje i przedstawia prezentację multimedialną dotyczącą fizycznych aspektów wymiany ciepła
z otoczeniem i odzieży termoaktywnej

– uczestniczy aktywnie
w tematycznej burzy mózgów
i, przyjmując rolę lidera, podsumowuje pracę grupy i prezentuje wyniki pozostałym uczniom

– analizuje i selekcjonuje wiadomości z różnych źródeł, a następnie przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Co to znaczy, że mam gorączkę

– uczestniczy aktywnie
w tematycznej burzy mózgów
i podsumowuje pracę wszystkich grup

 

 

 

12.          Kręgosłup jako układ biomechaniczny

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje wiadomości
o zagrożeniach, których skutkiem są choroby kręgosłupa

– wyszukuje wiadomości
o maszynach prostych

– analizuje i selekcjonuje informacje dotyczące kręgosłupa jako układu mechanicznego

– analizuje i selekcjonuje informacje dotyczące działania stawów jako maszyn prostych

– omawia objawy chorób kręgosłupa i sposoby zapobiegania tym chorobom, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu wykonywanej pracy na stan kręgosłupa

 

– przygotowuje i przedstawia prezentację multimedialną dotyczącą kręgosłupa jako układu biomechanicznego

– analizuje wypowiedź Bertranda Russella „Badania w dziedzinie medycyny dokonały tak olbrzymiego postępu, że dziś praktycznie biorąc nikt już nie jest zdrowy” i przedstawia znane odkrycia w dziedzinie diagnozowania i leczenia chorób kręgosłupa

 

 

13. i 14. Woda – cud natury

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje wiadomości
o fizycznych właściwościach wody (rozszerzalności termicznej, ciepła właściwego i napięcia powierzchniowego wody)

– uczestniczy mało aktywnie
w sporządzaniu mapy mentalnej pt. Początkiem wszechrzeczy jest woda

– analizuje i selekcjonuje informacje na temat fizycznych właściwości wody

– uczestniczy w sporządzaniu tematycznej mapy mentalnej
z większym zaangażowaniem

– omawia właściwości fizyczne wody i potrafi wskazać przykłady ich wykorzystania w przyrodzie, stosując wiedzę o właściwościach fizycznych wody

– uczestniczy aktywnie
w sporządzaniu tematycznej mapy mentalnej

– opracowuje i prezentuje wybrane doświadczenie obrazujące właściwości fizyczne wody

– opracowuje i przedstawia prezentację multimedialną dotyczącą znaczenia napięcia powierzchniowego i zjawiska włoskowatości w życiu codziennym, przemyśle
i przyrodzie

– wyszukuje niezbędne informacje
i na ich podstawie opracowuje prezentację pt. Znaczenie oceanów
w kształtowaniu klimatu na Ziemi

– przyjmuje rolę lidera i podsumowuje wyniki pracy grupy tworzącej mapę mentalną oraz przedstawia je pozostałym uczniom

 

 

 

 

 

 

15. Ciekawość świata jest podstawą wszystkich odkryć i wynalazków

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wskazuje sylwetki i dokonania jednego wybranego uczonego mającego jego zdaniem największy wpływ na rozwój danej dziedziny naukowej

– uczestniczy mało aktywnie
w tworzeniu mapy mentalnej pt. Jakie odkrycia uważam za kluczowe dla rozwoju fizyki w XXI wieku?

 

– wskazuje sylwetki
i dokonania co najmniej dwóch wybranych uczonych mających jego zdaniem największy wpływ na rozwój danej dziedziny naukowej

– analizuje działania wybranych uczonych i odkrywców, wskazując wpływ ich dokonań na rozwój fizyki

– uczestniczy w tworzeniu tematycznej mapy mentalnej
z większym zaangażowaniem

 

– analizuje dokonania wybranych uczonych lub odkrywców
w kontekście okresu historycznego, w którym żyli i pracowali

– uczestniczy aktywnie w tworzeniu tematycznej mapy mentalnej

 

– przeprowadza rozumowanie
i wnioskowanie wskazujące na ciągłość i hierarchiczność odkryć naukowych, którego punktem wyjścia są słowa Newtona „Jeśli widzę dalej, to tylko dlatego, że stoję na ramionach olbrzymów”

– przyjmuje rolę lidera
i podsumowuje wyniki pracy grupy tworzącej mapę mentalną oraz przedstawia je pozostałym uczniom

– analizuje wybrany paradoks Zenona z Elei i na tej podstawie wykazuje  niespójność wnioskowania tego uczonego

 

16. Wielcy odkrywcy i ich dzieła

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

 

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje podstawowe informacje na temat odkryć uczonego w ramach wybranego tematu (do wyboru: Newton i teoria grawitacji; Albert Einstein
i teoria względności
; Planck, Dirac, Heisenberg … i teoria kwantowa)

– uczestniczy z niewielkim zaangażowaniem w pracach nad realizacją projektu uczniowskiego pt. Jakich przyjaciół miałby/miałaby… (Niels Bohr, Maria Skłodowska Curie… lub inny wybrany przez uczniów naukowiec), gdyby posiadał/posiadała swój profil na Facebooku

– przedstawia odkrycia uczonego w ramach wybranego tematu

– uczestniczy w pracach nad realizacją projektu uczniowskiego z większym zaangażowaniem, np. wyszukuje dane biograficzne potrzebne do opracowania profilu uczonego na Facebooku

– analizuje odkrycia uczonego
i przedstawia ich przełomowe znaczenie dla rozwoju fizyki
w ramach wybranego tematu

przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Newton i teoria grawitacji

– uczestniczy aktywnie w pracach nad realizacją projektu uczniowskiego, np. opracowuje wiadomości, jakie znajomi uczonego mogliby umieścić na jego facebookowym profilu

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Albert Einstein
i teoria względności
lub Planck, Dirac, Heisenberg … i teoria kwantowa

– uczestniczy aktywnie w pracach nad realizacją projektu uczniowskiego
i pełniąc rolę lidera podsumowuje wyniki pracy swojej grupy oraz przedstawia końcową prezentację

– pracuje aktywnie nad projektem uczniowskim i jest kreatywnym inspiratorem działań grupy

 

 

 

17. i 18. Dobre i złe oblicza nauki

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

– stopień dopuszczający

 

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje informacje
 o osiągnięciach naukowych, które zostały wykorzystane zarówno dla dobra człowieka, jak i przeciwko człowiekowi

– uczestniczy z niewielkim zaangażowaniem w debacie oksfordzkiej pt. Etyka w nauce – konflikt czy symbioza

 

wyszukuje i analizuje przynajmniej dwa osiągnięcia, których twórcy mogli mieć dylematy moralne związane z ich późniejszym wykorzystaniem

– uczestniczy w tematycznej debacie oksfordzkiej z większym zaangażowaniem, np. znajduje argumenty popierające lub negujące prezentowaną hipotezę, czym wspomaga swoją grupę, ale nie pełni roli mówcy

przedstawia i analizuje przynajmniej trzy odkrycia naukowe pod kątem ich wykorzystania przez ludzi – wykazując brak możliwości jednoznacznego przewidzenia przez naukowców zastosowania wyników ich pracy w przyszłości

– uczestniczy aktywnie
w tematycznej debacie oksfordzkiej, np. zabiera głos, nie będąc w grupie głównych mówców

– opracowuje i przedstawia prezentację pt. Rozszczepienie jądra atomowego – od broni jądrowej do elektrowni atomowej

– uczestniczy aktywnie w tematycznej debacie oksfordzkiej: organizuje
i prowadzi jedną z debat oxfordzkich lub odgrywa rolę jednego z głównych mówców, wykazując się wysokimi umiejętnościami w zakresie prowadzenia spokojnej, rzeczowej dyskusji

– opracowuje i przedstawia prezentację pt. Rad – zabójca czy uzdrowiciel?

 

 

19. Nauka rzecz ludzka – popularny blog naukowy

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wskazuje informacje popularnonaukowe, które wymagają zweryfikowania

 

– analizuje informacje
o charakterze popularnonaukowym i wskazuje sprzeczności w nich występujące lub argumenty potwierdzające ich prawdziwość

– analizuje wybrane informacje medialne i wskazuje zawarte
w nich błędy oraz podaje prawidłową treść informacji

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Ta relacja oparta była na nieprawdziwej teorii naukowej na podstawie wybranych artykułów prasowych dotyczących awarii elektrowni jądrowej w Japonii w marcu 2011 roku

– opracowuje i przedstawia prezentację  Planety pozasłoneczne

– analizuje informacje prasowe dotyczące odkrycia cząstek poruszających się z prędkością większą od prędkości światła
i przedstawia na ich podstawie argumenty podważające teorię względności Alberta Einsteina lub uznające ją za niepodważalną

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

20. Kreatywny specjalista od reklamy

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– podaje przykład reklamy telewizyjnej lub prasowej,
w której podano nieprawdziwe informacje

– uczestniczy mało aktywnie
w budowaniu drzewka decyzyjnego pt. Czy kupując lek, konsultujesz się z lekarzem lub farmaceutą?

– analizuje wybraną reklamę telewizyjną lub prasową
i wskazuje jeden efekt zastosowany specjalnie, a nie prawdziwy wynik działania produktu

– uczestniczy w budowaniu drzewka decyzyjnego
z większym zaangażowaniem, np. tworzy przynajmniej trzy gałęzie drzewka decyzyjnego

– analizuje wybraną reklamę telewizyjną lub prasową pod kątem zastosowanych trików technicznych i efektów specjalnych

– uczestniczy aktywnie
w budowaniu drzewka decyzyjnego, np. uzasadnia negatywne skutki zażywania leków bez konsultacji
z lekarzem na podstawie wybranej reklamy środków farmakologicznych

– przedstawia na wybranym przykładzie potencjalny przebieg reklamy telewizyjnej pozbawionej trików i efektów specjalnych

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Reklamowe efekty specjalne, czyli jak można wprowadzić kogoś w błąd

– uczestniczy aktywnie w budowaniu drzewka decyzyjnego i pełni rolę lidera

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Wykorzystanie własności światła laserowego
w kosmetologii. Prawdy i mity

 

21. Podsumowanie i powtórzenie wiadomości

 

22. i 23. Czy medycyna współczesna zapewni nam trwałe zdrowie?

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

 

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje informacje na temat wybranej metody współczesnej diagnostyki medycznej
(do wyboru: radioterapia, laseroterapia, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny)

– omawia dwie wybrane metody

współczesnej diagnostyki medycznej

– analizuje co najmniej dwie wybrane metody współczesnej diagnostyki medycznej
i wskazuje ich zastosowanie
w leczeniu różnych schorzeń

– opracowuje i przedstawia prezentację dotyczącą medycyny nuklearnej, a w szczególności scyntygrafii, brachyterapii
i Pozytonowej Tomografii Emisyjnej

 

– przygotowuje i przedstawia prezentację o pozytywnych
i negatywnych skutkach wykorzystania lasera
w kosmetologii

– analizuje ofertę jednostek służby zdrowia w najbliższej okolicy
i opracowuje mapę wyposażenia tych jednostek w sprzęt medyczny do diagnostyki obrazowej

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

24. Efekt cieplarniany – prawdy i mity

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

 stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje wiadomości na temat efektu cieplarnianego

– mało aktywnie uczestniczy
w burzy mózgów pt. Symbioza czy pasożytnictwo – czym jest człowiek dla Ziemi?

– podaje argumenty potwierdzające wpływ efektu cieplarnianego na zmiany klimatu na Ziemi

– uczestniczy w tematycznej burzy mózgów z niewielkim zaangażowaniem, np. formułuje własne opinie na temat wpływu działalności człowieka na Ziemię

– wyjaśnia mechanizm efektu cieplarnianego z punktu widzenia fizyki

– uczestniczy aktywnie
w tematycznej burzy mózgów, np. przedstawia przykłady pozytywnego
i negatywnego wpływu człowieka na środowisko przyrodnicze 

– opracowuje i przedstawia prezentację pt. Prawdy i mity
 o efekcie cieplarnianym

– uczestniczy aktywnie w pracy metodą burzy mózgów i przyjmując rolę lidera podsumowuje pracę grupy
i prezentuje wyniki

– uczestniczy aktywnie
w tematycznej burzy mózgów
i podsumowuje pracę wszystkich grup

 

25. Oryginał czy falsyfikat?

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje informacje na temat wykrywania fałszerstw dzieł sztuki

– analizuje wiadomości na temat sposobów fałszowania dzieł sztuki

 

– przygotowuje argumenty do dyskusji pt. Jak sprawdzić, czy Mona Liza jest falsyfikatem?

– przedstawia argumenty naukowe potwierdzające autentyczność obrazu Mona Lisa

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Współczesne laboratorium kryminalistyczne

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Współczesne laboratorium kryminalistyczne

 

 

26. Nauka w służbie sztuki

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje informacje
o datowaniu radioizotopowym
i termoluminescencji

– wyszukuje informacje
o fizycznych metodach analizy obrazowej dzieł sztuki

– mało aktywnie uczestniczy
w tworzeniu mapy mentalnej pt. Nauka w służbie sztuki

– mało aktywnie uczestniczy
w projekcie uczniowskim
pt. Sztuka inspiruje naukowców – od SF do promów kosmicznych

– przedstawia zakresy stosowalności wybranej metody datowania radiowęglowego

– objaśnia wybraną metodę analizy obrazowej dzieł sztuki

– uczestniczy w tworzeniu tematycznej mapy mentalnej
i projekcie uczniowskim
z większym zaangażowaniem, np. wyszukuje i analizuje wiadomości potrzebne do tworzenia mapy mentalnej lub realizacji projektu uczniowskiego

– wskazuje i wyjaśnia informacje, które można uzyskać wybraną metodą analizy obrazowej dzieł sztuki

– uczestniczy aktywnie
w tworzeniu tematycznej mapy mentalnej i projekcie uczniowskim

– wyjaśnia zastosowanie co najmniej dwóch metod analizy obrazowej dzieł sztuki

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Współczesne metody badania autentyczności dzieł sztuki

– uczestniczy aktywnie w tworzeniu tematycznej mapy mentalnej, pełniąc rolę lidera

– uczestniczy aktywnie w pracach nad realizacją projektu uczniowskiego i pełniąc rolę lidera, podsumowuje wyniki pracy swojej grupy oraz przedstawia końcową prezentację

– przygotowuje i przedstawia informacje o działaniu
i zastosowaniu spektroskopu masowego do analizy dzieł sztuki

– pracuje aktywnie nad projektem uczniowskim i jest kreatywnym inspiratorem działań grupy

 

27. Dyfuzja gazów i marketing zapachowy

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

wyszukuje wiadomości o dyfuzji
w gazach wraz z przykładami

– analizuje informacje dotyczące dyfuzji w gazach

– wyszukuje i przedstawia informacje na temat marketingu zapachowego

– przedstawia przykłady rozchodzenia się zapachów
w powietrzu i proponuje doświadczenie obrazujące zjawisko dyfuzji w gazach

– przygotowuje i przedstawia prezentację na temat aromaterapii

– prezentuje wybrane doświadczenie obrazujące zjawisko dyfuzji w gazach

przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Marketing zapachowy, czyli czy zawsze cel uświęca środki?

 

– przygotowuje i przedstawia prezentację na temat wrażliwości zmysłu węchu człowieka
z uwzględnieniem nowej teorii na temat jego kwantowego charakteru

 

28. CMYK, czyli podstawa druku wielobarwnego

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje informacje na temat składania barw

– wyszukuje wiadomości na temat zasady działania drukarki atramentowej wielobarwnej
i przedstawia je w formie prezentacji

– przygotowuje i przedstawia prezentację na temat widzenia barwnego człowieka

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. System CMYK – druk wielobarwny

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Addytywne
i substraktywne mieszanie barw

 

 

29. Dawidowie i Goliaci świata przyrody

 

Poziom podstawowy

Poziom ponadpodstawowy

wymagania konieczne

stopień dopuszczający

wymagania podstawowe

stopień dostateczny

wymagania rozszerzające

stopień dobry

wymagania dopełniające

stopień bardzo dobry

wymagania wykraczające

stopień celujący

Uczeń:

– wyszukuje wiadomości na temat obiektów fizycznych o największych i najmniejszych rozmiarach

– wyszukuje wiadomości na temat wybranego sposobu pomiaru bardzo krótkich
i bardzo długich czasów

– uczestniczy mało aktywnie
w burzy mózgów (do wyboru: Co to znaczy szybko? lub Poza granicami wyobraźni – dlaczego nie ogarniamy rozmiarów wszechświata?

– mało aktywnie uczestniczy w pracy swojej grupy projektowej pt. Najszybsi, najwolniejsi, najwięksi
i najmniejsi mieszkańcy Ziemi

– wymienia przykładowe obiekty fizyczne o największych
i najmniejszych rozmiarach

– analizuje wiadomości na temat wybranego sposobu pomiaru bardzo krótkich i bardzo długich czasów i przedstawia je w formie prezentacji

– uczestniczy w tematycznej burzy mózgów i projekcie uczniowskim
z większym zaangażowaniem

– przedstawia co najmniej dwa sposoby pomiaru bardzo krótkich
i bardzo długich czasów
i przedstawia je w formie prezentacji

– uczestniczy aktywnie
w tematycznej burzy mózgów
i projekcie uczniowskim

– przygotowuje i przedstawia prezentację pt. Dawidowie
i Goliaci świata przyrody

– uczestniczy aktywnie
w burzy mózgów i, przyjmując rolę lidera, podsumowuje wyniki pracy swojej grupy oraz prezentuje je pozostałym uczniom

– uczestniczy aktywnie
w pracach nad realizacją projektu uczniowskiego i pełniąc rolę lidera podsumowuje wyniki pracy swojej grupy oraz przedstawia końcową prezentację

– uczestniczy aktywnie
w tematycznej burzy mózgów
i podsumowuje pracę wszystkich grup

– pracuje aktywnie nad projektem uczniowskim i jest kreatywnym inspiratorem działań grupy