Wymagania na poszczególne oceny z przedmiotu wiedza o społeczeństwie,

zakres podstawowy – klasy: 1G1A, 1G1B, 1G1C, 1G1D, 1G1E

Uwaga! Aby uzyskać kolejną, wyższą ocenę, uczeń musi opanować zasób wiedzy i umiejętności z poprzedniego poziomu.

Temat lekcji	Wymagania na poszczególne oceny
	dopuszczająca	dostateczna	dobra	bardzo dobra	celująca
1. Obywatelstwo polskie i unijne	Uczeń: - wyjaśnia znaczenie terminów: obywatelstwo, społeczeństwo obywatelskie, państwo prawa, - wymienia dwa podstawowe sposoby nabywania obywatelstwa - wymienia podstawowe prawa i obowiązki obywatela zapisane w Konstytucji RP	Uczeń: - wyjaśnia znaczenie terminów: obywatelskość, pluralizm polityczny, decentralizacja władzy państwowej - przedstawia sposób nabywania obywatelstwa w Polsce - wyjaśnia znaczenie posiadania obywatelstwa polskiego i unijnego, - wymienia i opisuje warunki rozwoju społeczeństwa obywatelskiego	Uczeń: - wyjaśnia znaczenie terminu: nieposłuszeństwo obywatelskie - wskazuje różnice między obywatelstwem a narodowością - wymienia i opisuje inne niż prawo krwi i prawo ziemi sposoby uzyskania obywatelstwa - charakteryzuje sposób nadawania obywatelstwa polskiego i zrzekania się go - opisuje cechy charakterystyczne społeczeństwa obywatelskiego - wyjaśnia cele, przedstawia cechy charakterystyczne obywatelskiego nieposłuszeństwa	Uczeń: - wyjaśnia znaczenie terminu: subsydiarność - wskazuje uprawnienia wynikające z posiadania obywatelstwa unijnego - wskazuje przykłady obywatelskiego nieposłuszeństwa	Uczeń: - zna postać H.D. Thoreau - ocenia korzyści płynące z posiadania obywatelstwa, w tym obywatelstwa unijnego - ocenia, czy społeczeństwo polskie spełnia kryteria społeczeństwa obywatelskiego
2. Proces wyborczy	- wyjaśnia znaczenie terminów: demokracja bezpośrednia i pośrednia, czynne i bierne prawo wyborcze, - wskazuje różnice między demokracją pośrednią a bezpośrednią - określa cenzus wyborczy obowiązujący w Polsce	- wyjaśnia znaczenie terminów: suwerenność narodu, prawo wyborcze, kodeks wyborczy, referendum - wyjaśnia rolę wyborów w państwie demokratycznym - wymienia przymiotniki wyborcze, rodzaje referendum przyjęte w prawodawstwie polskim	- charakteryzuje zasady przeprowadzania wyborów w Polsce - przedstawia zasady głosowania poza miejscem zamieszkania - charakteryzuje zasady przeprowadzania referendum lokalnego i ogólnokrajowego	- wyjaśnia znaczenie terminu: uczestnictwo polityczne - wymienia formy uczestnictwa obywateli w życiu politycznym państwa	- ocenia znaczenie wyborów dla współczesnej demokracji
3. Życie publiczne	- wyjaśnia znaczenie terminów: inicjatywa obywatelska, petycja, list otwarty - pisze petycję wg wzoru	- wyjaśnia znaczenie terminów: życie publiczne, skarga, zgromadzenie, strajk - opisuje zasady i sposób zalegalizowania zgromadzenia - wymienia cele i rodzaje strajku	- wskazuje różnice między petycja, skargą i listem otwartym oraz wymienia elementy tych pism - wymienia i charakteryzuje inne niż ostrzegawczy i zakładowy formy strajku	- opisuje przebieg procesu legislacyjnego obywatelskiego projektu ustawy	- ocenia wpływ aktywności obywateli na kształtowanie się życia publicznego
4. Jak załatwić sprawę w urzędzie?	- wie, gdzie i w jaki sposób uzyskać dowód osobisty, paszport i prawo jazdy oraz zarejestrować pojazd - wypełnia wniosek o wydanie dowodu osobistego	- zna zasady prawidłowego wypełniania formularzy - wyjaśnia znaczenie terminów: administracja publiczna, rządowa a samorządowa - wymienia organy administracji publicznej w Polsce	- wyjaśnia znaczenie terminu: służba cywilna - wyjaśnia, jaką funkcję pełni dowód osobisty	- charakteryzuje strukturę i zadania administracji rządowej i samorządowej - wymienia rodzaje paszportów i ich cechy	- ocenia stopień znajomości procedur podejmowania decyzji administracyjnych - ocenia działalność urzędów w Polsce
5. Informacja publiczna i e-urząd	- wyjaśnia znaczenie terminu: informacja publiczna - wskazuje elementy składowe podania - pisze podanie	- wyjaśnia znaczenie terminu: urząd elektroniczny - opisuje cechy informacji publicznej i wymienia sposoby jej udostępniania - charakteryzuje prawa obywatela wobec rządu - wymienia ułatwienia, jaki niesie obywatelom e-urząd	- wyjaśnia sposób odwoływania się od decyzji urzędu - pisze odwołanie od decyzji urzędu	- wymienia przykłady spraw i opisuje sposób ich załatwiania za pośrednictwem ePUAP - wypełnia wniosek o udostępnienie informacji publicznej	- ocenia znaczenie dostępu do informacji publicznej dla funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa
6. Prawo i jego funkcje	- wyjaśnia znaczenie terminów: prawo, praworządność - wymienia rodzaje norm społecznych i  postawy obywateli wobec prawa	- wyjaśnia znaczenie terminów: norma prawna, przepis prawny, kultura prawna - opisuje rodzaje norm społecznych - charakteryzuje funkcje prawa - wymienia i opisuje stosowane zasady prawa wywodzące się z prawa rzymskiego - charakteryzuje postawy obywateli wobec prawa	- wyjaśnia znaczenie terminów: prawo naturalne, prawo pozytywne, prawo stanowione - opisuje cechy norm społecznych - charakteryzuje rodziny prawa i podaje ich przykłady - opisuje cechy systemu prawnego	- wyjaśnia znaczenie terminów: prawo zwyczajowe, prawo powszechne zwyczajowe - rozpoznaje części składowe normy prawnej - wskazuje różnice między prawem naturalnym a pozytywnym	- ocenia postawy obywateli wobec prawa - ocenia kulturę prawną społeczeństwa w Polsce
7. Źródła i obszary prawa	- wymienia źródła prawa obowiązujące w Polsce - przedstawia podział prawa	- wyjaśnia znaczenie terminów: źródła prawa, prawo wewnętrzne, międzynarodowe,  publiczne, prywatne, materialne, formalne - opisuje podział prawa - opisuje etapy działalności prawnej	- charakteryzuje źródła prawa obowiązujące w Polsce i zna ich hierarchię - wymienia cechy prawa wewnętrznego, międzynarodowego, publicznego, prywatnego, materialnego i formalnego	- wyjaśnia znaczenie terminu: prawo wspólnotowe, rozróżnia i opisuje źródła tego prawa, - wskazuje różnice między rodzajami prawa	- ocenia problem zależności między prawem unijnym a prawem polskim
8. Gałęzie prawa wewnętrznego	- wyjaśnia znaczenie terminów: kodeks, przestępstwo, grzywna - wymienia rodzaje kar przewidzianych w polskim Kodeksie karnym	- wyjaśnia znaczenie terminów: osoba fizyczna, osoba prawna, akt administracyjny - wymienia źródła prawa karnego, cywilnego i administracyjnego i przedstawia ich cechy - wymienia inne niż ww. gałęzie prawa w Polsce	- opisuje zasady obowiązujące w prawie karnym - wyjaśnia różnicę między zdolnością prawną a zdolnością do czynności prawnych - opisuje podział prawa cywilnego - charakteryzuje inne niż prawo karne, cywilne i administracyjne gałęzie prawa w Polsce	- charakteryzuje relacje prawne przewidziane w prawie administracyjnym - przedstawia podział aktów administracyjnych i wskazuje ich przykłady	- ocenia problem nadmiernej ilości regulacji prawnych w Polsce - ocenia problem zaostrzania kar za najcięższe przestępstwa
9. Władza sądownicza w Polsce	- wyjaśnia znaczenie terminów: sędzia, ławnik - charakteryzuje strukturę władzy sądowniczej w Polsce	- wyjaśnia znaczenie terminów: kasacja, apelacja, skarga konstytucyjna - omawia zasady funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce - wyjaśnia, na czym polega immunitet sędziowski oraz konstytucyjne zasady niezawisłości i nieusuwalności sędziów - omawia zadania ławników	- omawia zasady, jakimi powinni kierować się sędziowie i członkowie trybunałów - przedstawia warunki, jakie musi spełniać kandydat na ławnika i sposób jego wyboru - opisuje zadania Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych - przedstawia uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu	- charakteryzuje skład i zadania Krajowej Rady Sądownictwa - opisuje strukturę Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu - charakteryzuje procedurę wszczynania postępowania przed tymi instytucjami	- ocenia rolę ławników w systemie sądownictwa polskiego
10. Postępowanie sądowe	- wyjaśnia znaczenie terminów: postępowanie sądowe, strona powodowa (powód), strona pozwana (pozwany), - wymienia uczestników procesu cywilnego i karnego	- wyjaśnia znaczenie terminów: przestępstwo, wykroczenie, mediacja, sąd polubowny - wskazuje przykłady spraw rozpatrywanych przez sądy cywilne, karne i administracyjne - wymienia prawa ofiary, świadka i oskarżonego w procesie karnym	- charakteryzuje przebieg procesu cywilnego i procesu karnego - wskazuje różnice między procesem cywilnym i karnym - wyjaśnia sposób postępowania po złożeniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa - wymienia cechy dobrego mediatora - sporządza według wzoru pozew w procesie cywilnym i zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa	- wyjaśnia znaczenie terminów: postępowanie procesowe,  nieprocesowe, przygotowawcze - wskazuje różnice między postępowaniem procesowym a nieprocesowym - omawia sposób postępowania przed sądem polubownym	- ocenia rolę mediacji w postępowaniu sądowym - ocenia świadomość prawną społeczeństwa polskiego
11. Organy ścigania	- omawia cele i strukturę policji - opisuje zadania policji i innych służb mundurowych - wymienia uprawnienia policjantów	- omawia cele i strukturę prokuratury - charakteryzuje zadania prokuratorów - charakteryzuje formy działania i zadania dzielnicowych - wyjaśnia rolę policji i prokuratury w postępowaniu karnym	- opisuje strukturę prokuratury - opisuje sposób powoływania i uprawnienia prokuratora generalnego - wyjaśnia, jakie znaczenie dla działalności prokuratury ma jej hierarchiczność - charakteryzuje różne sfery działalności policji	- omawia zadania Krajowej Rady Prokuratorów - wskazuje różnice między śledztwem a dochodzeniem - omawia skutki postępowania przygotowawczego - opisuje strukturę i zadania Interpolu	- ocenia poziom i poczucie bezpieczeństwa współczesnych Polaków
12. Nieletni wobec prawa	- rozumie pojęcia: nieletniego w prawie cywilnym i karnym - wymienia przejawy demoralizacji nieletnich i popełniane przez nich czyny karalne - omawia konsekwencje zażywania alkoholu i narkotyków oraz palenia papierosów	- rozumie pojęcie: procesu resocjalizacji - określa granice prawnej odpowiedzialności nieletnich - omawia zadania sądów rodzinnych - wymienia środki stosowane przez sądy rodzinne wobec nieletnich - charakteryzuje przepisy prawne dotyczące sprzedaży narkotyków i alkoholu nieletnim oraz palenia w miejscach publicznych	- charakteryzuje sposób funkcjonowania sądów rodzinnych w sprawach przestępczości nieletnich - opisuje środki stosowane przez sądy rodzinne wobec nieletnich - omawia zasady niezbędne w skutecznym procesie resocjalizacji	- omawia przestępczość nieletnich na przykładzie wybranych artykułów z Kodeksu wykroczeń - przedstawia uwarunkowania rozstrzygania spraw nieletnich przez organy państwowe	- ocenia poziom przestępczości wśród nieletnich i problem zaostrzenia kar wobec nich
13. Czym są prawa człowieka?	- wyjaśnia znaczenie terminu: prawa człowieka - omawia charakter praw człowieka - wymienia kluczowe  dla praw człowieka dokumenty	- wymienia prawa człowieka zapisane w Powszechnej deklaracji praw człowieka oraz prawa dziecka z Konwencji praw dziecka - rozróżnia i charakteryzuje generacje praw człowieka - wymienia instytucje, stojące na straży praw człowieka	- wymienia prawa przynależne do konkretnej generacji praw człowieka - omawia strukturę i zadania instytucji stojących na straży praw człowieka	- opisuje historię praw człowieka i wymienia akty prawne, które miały wpływ na kształtowanie się praw człowieka - charakteryzuje treść dokumentów dotyczących praw człowieka, (Rada Europy i ONZ)	- ocenia problem tzw. czwartej generacji praw człowieka
14. Międzynaro-dowy system ochrony praw człowieka	- wymienia prawa człowieka uregulowane w Europejskiej Karcie Społecznej oraz Karcie praw podstawowych - wymienia organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony praw człowieka	- wyjaśnia funkcjonowanie systemu ochrony praw człowieka - omawia zadania ONZ, Rady Europy i UE w dziedzinie praw człowieka - wymienia zadania OBWE - wyjaśnia wpływ organizacji pozarządowych na przestrzeganie praw człowieka	- charakteryzuje zadania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - omawia wpływ UE na kształtowanie europejskiego systemu ochrony praw człowieka - omawia strukturę ONZ, Rady Europy i UE i jej wpływ na przestrzeganie praw człowieka - charakteryzuje zasady funkcjonowania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - charakteryzuje cele i zadania organizacji pozarządowych działających na rzecz ochrony praw człowieka	- opisuje zasady i sposób składania skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - wypełnia formularz skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka według wzoru - omawia zadania Komisarza Praw Człowieka Rady Europy - wyjaśnia okoliczności powstania OBWE i jej strukturę	- ocenia sposoby i skuteczność metod walki z łamaniem praw człowieka
15. Ochrona praw i wolności w Polsce	- wymienia prawa oraz wolności człowieka i obywatela zapisane w Konstytucji RP - wyjaśnia, na czym polega prawo do prywatności i wskazuje jego zakres - określa prawa jednostki w kontaktach z mediami	- wyjaśnia, jakie są prawne uwarunkowania ograniczenia praw i wolności zapisanych w Konstytucji RP - charakteryzuje zadania rzecznika praw człowieka i rzecznika praw dziecka	- opisuje sposób powoływania oraz funkcjonowania rzecznika praw człowieka i rzecznika praw dziecka - przedstawia zasady składania skargi konstytucyjnej	- wyjaśnia zasady i procedury zwracania się z wnioskiem do rzecznika praw obywatelskich i  praw dziecka - pisze skargę do rzecznika praw obywatelskich według wzoru - wskazuje elementy skargi konstytucyjnej oraz skutki prawne jej uznania przez Trybunał Konstytucyjny	- ocenia problem ochrony praw i wolności w Polsce
16. Łamanie praw człowieka	- wyjaśnia znaczenie terminów: nacjonalizm, rasizm, antysemityzm - wymienia przyczyny łamania praw człowieka	- wyjaśnia znaczenie terminów: szowinizm, ksenofobia - charakteryzuje przyczyny łamania praw człowieka - wskazuje przykłady państw, w których  prawa człowieka są zagrożone - omawia przykłady łamania praw kobiet i dzieci - podaje przykłady łamania wolności wyznania - wymienia przyczyny uchodźstwa na świecie	- wyjaśnia, na czym polega międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych - przedstawia cele i zasady konwencji genewskich - omawia sytuację uchodźców we na świecie - charakteryzuje przejawy nacjonalizmu, szowinizmu, rasizmu, antysemityzmu, ksenofobii - wyjaśnia, w jakich okolicznościach można ograniczyć prawa człowieka	- wskazuje różnice w przestrzeganiu praw człowieka między krajami demokratycznymi a państwami,  które nie mają takich tradycji - opisuje działalność Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców	- uzasadnia, że nacjonalizm, szowinizm, rasizm, antysemityzm i ksenofobia stanowią przykłady łamania praw człowieka - ocenia przejawy ww. przejawów łamania praw człowieka
17. System edukacji w Polsce	- przedstawia zadania szkoły - wymienia prawa i obowiązki ucznia - wyjaśnia, jakie są konsekwencje niedopełniania obowiązków szkolnych	- charakteryzuje system edukacji w Polsce - wyjaśnia, jaką rolę w szkole pełni statut	- wymienia zadania MEN i samorządów lokalnych w dziedzinie edukacji - wymienia inne niż statut dokumenty obowiązujące w szkole - opisuje procedurę postępowania w przypadku złamania praw ucznia	- wyjaśnia, na czym polegają zadania szkoły w zakresie nauczania i pracy opiekuńczo-wychowawczej	- ocenia skuteczność polskiego systemu edukacji
18. Polskie szkoły wyższe	- określa kryteria wyboru kierunku studiów - wyjaśnia, na czym polega kształcenie ustawiczne	- wyjaśnia, na czym polega system boloński w organizacji studiów wyższych - przedstawia zasady i warunki przyjęć na wyższe uczelnie - wymienia edukacyjne programy unijne	- charakteryzuje wybrane kierunki studiów - wyjaśnia, na czym polega istota programu Comenius	- przedstawia przebieg postępowania kwalifikacyjnego na wybrany kierunek studiów i sposób obliczania liczby punktów - charakteryzuje ofertę edukacyjnych programów unijnych	- ocenia system boloński wskazując jego zalety i wady - ocenia znaczenie kształcenia ustawicznego dla gospodarki i społeczeństwa
19. Kształcenie za granicą	- przedstawia zasady podejmowania studiów wyższych za granicą	- przedstawia zasady podejmowania studiów wyższych i warunki kształcenia się za granicą	- wyjaśnia, na czym polega program matury międzynarodowej i wymienia korzyści, jaki daje uczniom realizowanie jej programu	- charakteryzuje szkolnictwo wyższe w wybranych krajach UE	- ocenia problem tzw. drenażu mózgów z punktu widzenia interesów Polski
20. Podróżowanie po Europie i świecie	- wyjaśnia znaczenie terminów: strefa Schengen, terroryzm - wyjaśnia, w jaki sposób Ministerstwo Spraw Zagranicznych dba o interesy Polaków przebywających za granicą	- przedstawia procedurę postępowania w przypadku utraty dokumentów lub problemów zdrowotnych podczas pobytu za granicą - wyjaśnia, jak funkcjonuje strefa Schengen - wymienia cechy zjawiska terroryzmu	- opisuje dokumenty zdrowotne, niezbędne podczas pobytu za granicą - opisuje zasady przekraczania granic zewnętrznych i wewnętrznych strefy Schengen - charakteryzuje miejsca szczególnie narażone na terroryzm	- wyjaśnia okoliczności powstania strefy Schengen - omawia zasady przewozu żywności i leków w komunikacji samolotowej - opisuje sytuacje, które powinny wzbudzić obawy zagrożenia atakiem terrorystycznym	- ocenia rolę strefy Schengen dla obywateli Unii Europejskiej
21. Praca w Polsce i za granicą	- wyjaśnia znaczenie terminów: umowa-zlecenie, umowa o dzieło, umowa o pracę - przedstawia obowiązki pracodawcy zatrudniającego młodocianych pracowników	- wyjaśnia znaczenie terminu: Europass - wyjaśnia uwarunkowania podejmowania pracy przez młodocianych - wymienia zasady zatrudniania młodocianych w Polsce - wyjaśnia rolę Europass w podejmowaniu pracy za granicą przez młodych ludzi	- wymienia formalności związane z rejestracją i podejmowaniem pracy za granicą na przykładzie Wielkiej Brytanii - wyjaśnia różnice w umowach podpisywanych z młodymi pracownikami  - wymienia ułatwienia w powrocie do kraju Polaków pracujących za granicą	- wyjaśnia, jaką rolę dla młodych ludzi mają uregulowania prawne Europejskiego paktu na rzecz młodzieży - charakteryzuje dokumenty wchodzące w skład Europass - sporządza Europass-CV według wzoru	- ocenia problem emigracji ludzi młodych w poszukiwaniu pracy

Opracowano w oparciu o program nauczania ogólnego wiedzy o społeczeństwie w zakresie podstawowym  w szkołach ponadgimnazjalnych autorstwa Mariusza Menza (W centrum uwagi, wydawnictwo Nowa Era)