Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny

Stopień dopuszczający

Stopień dopuszczający można wystawić uczniowi, który przyswoił treści konieczne. Taki uczeń

z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach.

Stopień dostateczny

Stopień dostateczny może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone stanowisko.

Stopień dobry

Stopień dobry można wystawić uczniowi, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię przedmiotową, a także wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów znanych z lekcji

i podręcznika, rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod, samodzielnie pracuje z podręcznikiem i materiałem źródłowym oraz aktywnie uczestniczy w zajęciach.

Stopień bardzo dobry

Stopień bardzo dobry może otrzymać uczeń, który opanował treści dopełniające. Potrafi on samodzielnie interpretować zjawiska oraz bronić swych poglądów.

Stopień celujący

Stopień celujący może otrzymać uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w podręczniku. Potrafi on selekcjonować i hierarchizować wiadomości, z powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, a także pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze.

 

Formy sprawdzania wiedzy : odpowiedź ustna         waga oceny     2

                                                kartkówka,                  waga oceny    2

                                                sprawdzian                  waga oceny    3 / 4

                                                praca na lekcji             waga oceny   1

                                                zadanie domowe         waga oceny    1 

 

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny. Biologia na czasie 2. Zakres podstawowy

Temat

Poziom wymagań

ocena

dopuszczająca

ocena

dostateczna

ocena

dobra

ocena

bardzo dobra

ocena

celująca

1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość

1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka

Uczeń:

·  przedstawia hierarchiczną budowę organizmu

·  definiuje pojęcia: komórka, tkanka, narząd, układ narządów, organizm

·  wymienia nazwy układów narządów

·  rozpoznaje na ilustracjach poszczególne elementy organizmu

·  wymienia główne funkcje poszczególnych układów narządów

·  definiuje pojęcie homeostaza

Uczeń:

·  omawia główne funkcje poszczególnych układów narządów

·  przedstawia podstawowe powiązania funkcjonalne między narządami
w obrębie poszczególnych układów

·  przedstawia podstawowe powiązania funkcjonalne między układami narządów w obrębie organizmu

·  charakteryzuje poszczególne układy narządów

·  wymienia parametry istotne w utrzymywaniu homeostazy

Uczeń:

·  wykazuje związek budowy narządów z pełnionymi przez nie funkcjami

·  przedstawia powiązania funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów

·  przedstawia powiązania funkcjonalne między układami narządów
w obrębie organizmu

·  wyjaśnia mechanizmy warunkujące homeostazę

Uczeń:

·  dowodzi, że ciało człowieka stanowi wielopoziomową strukturę

·  podaje na podstawie różnych źródeł wiedzy przykłady narządów współpracujących ze sobą i wyjaśnia, na czym polega ich współpraca

Uczeń:

·  przedstawia argumenty potwierdzające tezę, że między narządami
w obrębie poszczególnych układów istnieją powiązania funkcjonalne

2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa

Uczeń:

·  klasyfikuje tkanki zwierzęce

·  przedstawia budowę i rolę tkanek: nabłonkowej, mięśniowej i nerwowej

·  rozpoznaje na schematach tkanki: nabłonkową, mięśniową
i nerwową

Uczeń:

·  rozpoznaje tkanki: nabłonkową, mięśniową, nerwową podczas obserwacji preparatów pod mikroskopem, na schematach, mikrofotografiach przedstawiających obraz spod mikroskopu
oraz na podstawie opisu

·  klasyfikuje tkanki na podstawie kształtu i liczby warstw komórek
oraz pełnionych funkcji

·  charakteryzuje tkankę mięśniową: przedstawia jej rodzaje, budowę, sposób funkcjonowania

·  charakteryzuje tkankę nerwową

Uczeń:

·  wykonuje schematyczne rysunki tkanek zwierzęcych

·  charakteryzuje nabłonki pod względem budowy, roli i miejsca występowania

·  porównuje tkankę mięśniową gładką z tkanką poprzecznie prążkowaną serca oraz tkanką poprzecznie prążkowaną szkieletową pod względem budowy
i sposobu funkcjonowania

·  wskazuje różnice między tkankami: nerwową, mięśniową i nabłonkową

·  dostrzega oraz omawia podobieństwa i różnice między neuronami
a komórkami glejowymi

Uczeń:

·  wykazuje związek między budową tkanek a pełnionymi przez nie funkcjami

·  rozpoznaje
na podstawie obserwacji mikroskopowych tkanki: nabłonkową, mięśniową i nerwową
oraz porównuje je
pod względem budowy
i funkcji

·  uzasadnia, że istnieje korelacja między funkcjonowaniem neuronów
a funkcjonowaniem komórek glejowych

Uczeń:

·  ustala, które elementy tkanek: nabłonkowej, mięśniowej
i nerwowej świadczą o ich przystosowaniu do pełnionych funkcji, oraz potwierdza swoje zdanie argumentami

3. Tkanka łączna

Uczeń:

·  przedstawia budowę i rolę tkanki łącznej

·  wymienia przykłady występowania tkanki łącznej w ciele człowieka

·  wymienia nazwy rodzajów tkanki łącznej

·  omawia budowę tkanki chrzęstnej i tkanki kostnej

·  charakteryzuje budowę
i funkcje osocza oraz elementów morfotycznych krwi

Uczeń:

·  podaje kryteria podziału tkanki łącznej

·  charakteryzuje tkankę łączną z uwzględnieniem kryteriów jej podziału

·  wymienia przykłady tkanek łącznych: właściwych, podporowych i płynnych

Uczeń:

·  charakteryzuje tkanki łączne właściwe pod względem budowy, roli
i występowania

·  określa, z których tkanek właściwych są zbudowane narządy występujące
w organizmie człowieka

Uczeń:

·  porównuje rodzaje tkanki łącznej

·  wykazuje związek między budową danego rodzaju tkanki łącznej a pełnioną przez tę tkankę funkcją

·  charakteryzuje rodzaje tkanki łącznej właściwej

·  omawia kryteria podziału tkanki łącznej płynnej

Uczeń:

·  ustala, które elementy tkanki łącznej świadczą
o jej przystosowaniu
do pełnionej funkcji,
oraz potwierdza swoje zdanie argumentami

2. Skóra – powłoka ciała

4. Budowa i funkcje skóry

Uczeń:

·  wymienia nazwy warstw skóry

·  podaje nazwy elementów skóry

·  wymienia funkcje skóry

·  wymienia nazwy wytworów naskórka

Uczeń:

·  opisuje funkcje skóry

·  charakteryzuje gruczoły skóry

·  przedstawia znaczenie skóry w termoregulacji

 

Uczeń:

·  opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka

·  opisuje zależność między budową a funkcjami skóry

·  analizuje rolę skóry jako narządu zmysłu

Uczeń:

·  wykazuje związek między budową
a funkcjami skóry

·  porównuje poszczególne warstwy skóry pod względem budowy
i funkcji

·  wskazuje na rolę skóry
w termoregulacji

Uczeń:

·  wyjaśnia mechanizm syntezy witaminy D3

·  wyjaśnia, dlaczego osoby mieszkające na stałe w Polsce są narażone na niedobory witaminy D3

5. Choroby i higiena skóry

Uczeń:

·  wyjaśnia, czym zajmuje się dermatologia

·  wymienia rodzaje chorób skóry

·  wymienia czynniki chorobotwórcze będące przyczynami wybranych chorób skóry

·  przedstawia zasady profilaktyki wybranych chorób skóry

Uczeń:

·  przedstawia najważniejsze informacje dotyczące badań diagnostycznych chorób skóry

·  wyjaśnia, dlaczego należy dbać o skórę

·  wymienia zasady higieny skóry

·  klasyfikuje
i charakteryzuje wybrane choroby skóry

Uczeń:

·  wyjaśnia, czym są alergie skórne, grzybice
i oparzenia

·  omawia zaburzenia funkcjonowania gruczołów łojowych

·  omawia przyczyny zachorowań na czerniaka, a także diagnostykę, sposób leczenia i profilaktykę tej choroby

Uczeń:

·  ocenia wpływ nadmiaru promieniowania UV
na skórę

·  uzasadnia stwierdzenie, że czerniak jest groźną chorobą współczesnego świata

Uczeń:

·  wyjaśnia, na czym polega fotostarzenie się skóry

·  analizuje
i przedstawia
na podstawie literatury uzupełniającej wpływ stresu oraz ilości snu
na prawidłowe funkcjonowanie skóry

6-7. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Organizm człowieka jako funkcjonalna całość” i „Skóra – powłoka organizmu”

3. Układ ruchu

8. Ogólna budowa i funkcje szkieletu

Uczeń:

·  rozróżnia część czynną
i część bierną aparatu ruchu

·  wymienia funkcje szkieletu

·  podaje nazwy głównych kości tworzących szkielet człowieka

Uczeń:

·  rozpoznaje elementy szkieletu osiowego, szkieletu obręczy
i szkieletu kończyn

·  rozróżnia kości ze względu na ich kształt

·  opisuje budowę kości długiej

Uczeń:

·  wyjaśnia związek między budową kości a jej właściwościami mechanicznymi

·  porównuje tkankę kostną
z tkanką chrzęstną

Uczeń:

·  wymienia czynniki wpływające
na przebudowę kości

·  określa, które właściwości kości wynikają z ich budowy tkankowej

·  wykazuje związek między budową kości
a pełnionymi przez nie funkcjami

Uczeń:

·  wyjaśnia, dlaczego szkielet człowieka jest zbudowany przede wszystkim
z tkanki kostnej

 

9. Rodzaje połączeń kości

Uczeń:

·  wymienia rodzaje połączeń ścisłych
i ruchomych kości

·  wymienia rodzaje stawów

·  wskazuje na schemacie elementy stawu

Uczeń:

·  identyfikuje typy połączeń kości na schemacie przedstawiającym szkielet i podaje przykłady tych połączeń

·  przedstawia rodzaje połączeń ścisłych

·  omawia budowę stawu

Uczeń:

·  charakteryzuje połączenia kości

·  rozpoznaje rodzaje stawów

·  omawia funkcje poszczególnych elementów stawu

Uczeń:

·  klasyfikuje stawy ze względu na zakres wykonywanych ruchów i kształt powierzchni stawowych

·  porównuje stawy pod względem zakresu wykonywanych ruchów i kształtu powierzchni stawowych

Uczeń:

·  porównuje zakres ruchów, który można wykonywać w obrębie stawów: biodrowego, barkowego, kolanowego
i obrotowego (między pierwszym
a drugim kręgiem kręgosłupa)
i wyjaśnia zaobserwowane różnice, odwołując się do budowy tych stawów

10. Szkielet osiowy i szkielet kończyn

Uczeń:

·  wymienia nazwy elementów szkieletu osiowego i podaje ich funkcje

·  wymienia nazwy kości budujących klatkę piersiową

·  dzieli kości czaszki na te, które tworzą mózgoczaszkę, i na te,
z których składa się twarzoczaszka

·  podaje nazwy odcinków kręgosłupa

·  wymienia nazwy kości obręczy barkowej
i obręczy miednicznej

·  wymienia nazwy kości kończyny górnej
i kończyny dolnej

·  podaje nazwy krzywizn kręgosłupa

·  określa rolę krzywizn kręgosłupa

Uczeń:

·  rozpoznaje na schemacie kości mózgoczaszki
i twarzoczaszki

·  rozpoznaje na schemacie kości klatki piersiowej

·  rozróżnia i charakteryzuje odcinki kręgosłupa

·  wyjaśnia znaczenie naturalnych krzywizn kręgosłupa i wskazuje na schemacie, w których miejscach się one znajdują

·  rozpoznaje na schemacie kości obręczy barkowej
i obręczy miedniczej

·  rozpoznaje na schemacie kości kończyny górnej
i kończyny dolnej

Uczeń:

·  charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego

·  wyjaśnia związek między budową a funkcjami czaszki

·  wskazuje różnice między budową oraz funkcjami twarzoczaszki
i mózgoczaszki

·  porównuje budowę kończyny górnej z budową kończyny dolnej

·  wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa
z pełnionymi przez nie funkcjami

·  wykazuje związek budowy kończyn z pełnionymi przez nie funkcjami

Uczeń:

·  omawia rolę chrząstek
w budowie klatki piersiowej

·  rozpoznaje
na schemacie
i porównuje kręgi znajdujące się
w różnych odcinkach kręgosłupa

·  rozpoznaje
na schemacie
oraz klasyfikuje
i charakteryzuje poszczególne żebra

·  wyjaśnia znaczenie zatok

Uczeń:

·  przedstawia argumenty potwierdzające tezę, że występowanie wielu mniejszych kości jest korzystniejsze dla organizmu niż występowanie kilku kości dużych

·  i długich

·  wyjaśnia znaczenie różnic w budowie miednicy u kobiet
i u mężczyzn

11. Budowa i funkcjonowanie mięśni szkieletowych

Uczeń:

·  podaje nazwy podstawowych mięśni

·  wymienia funkcje mięśni

·  przedstawia budowę mięśnia szkieletowego

·  definiuje pojęcie sarkomer

·  wymienia rodzaje tkanek mięśniowych

·  przedstawia budowę tkanek mięśniowych

·  przedstawia antagonistyczne działanie mięśni

·  wymienia źródła energii niezbędnej do skurczu mięśnia

Uczeń:

·  porównuje rodzaje tkanek mięśniowych pod względem budowy
i funkcji

·  rozpoznaje najważniejsze mięśnie szkieletowe

·  określa funkcje mięśni szkieletowych wynikające z ich położenia

·  omawia budowę sarkomeru

·  wyjaśnia, na czym polega mechanizm skurczu mięśnia szkieletowego

·  określa, w jakich warunkach w mięśniach powstaje kwas mlekowy

Uczeń:

·  wykazuje związek budowy tkanki mięśniowej
z funkcją pełnioną przez tę tkankę

·  analizuje molekularny mechanizm skurczu mięśnia

·  omawia warunki prawidłowej pracy mięśni

·  omawia przemiany biochemiczne zachodzące podczas długotrwałej pracy mięśnia

·  określa rolę mioglobiny

Uczeń:

·  klasyfikuje mięśnie
ze względu na wykonywane czynności

·  wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni

Uczeń:

·  uzasadnia, że mięśnie szkieletowe mają budowę hierarchiczną

·  wykazuje związek między budową mięśnia
a mechanizmem jego skurczu

·  wyjaśnia mechanizm skurczu mięśnia na poziomie miofibryli oraz rolę jonów wapnia i ATP w tym procesie

12. Higiena i choroby układu ruchu

Uczeń:

·  wymienia składniki pokarmowe, które mają pozytywny wpływ na stan układu ruchu

·  dostrzega znaczenie utrzymywania prawidłowej postawy ciała

·  rozpoznaje wady postawy na schematach lub
na podstawie opisu

·  wymienia przyczyny powstawania wad postawy

·  przedstawia przyczyny płaskostopia

·  wymienia podstawowe urazy mechaniczne układu ruchu

·  wymienia choroby układu ruchu

·  dowodzi korzystnego wpływu ćwiczeń fizycznych na zdrowie

·  definiuje pojęcie doping

Uczeń:

·  rozróżnia urazy mechaniczne szkieletu

·  wymienia cechy prawidłowej postawy ciała

·  charakteryzuje choroby układu ruchu

·  wykazuje, że codzienna aktywność fizyczna wpływa korzystnie na układ ruchu

·  wymienia składniki diety niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu ruchu

·  wyjaśnia, kiedy warto stosować suplementy diety

·  przedstawia metody zapobiegania wadom postawy

Uczeń:

·  omawia przyczyny i skutki wad kręgosłupa

·  omawia przyczyny i skutki płaskostopia

·  omawia przyczyny oraz sposoby diagnozowania
i leczenia osteoporozy

·  wyjaśnia wpływ dopingu na organizm człowieka

·  wykazuje, że długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej jest niezdrowe dla układu ruchu

Uczeń:

·  omawia sposoby zapobiegania osteoporozie

·  wskazuje przyczyny zmian zachodzących w układzie ruchu na skutek osteoporozy

·  przewiduje skutki niewłaściwego wykonywania ćwiczeń fizycznych

·  omawia działanie wybranych grup środków dopingujących

Uczeń:

·  wyjaśnia, w jaki sposób transfuzja krwi u sportowców może wpłynąć na uzyskiwanie przez nich lepszych wyników oraz jakie skutki zdrowotne wywołuje ten rodzaj dopingu

·  przedstawia argumenty przemawiające
za stosowaniem manipulacji genetycznych
u sportowców
w celu uzyskiwania przez nich lepszych wyników oraz argumenty przeciw stosowaniu takich manipulacji

13-14. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ ruchu”

4. Układ pokarmowy

15. Organiczne składniki pokarmowe

Uczeń:

·  wymienia nazwy składników pokarmowych

·  wymienia przykłady produktów spożywczych bogatych w poszczególne składniki pokarmowe

·  wymienia podstawowe funkcje poszczególnych składników pokarmowych

·  definiuje pojęcia błonnik, NNKT

·  podaje funkcję błonnika

Uczeń:

·  rozróżnia budulcowe
i energetyczne składniki pokarmowe

·  omawia rolę składników pokarmowych
w organizmie

·  podaje różnicę między białkami pełnowartościowymi
a białkami niepełnowartościowym

·  definiuje pojęcia: aminokwasy egzogenne, aminokwasy endogenne

·  podaje przykłady aminokwasów endogennych
i aminokwasów egzogennych

·  wyjaśnia znaczenie NNKT dla zdrowia człowieka

·  wymienia kryteria podziału węglowodanów

·  wyjaśnia znaczenie błonnika pokarmowego
w diecie

Uczeń:

·  porównuje pokarmy pełnowartościowe
z pokarmami niepełnowartościowymi

·  wskazuje czynniki decydujące o wartości odżywczej pokarmów

·  klasyfikuje węglowodany na przyswajalne i nieprzyswajalne

 

Uczeń:

·  przewiduje skutki diety wegańskiej

·  porównuje zawartość białek w poszczególnych produktach

·  przewiduje skutki niedoboru i nadmiaru poszczególnych składników odżywczych

·  wyjaśnia, że
w przypadku stosowania diety bez białka zwierzęcego bardzo ważne dla zdrowia jest spożywanie urozmaiconych posiłków bogatych
w białko roślinne

Uczeń:

·  porównuje wartość energetyczną białek z wartością energetyczną węglowodanów
i tłuszczów

·  wyjaśnia zależność między stosowaną dietą
a zapotrzebowaniem organizmu na poszczególne składniki pokarmowe

·  uzasadnia znaczenie dostarczania do organizmu kwasów omega-3 i omega-6 we właściwych proporcjach

16. Rola witamin. Nieorganiczne składniki pokarmowe

Uczeń:

·  definiuje pojęcia: witamina, hiperwitaminoza, hipowitaminoza
i awitaminoza, bilans wodny

·  wymienia nazwy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i witamin rozpuszczalnych w wodzie

·  wymienia główne źródła witamin

·  wymienia podstawowe funkcje poszczególnych witamin

·  wymienia skutki niedoboru wybranych witamin

·  podaje kryteria podziału składników mineralnych

·  wymienia nazwy makroelementów
i mikroelementów

·  wymienia funkcje wody
w organizmie

Uczeń:

·  wyjaśnia zasady klasyfikacji i nazewnictwa witamin

·  wymienia nazwy pokarmów będących źródłami witamin rozpuszczalnych
w tłuszczach i w wodzie

·  omawia funkcje witamin rozpuszczalnych
w tłuszczach i w wodzie

·  wymienia przyczyny awitaminozy
i hipowitaminozy

·  omawia znaczenie składników mineralnych dla organizmu

·  omawia znaczenie wody dla organizmu

Uczeń:

·  omawia skutki niedoboru
i nadmiaru wybranych witamin w organizmie człowieka

·  podaje przykłady naturalnych antyutleniaczy, którymi są niektóre witaminy (A, C, E)

·  omawia znaczenie wybranych makro-
i mikroelementów

·  omawia objawy niedoboru wybranych makroelementów
i mikroelementów

·  wyjaśnia, na czym polega mechanizm regulacji bilansu wodnego człowieka

Uczeń:

·  wyjaśnia, jakie znaczenie mają antyutleniacze dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

·   omawia znaczenie witamin jako naturalnych antyutleniaczy

·  uzasadnia związek między właściwościami a funkcjami wody

·  wyjaśnia, dlaczego dodawanie tłuszczów (oliwy lub oleju) do warzyw ma wpływ na przyswajalność witamin

Uczeń:

·  analizuje zależności między uwodnieniem organizmu
a tempem metabolizmu

·  określa na podstawie literatury zdrowotne konsekwencje spożywania nadmiernej ilości soli kuchennej

17. Budowa i funkcje układu pokarmowego

Uczeń:

·  wyróżnia w układzie pokarmowym przewód pokarmowy i gruczoły trawienne

·  wymienia nazwy odcinków przewodu pokarmowego
i gruczołów trawiennych

·  podaje funkcje jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka i jelit

·  przedstawia budowę
i rodzaje zębów

·  przedstawia znaczenie ruchów perystaltycznych

·  podaje funkcje żołądka
i dwunastnicy

·  podaje funkcje ślinianek, wątroby i trzustki

·  przedstawia funkcje jelita cienkiego i jelita grubego

·  przedstawia funkcje kosmków jelitowych

·  wskazuje miejsca wchłaniania pokarmu

Uczeń:

·  wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów

·  wyjaśnia rolę języka
i gardła w połykaniu pokarmu

·  wyjaśnia, jaką rolę odgrywa ślina wydzielana przez ślinianki

·  wymienia odcinki jelita cienkiego

·  omawia funkcje wątroby
i trzustki w trawieniu pokarmów

·  wymienia składniki soku trzustkowego oraz soku jelitowego

·  wyjaśnia funkcje kosmków jelitowych

·  omawia funkcje jelita grubego

·  wymienia funkcje mikrobiomu

Uczeń:

·  wyjaśnia rolę żółci
w trawieniu tłuszczów

·  omawia działanie enzymów trzustkowych
i enzymów jelitowych

·  omawia budowę kosmków jelitowych

·  analizuje mechanizm wchłaniania składników pokarmowych

·  omawia znaczenie mikrobiomu dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

Uczeń:

·   omawia mechanizm połykania pokarmu

·   charakteryzuje funkcje gruczołów błony śluzowej żołądka

·  wyjaśnia, dlaczego występowanie mikrobiomu ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

Uczeń:

·  porównuje skład
i rolę wydzielin produkowanych przez ślinianki, wątrobę
i trzustkę

·  wyjaśnia, dlaczego przewód pokarmowy musi mieć złożoną budowę

18. Procesy trawienia i wchłaniania

Uczeń:

·  definiuje pojęcia: trawienie, enzymy trawienne

·  wymienia najważniejsze enzymy trawienne

·  określa, w których miejscach przewodu pokarmowego działają enzymy trawienne,
i podaje funkcje tych enzymów

·  określa lokalizację ośrodka głodu i ośrodka sytości

Uczeń:

·  wskazuje substraty, produkty oraz miejsca działania enzymów trawiennych

·  omawia procesy trawienia zachodzące w jamie ustnej, żołądku i jelicie

·  wyjaśnia mechanizm wchłaniania produktów trawienia w kosmkach jelitowych

Uczeń:

·  opisuje procesy trawienia
i wchłaniania cukrów, białek oraz tłuszczów

·  omawia przebieg doświadczenia badającego wpływ pH roztworu na trawienie skrobi przez amylazę ślinową

·  wyjaśnia, jaką rolę odgrywają ośrodek głodu
i ośrodek sytości

Uczeń:

·  charakteryzuje etapy trawienia poszczególnych składników pokarmowych
w przewodzie pokarmowym

·  analizuje wpływ odczynu roztworu na trawienie białek

·  wyjaśnia, co się dzieje z wchłoniętymi produktami trawienia

·  wyjaśnia mechanizm działania ośrodka głodu i ośrodka sytości

Uczeń:

·  planuje
i przeprowadza doświadczenie, którym można sprawdzić wpływ czynników chemicznych lub fizycznych na aktywność enzymatyczną amylazy ślinowej trawiącej skrobię oraz formułuje wnioski na podstawie uzyskanych wyników

·  wyjaśnia, dlaczego produkty trawienia tłuszczów są wchłaniane do naczyń limfatycznych, a nie do naczyń krwionośnych

·  dowodzi, że na odczuwanie głodu i sytości mogą wpływać różne czynniki, np. stres

19. Zasady racjonalnego odżywiania się

Uczeń:

·  definiuje pojęcie bilans energetyczny

·  podaje, jakie jest zapotrzebowanie energetyczne człowieka
w zależności od wieku
(w kcal)

·  opisuje piramidę zdrowego żywienia i stylu życia

·  wskazuje, że wielkość porcji i proporcje składników posiłków są elementem racjonalnego odżywiania

·  wymienia podstawowe przyczyny i skutki otyłości

·  oblicza wskaźnik masy ciała (BMI)

·  wymienia podstawowe zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja)

Uczeń:

·  wyjaśnia, czym są bilans energetyczny dodatni
i bilans energetyczny ujemny

·  charakteryzuje zasady racjonalnego odżywiania się

·  przedstawia argumenty potwierdzające,
że spożywanie nadmiaru soli i słodyczy jest szkodliwe dla organizmu

·  charakteryzuje przyczyny
i skutki otyłości

Uczeń:

·  oblicza wskaźnik BMI dla osób obu płci w różnym wieku i określa, czy te osoby mają nadwagę, czy niedowagę

·  analizuje piramidę zdrowego żywienia i stylu życia i przedstawia zalecenia dotyczące proporcji składników pokarmowych
w spożywanych posiłkach

·  wyjaśnia różnice między bulimią a anoreksją

Uczeń:

·  opracowuje jednodniowy jadłospis zgodny
z zasadami racjonalnego odżywiania się

·  przedstawia skutki otyłości u młodych osób

·  charakteryzuje otyłość brzuszną i pośladkowo-
-udową oraz dowodzi ich negatywnego wpływu na zdrowie

Uczeń:

·  przedstawia pięć propozycji działań, których podjęcie pozwoliłoby zmniejszyć ryzyko wystąpienia otyłości
u nastolatków

20. Choroby układu pokarmowego

Uczeń:

·  podaje podstawowe metody diagnozowania chorób układu pokarmowego (badanie krwi, kału, USG jamy brzusznej)

·  klasyfikuje choroby układu pokarmowego na pasożytnicze, wirusowe
i bakteryjne

·  wymienia nazwy chorób pasożytniczych
i podaje nazwy pasożytów (tasiemiec, glista ludzka, owsik ludzki, włosień kręty)

·  wymienia bakteryjne
i wirusowe choroby układu pokarmowego

·  podaje sposoby zapobiegania chorobom układu pokarmowego

Uczeń:

·  wymienia przyczyny
i objawy chorób pasożytniczych układu pokarmowego

·  wymienia i opisuje wybrane wirusowe choroby przewodu pokarmowego, m.in. WZW typu A, B i C

·  wymienia nazwy innych chorób układu pokarmowego: zespół złego wchłaniania, choroba Crohna, choroby nowotworowe (rak żołądka, rak jelita grubego)

Uczeń:

·  charakteryzuje podstawowe metody diagnozowania chorób układu pokarmowego

·  wymienia objawy chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych oraz metody profilaktyki tych chorób

Uczeń:

·  rozpoznaje choroby układu pokarmowego na podstawie charakterystycznych objawów

·  omawia szczegółowo metody diagnozowania chorób układu pokarmowego: gastroskopię
i kolonoskopię

·  dowodzi, że właściwa profilaktyka odgrywa ogromną rolę
w walce z chorobami układu pokarmowego

Uczeń:

·  przedstawia argumenty potwierdzające tezę, że choroby bakteryjne
i wirusowe mogą mieć wpływ na powstawanie, wzrost i rozwój komórek nowotworowych układu pokarmowego

·  przeprowadza debatę na temat diety bezglutenowej
z wykorzystaniem materiałów pochodzących
z różnych źródeł popularnonaukowych i naukowych

21-22. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ pokarmowy”

5. Układ oddechowy

23. Budowa i funkcjonowanie układu oddechowego

Uczeń:

·  wymienia nazwy elementów budujących układ oddechowy i wskazuje, że składa się on z dróg oddechowych oraz płuc

·  wymienia funkcje poszczególnych elementów układu oddechowego człowieka

·  lokalizuje na schematach poszczególne elementy układu oddechowego

Uczeń:

·  wyjaśnia różnicę między wymianą gazową
a oddychaniem komórkowym

·  omawia funkcje głośni
i nagłośni

·  omawia związek między budową a funkcją płuc

·  wyjaśnia związek między budową pęcherzyków płucnych a wymianą gazową

 

Uczeń:

·  wyjaśnia zależności między budową poszczególnych odcinków układu oddechowego a ich funkcjami

·  omawia proces powstawania głosu

Uczeń:

·  wymienia czynniki decydujące
o wysokości
i natężeniu głosu

 

Uczeń:

·  wykazuje, że wymiana gazowa oraz oddychanie komórkowe umożliwiają funkcjonowanie organizmu

·  podaje argumenty potwierdzające duże znaczenie nagłośni podczas połykania pokarmu

24. Wentylacja i wymiana gazowa

Uczeń:

·  przedstawia mechanizm wentylacji płuc

·  definiuje pojęcia: całkowita pojemność płuc, pojemność życiowa płuc

·  podaje lokalizację ośrodka oddechowego i opisuje jego działanie

·  porównuje skład powietrza wdychanego
ze składem powietrza wydychanego

·  wyjaśnia znaczenie przepony i mięśni międzyżebrowych
w wentylacji płuc

·  wymienia rodzaje wymiany gazowej
i podaje, gdzie one zachodzą

·  przedstawia przebieg dyfuzji gazów w płucach

Uczeń:

·  wyjaśnia, na czym polega mechanizm wentylacji płuc

·  porównuje mechanizm wdechu z mechanizmem wydechu

·  omawia mechanizm wymiany gazowej zewnętrznej i mechanizm wymiany gazowej wewnętrznej

·  wskazuje różnicę między całkowitą a życiową pojemnością płuc

·  omawia rolę krwi
w transporcie gazów oddechowych – tlenu
i dwutlenku węgla

·  przeprowadza doświadczenie sprawdzające zawartość dwutlenku węgla
w powietrzu wdychanym
i wydychanym

Uczeń:

·  przeprowadza doświadczenie wykazujące działanie przepony

·  wskazuje czynniki wpływające na wiązanie
i oddawanie tlenu przez hemoglobinę

·  omawia transport dwutlenku węgla
w organizmie człowieka

Uczeń:

·  wykazuje związek między budową hemoglobiny a jej rolą w transporcie gazów

·  omawia mechanizm regulacji częstości oddechów

·  wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej
w płucach
i w tkankach na podstawie gradientu ciśnień parcjalnych tlenu i dwutlenku węgla

Uczeń:

·  omawia wpływ różnych czynników na wiązanie
i oddawanie tlenu przez hemoglobinę

·  wyjaśnia, w jaki sposób ciśnienie atmosferyczne wpływa na wymianę gazową

·  przewiduje skutki wpływu zbyt niskiego i zbyt wysokiego ciśnienia atmosferycznego na prawidłowe funkcjonowanie organizmu

25. Zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego

Uczeń:

·  wymienia zanieczyszczenia powietrza

·  wyjaśnia, w jaki sposób można chronić się przed smogiem

·  omawia skutki palenia tytoniu

·  wymienia metody diagnozowania chorób układu oddechowego

·  wymienia nazwy chorób układu oddechowego (nieżyt nosa, przeziębienie, grypa, angina, gruźlica płuc, rak płuc, astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc)

Uczeń:

·  klasyfikuje rodzaje zanieczyszczeń powietrza
i wymienia ich źródła

·  wyjaśnia wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ oddechowy

·  wymienia źródła czadu

·  wykazuje szkodliwość palenia papierosów, także elektronicznych

·  charakteryzuje choroby układu oddechowego (nieżyt nosa, przeziębienie, grypę, anginę, gruźlicę płuc, raka płuc, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc)

·  wskazuje sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

Uczeń:

·  wyjaśnia zależność między występowaniem chorób dróg oddechowych
a stanem wdychanego powietrza

·  omawia wpływ czadu
na organizm człowieka

·  omawia sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

·  omawia przebieg badań diagnostycznych chorób układu oddechowego

Uczeń:

·  przewiduje skutki chorób układu oddechowego

·  omawia sposoby diagnozowania
i leczenia wybranych chorób układu oddechowego

Uczeń:

·  przeprowadza pomiar objętości płuc
z wykorzystaniem samodzielnie zrobionej aparatury oraz formułuje wnioski na podstawie uzyskanych wyników

·  przedstawia,
na podstawie różnych źródeł wiedzy, argumenty przemawiające
za wyborem określonych metod diagnozowania
i leczenia niespecyficznych, nowych jednostek chorobowych lub nowych czynników wywołujących choroby układu oddechowego

6. Układ krążenia

26. Skład i funkcje krwi

Uczeń:

·  wymienia nazwy składników krwi

·  wymienia podstawowe funkcje krwi

·  przedstawia przebieg procesu krzepnięcia krwi

 

Uczeń:

·  charakteryzuje składniki krwi

·  omawia funkcje krwi

·  porównuje elementy komórkowe krwi pod względem budowy

·  wymienia nazwy i funkcje składników osocza

·  wyjaśnia, na czym polega proces krzepnięcia krwi

Uczeń:

·  klasyfikuje składniki krwi

·  porównuje składniki krwi pod względem pełnionych przez nie funkcji

·  podaje zasady podziału leukocytów ze względu
na obecność ziarnistości
w ich cytoplazmie

·  analizuje proces krzepnięcia krwi

Uczeń:

·  uzasadnia związek między cechami elementów morfotycznych krwi
a funkcjami pełnionymi przez te elementy

·  określa, jaką rolę
w procesie krzepnięcia krwi odgrywa trombina

Uczeń:

·  przewiduje skutki stanu chorobowego polegającego na krzepnięciu krwi wewnątrz naczyń

 

27./28. Budowa i funkcje układu krwionośnego

Uczeń:

·  wymienia funkcje układu krwionośnego

·  podaje nazwy elementów układu krążenia

·  podaje nazwy elementów serca człowieka

·  określa położenie serca

·  wyjaśnia, na czym polega automatyzm serca

·  opisuje cykl pracy serca

·  omawia funkcje naczyń wieńcowych

·  wymienia typy naczyń krwionośnych

·  odróżnia krwiobieg duży od krwiobiegu małego

·  wskazuje prawidłowe wartości ciśnienia krwi
i tętna człowieka

Uczeń:

·  porównuje tętnice z żyłami pod względem budowy anatomicznej
i pełnionych funkcji

·  rozróżnia typy sieci naczyń krwionośnych

·  rozróżnia rodzaje naczyń krwionośnych

·  omawia przepływ krwi
w krwiobiegu dużym
i w krwiobiegu małym
na podstawie schematu

Uczeń:

·  wyjaśnia związek między budową anatomiczną
i morfologiczną naczyń krwionośnych
a pełnionymi przez nie funkcjami
(z uwzględnieniem zastawek w żyłach)

·  rozróżnia zastawki w sercu

·  omawia budowę układu przewodzącego serca

·  porównuje krwiobieg duży z krwiobiegiem małym pod względem pełnionych funkcji

·  interpretuje wyniki pomiarów tętna

·  interpretuje wyniki pomiaru ciśnienia krwi

 

Uczeń:

·  charakteryzuje typy sieci naczyń krwionośnych

·  analizuje sposób przepływu krwi
w żyłach kończyn dolnych

·  wyjaśnia, na czym polega automatyzm serca

·  omawia różnicę między wartościami ciśnienia skurczowego
a wartościami ciśnienia rozkurczowego krwi

·  omawia sposób regulacji ciśnienia krwi w naczyniach

Uczeń:

·  wyjaśnia rolę układu krwionośnego
w utrzymywaniu homeostazy

·  wyjaśnia różnicę między układem wrotnym a siecią dziwną

·  wyjaśnia przyczynę różnicy między wartościami ciśnienia skurczowego
a wartościami ciśnienia rozkurczowego krwi oraz podaje argumenty potwierdzające,
że nieprawidłowe wartości ciśnienia krwi mogą zagrażać zdrowiu, a nawet życiu

29. Układ limfatyczny

Uczeń:

·  wymienia funkcje układu limfatycznego

·  wymienia nazwy narządów układu limfatycznego

·  przedstawia budowę
i funkcje naczyń limfatycznych

·  określa sposób powstawania i funkcje limfy

Uczeń:

·  określa funkcje narządów wchodzących w skład układu limfatycznego

·  charakteryzuje cechy naczyń limfatycznych

Uczeń:

·  porównuje narządy układu limfatycznego pod względem pełnionych przez nie funkcji

·  omawia skład limfy i jej rolę

·  porównuje układ krwionośny z układem limfatycznym pod względem budowy
i funkcji

Uczeń:

·  ocenia znaczenie prawidłowego funkcjonowania narządów tworzących układ limfatyczny

·  omawia sposób powstawania limfy

·  podaje argumenty potwierdzające, że układ krwionośny
i układ limfatyczny stanowią integralną całość

·  porównuje naczynia limfatyczne i żyły pod względem budowy

Uczeń:

·  wyjaśnia, na podstawie źródeł popularno-
-naukowych i naukowych, jakie znaczenie
w utrzymywaniu homeostazy mają układ krwionośny
i układ limfatyczny

30. Choroby układu krążenia

Uczeń:

·  wymienia sposoby zapobiegania chorobom układu krążenia

·  wskazuje związek między stylem życia a chorobami układu krążenia

·  wymienia metody diagnozowania chorób układu krążenia

·  wymienia nazwy chorób układu krążenia (anemia, białaczka, nadciśnienie tętnicze, żylaki, miażdżyca, udar mózgu, choroba wieńcowa, zawał serca)

Uczeń:

·  wymienia przyczyny chorób układu krążenia

·  właściwie interpretuje wyniki morfologii krwi
i lipidogramu

·  charakteryzuje metody diagnozowania chorób układu krążenia

·  wyjaśnia, dlaczego należy badać ciśnienie krwi

·  charakteryzuje wybrane choroby układu krążenia

Uczeń:

·  przedstawia argumenty potwierdzające tezę,
że właściwy styl życia jest najważniejszym elementem profilaktyki chorób układu krążenia

·  omawia przyczyny, objawy i profilaktykę chorób układu krążenia

Uczeń:

·  rozróżnia objawy chorób układu krążenia

·  wyjaśnia, na czym polega niewydolność układu krążenia

Uczeń:

·  wskazuje metody diagnozowania poszczególnych chorób układu krążenia

·  wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat sposobów zapobiegania rozwojowi miażdżycy naczyń wieńcowych

31-32. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Układ oddechowy” i „Układ krążenia”

7. Odporność organizmu

33./34. Budowa układu odpornościowego. Rodzaje odporności

Uczeń:

·  definiuje pojęcia: antygen, przeciwciało, infekcja, patogen

·  wymienia funkcje układu odpornościowego

·  wymienia nazwy elementów układu odpornościowego

·  wyjaśnia, na czym polega infekcja wirusowa

·  określa znaczenie przeciwciał

·  wymienia główne rodzaje odporności

·  wymienia trzy linie obrony organizmu

·  wymienia mechanizmy odporności humoralnej
i komórkowej

·  definiuje pojęcie pamięć immunologiczna

·  wyjaśnia znaczenie szczepień ochronnych

·  wymienia sposoby nabierania odporności swoistej

·  wyjaśnia, na czym polegają odpowiedź immunologiczna pierwotna i odpowiedź immunologiczna wtórna

Uczeń:

·  przedstawia rolę poszczególnych elementów układu odpornościowego

·  wyjaśnia mechanizm infekcji

·  opisuje działanie barier obronnych

·  porównuje odporność nabytą z odpornością wrodzoną

·  wyjaśnia mechanizm działania odporności wrodzonej

·  porównuje odporność nieswoistą z odpornością swoistą

·  wyjaśnia, na czym polegają humoralna
i komórkowa odpowiedź immunologiczna

·  rozróżnia rodzaje odporności swoistej

Uczeń:

·  klasyfikuje poszczególne elementy układu odpornościowego

·  wyjaśnia, na czym polega swoistość przeciwciał

·  porównuje odporność komórkową z odpornością humoralną

·  wyjaśnia mechanizm działania odporności nabytej

·  wyjaśnia znaczenie pamięci immunologicznej

·  porównuje pierwotną odpowiedź immunologiczną z wtórną odpowiedzią immunologiczną

Uczeń:

·  wyjaśnia, na czym polega rola poszczególnych tkanek, narządów, komórek
i cząsteczek w reakcji odpornościowej

·  określa rolę fagocytozy
w reakcjach odpornościowych

·  wskazuje różnice dotyczące czasu uruchamiania się mechanizmów odporności humoralnej
i odporności komórkowej

·  wyjaśnia celowość stosowania szczepionek

Uczeń:

·  porównuje limfocyty biorące udział
w reakcji odpornościowej pod względem pełnionych przez nie funkcji

·  przedstawia argumenty potwierdzające tezę, że apoptoza ma duże znaczenie dla zachowania homeostazy

·  wyjaśnia, w jaki sposób oraz
w jakich sytuacjach
w organizmie tworzy się pamięć immunologiczna

35. Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego

Uczeń:

·  wymienia czynniki osłabiające układ odpornościowy

·  wymienia nazwy chorób autoimmunologicznych

·  przedstawia reakcje alergiczne jako nadmierną reakcję układu odpornościowego

·  definiuje pojęcie główny układ zgodności tkankowej (MHC)

·  przedstawia cel stosowania przeszczepów

·  definiuje pojęcie immunosupresja

Uczeń:

·  przedstawia mechanizm reakcji alergicznej

·  wykazuje, że alergia jest stanem nadwrażliwości organizmu

·  podaje przyczyny konfliktu serologicznego

·  analizuje na schemacie mechanizm stosowania immunosupresji
w transplantacji szpiku kostnego

·  charakteryzuje choroby autoimmunologiczne

·  charakteryzuje przebieg zakażenia wirusem HIV

·  omawia profilaktykę AIDS

·  podaje przyczyny alergii

·  wymienia podstawowe zasady, których należy przestrzegać przy przeszczepach

Uczeń:

·  wymienia przyczyny nieprawidłowych reakcji odpornościowych

·  omawia znaczenie antygenów zgodności tkankowej
w transplantacjach

·  przedstawia zasady przeszczepiania tkanek
i narządów

Uczeń:

·  dowodzi, że AIDS jest chorobą układu odpornościowego

·  omawia znaczenie antygenów zgodności tkankowej
w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego

Uczeń:

·  wykazuje związek zgodności tkankowej
z immunosupresją oraz wykazuje ich znaczenie dla transplantologii

8. Układ moczowy

36. Budowa i funkcjonowanie układu moczowego

Uczeń:

·  wymienia funkcje układu moczowego

·  wymienia nazwy zbędnych produktów przemiany materii

·  wskazuje na schematach elementy układu moczowego i podaje ich nazwy

·  podaje nazwy procesów zachodzących w nerkach podczas powstawania moczu

·  określa lokalizację ośrodka wydalania

·  podaje nazwę i miejsce powstawania i wydzielania hormonu regulującego produkcję moczu

·  podaje nazwę hormonu produkowanego przez nerki i podaje jego rolę

·  wymienia nazwy składników moczu pierwotnego i moczu ostatecznego

Uczeń:

·  charakteryzuje narządy układu moczowego

·  omawia budowę anatomiczną nerki

·  opisuje na podstawie schematu cykl mocznikowy

·  charakteryzuje procesy zachodzące w nefronie

·  wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii

·  omawia proces powstawania moczu

Uczeń:

·  wyjaśnia, dlaczego cykl mocznikowy jest procesem anabolicznym

·  porównuje sposoby wydalania trzech głównych produktów metabolizmu: amoniaku, dwutlenku węgla
i nadmiaru wody

·  omawia budowę i funkcje nefronu

·  porównuje procesy zachodzące w nefronie

·  porównuje skład i ilość moczu pierwotnego ze składem i ilością moczu ostatecznego

·  wyjaśnia, jaką rolę odgrywają nerki
w osmoregulacji

Uczeń:

·  omawia mechanizm wydalania moczu

·  analizuje regulację objętości wydalanego moczu

·  analizuje wpływ hormonów na funkcjonowanie nerek

·  charakteryzuje wewnątrzwydzielniczą funkcję nerek

·  opisuje rolę ADH w utrzymaniu równowagi wodnej organizmu

Uczeń:

·  wyjaśnia, jaką rolę odgrywa układ wydalniczy
w utrzymywaniu homeostazy

·  wyjaśnia mechanizm regulacji poziomu wody we krwi
i w wydalanym moczu oraz wskazuje na rolę układu hormonalnego
w tym mechanizmie

37. Choroby układu moczowego

Uczeń:

·  wymienia metody diagnozowania chorób układu moczowego

·  wymienia nazwy substancji znajdujących się w moczu zdrowego człowieka

·  wymienia najczęstsze choroby układu moczowego

·  wymienia przyczyny chorób układu moczowego

·  przedstawia cel stosowania dializy

Uczeń:

·  charakteryzuje metody diagnozowania chorób układu moczowego

·  analizuje wyniki badania składu moczu zdrowego człowieka

·  wymienia cechy moczu zdrowego człowieka

·  omawia zasady higieny układu moczowego

Uczeń:

·  charakteryzuje najczęstsze choroby układu moczowego

·  ocenia znaczenie dializy

·  wymienia składniki moczu, które mogą wskazywać na chorobę lub uszkodzenie nerek

Uczeń:

·  rozpoznaje objawy chorób układu moczowego

·  wyjaśnia, na czym polegają hemodializa i dializa otrzewnowa

Uczeń:

·  dowodzi dużego znaczenia badań moczu w diagnostyce chorób nerek

·  uzasadnia na podstawie różnych źródeł, że mocz może być wykorzystywany do stawiania szybkich diagnoz, np. potwierdzania ciąży

38-39. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Odporność organizmu” i „Układ moczowy”

9. Układ nerwowy

40. Budowa i działanie układu nerwowego

Uczeń:

·  wymienia nazwy podstawowych elementów układu nerwowego

·  wymienia funkcje układu nerwowego

·  podaje nazwy i funkcje części neuronu

·  podaje funkcję osłonki mielinowej

·  opisuje mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego

·  definiuje pojęcia: impuls nerwowy, polaryzacja, depolaryzacja, repolaryzacja

·  opisuje na podstawie schematu budowę
i działanie synapsy chemicznej

·  wymienia przykłady neuroprzekaźników

Uczeń:

·  omawia ogólną budowę układu nerwowego

·  porównuje dendryty
z aksonem

·  rozróżnia neurony pod względem funkcjonalnym (neurony czuciowe, neurony ruchowe,
neurony pośredniczące)

·  charakteryzuje budowę
synapsy chemicznej

·  opisuje sposób przekazywania impulsu nerwowego przez neurony

·  definiuje pojęcia: potencjał spoczynkowy, potencjał czynnościowy

·  omawia rolę neuroprzekaźników pobudzających
i neuroprzekaźników hamujących

Uczeń:

·  charakteryzuje elementy neuronu i omawia ich funkcje

·  odróżnia potencjał spoczynkowy od potencjału czynnościowego

·  wyjaśnia, na czym polegają: polaryzacja, depolaryzacja
i repolaryzacja

·  omawia proces przekazywania impulsów nerwowych między komórkami

Uczeń:

·  wyjaśnia funkcjonowanie synapsy chemicznej

·  klasyfikuje i opisuje neuroprzekaźniki

 

Uczeń:

·  wykazuje związek budowy neuronu
z funkcją przewodzenia impulsu nerwowego

41. Ośrodkowy układ nerwowy

Uczeń:

·  podaje nazwy elementów ośrodkowego układu nerwowego

·  wymienia funkcje mózgowia

·  wymienia nazwy płatów mózgowych i wskazuje na schemacie ich położenie

·  przedstawia budowę i rolę rdzenia kręgowego na podstawie schematu

Uczeń:

·  omawia budowę ośrodkowego układu nerwowego

·  omawia rolę poszczególnych części mózgowia

·  rozróżnia płaty w korze mózgowej

·  charakteryzuje budowę
i funkcję rdzenia kręgowego

·  porównuje położenie istoty szarej z położeniem istoty białej w mózgowiu i rdzeniu kręgowym

·  omawia funkcje móżdżku

Uczeń:

·  wykazuje, że mózg jest częścią mózgowia

·  charakteryzuje poszczególne części mózgowia

 

Uczeń:

·  porównuje mózg
i rdzeń kręgowy pod względem budowy
i pełnionych funkcji

Uczeń:

·  wyjaśnia na podstawie literatury popularnonaukowej, dlaczego istota szara i istota biała są umiejscowione
w mózgu
i w rdzeniu kręgowym
w odwrotny sposób

·  weryfikuje na podstawie danych
z czasopism popularnonaukowych prawdziwość stwierdzenia, że mózg wykorzystuje tylko 10% swoich możliwości

42. Obwodowy układ nerwowy

Uczeń:

·  przedstawia budowę obwodowego układu nerwowego

·  przedstawia funkcje obwodowego układu nerwowego

·  definiuje pojęcia: łuk odruchowy, odruch

·  wymienia rodzaje nerwów wyróżnione ze względu
na kierunek przewodzenia informacji (nerwy ruchowe, nerwy czuciowe, nerwy mieszane)

·  wymienia nazwy elementów łuku odruchowego

·  definiuje pojęcia: odruchy bezwarunkowe, odruchy warunkowe

·  przedstawia przykłady odruchów warunkowych
i odruchów bezwarunkowych

Uczeń:

·  omawia budowę nerwu

·  przedstawia rolę nerwów czuciowych, nerwów ruchowych i nerwów mieszanych

·  rozróżnia nerwy czaszkowe i nerwy rdzeniowe

·  charakteryzuje elementy łuku odruchowego

·  opisuje przebieg reakcji odruchowej na podstawie schematu

Uczeń:

·  analizuje przebieg reakcji odruchowej

·  porównuje odruchy warunkowe z odruchami bezwarunkowymi

·  dzieli przykładowe odruchy na warunkowe
i bezwarunkowe

·  opisuje drogę, którą pokonuje impuls w łuku odruchowym w dowolnej sytuacji, np. po ukłuciu palca igłą

·  wyjaśnia, w jaki sposób można wyrobić w sobie odruch uczenia się

Uczeń:

·  wyjaśnia, w jaki sposób powstaje odruch warunkowy

·  dowodzi znaczenia odruchów warunkowych
w uczeniu się

Uczeń:

·  planuje przebieg doświadczenia, którego celem będzie nauczenie psa, aby spał na swoim legowisku,
a nie w łóżku dziecka

·  podaje przykłady odruchów bezwarunkowych oraz wyjaśnia, jakie mają one znaczenie dla funkcjonowania człowieka

·  wykazuje, że powstanie odruchu warunkowego wymaga skojarzenia bodźca obojętnego
z bodźcem kluczowym wywołującym odruch bezwarunkowy

43. Autonomiczny układ nerwowy

Uczeń:

·  klasyfikuje części układu nerwowego pod względem funkcjonalnym

·  wymienia elementy
i funkcje układu autonomicznego

·  podaje przykłady sytuacji, w których działa układ współczulny, oraz przykłady sytuacji,
w których działa układ przywspółczulny

Uczeń:

·  rozróżnia somatyczny
i autonomiczny układ nerwowy

·  omawia funkcje układu autonomicznego

·  wymienia struktury nerwowe autonomicznego układu nerwowego

·  wyjaśnia, jakie znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ma antagonistyczne działanie części współczulnej i części przywspółczulnej

Uczeń:

·  porównuje część współczulną autonomicznego układu nerwowego z częścią przywspółczulną tego układu pod względem budowy i funkcji

·  przedstawia rolę autonomicznego układu nerwowego
w utrzymywaniu homeostazy

Uczeń:

·  wykazuje antagonizm czynnościowy części współczulnej i części przywspółczulnej układu autonomicznego

·  przedstawia lokalizację ośrodków nerwowych oraz zwojów nerwowych układu współczulnego
i układu przywspółczulnego

Uczeń:

·  ocenia aktywność części współczulnej
i części przywspółczulnej
w nietypowych sytuacjach oraz uzasadnia swoją ocenę

·  wyjaśnia, dlaczego po stresującym wydarzeniu,
np. egzaminie, nie ma się ochoty na spożywanie posiłku

44. Higiena i choroby układu nerwowego

Uczeń:

·  podaje zasady higieny układu nerwowego

·  przedstawia znaczenie snu dla organizmu

·  definiuje pojęcie uzależnienie

·  wymienia konsekwencje uzależnienia się od substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy

·  przedstawia wybrane choroby układu nerwowego (chorobę Alzheimera, chorobę Parkinsona, schizofrenię, depresję)

·  wymienia podstawowe metody diagnozowania chorób układu nerwowego (elektroencefalografia, tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans jądrowy)

Uczeń:

·  podaje sposoby zmniejszania ryzyka powstawania uzależnień

·  ocenia znaczenie snu dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

·  wyjaśnia znaczenie wczesnej diagnostyki
w ograniczaniu społecznych skutków chorób układu nerwowego

Uczeń:

·  omawia metody diagnozowania chorób układu nerwowego

·  wyjaśnia, na czym polega mechanizm powstawania uzależnienia

·  dowodzi, że uzależnienie to choroba układu nerwowego

·  charakteryzuje przyczyny
i objawy wybranych chorób układu nerwowego

Uczeń:

·  przedstawia profilaktykę wybranych chorób układu nerwowego

·  ocenia na podstawie zdobytych informacji słuszność stwierdzenia, że telefony komórkowe mają negatywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego

Uczeń:

·  wyszukuje
w literaturze informacje na temat czynników ryzyka wystąpienia schizofrenii
i depresji
u człowieka

·  wyjaśnia, że uzależnienie jest chorobą związaną ze zwiększeniem poziomu dopaminy
w tzw. układzie nagrody, i omawia wpływ uzależnień na organizm

10. Narządy zmysłów

45. Budowa i działanie narządu wzroku

Uczeń:

·  wymienia rodzaje receptorów

·  definiuje pojęcia: receptor, adaptacja oka, akomodacja oka

·  wymienia elementy oka

·  wymienia elementy gałki ocznej

·  określa funkcje poszczególnych elementów narządu wzroku

·  wymienia nazwy wad wzroku

·  wymienia przykłady chorób i zaburzeń widzenia (jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki, daltonizm)

·  wskazuje podstawowe zasady higieny wzroku

Uczeń:

·  charakteryzuje poszczególne receptory

·  wymienia funkcje oka

·  omawia budowę anatomiczną gałki ocznej

·  przedstawia drogę, którą pokonuje światło w gałce ocznej

·  wymienia cechy obrazu powstającego
na siatkówce

·  wyjaśnia, na czym polega akomodacja oka

·  wymienia przyczyny wad wzroku

·  omawia sposoby korygowania wad wzroku

Uczeń:

·  wskazuje kryterium podziału receptorów

·  omawia funkcje elementów gałki ocznej

·  wyjaśnia, dlaczego człowiek może widzieć przestrzennie

·  porównuje funkcję pręcików z funkcją czopków

·  charakteryzuje wady wzroku i sposoby ich korekcji

·  uzasadnia, że właściwa dieta, właściwe oświetlenie, unikanie zanieczyszczeń pyłowych oraz inne czynniki mają istotny wpływ dla utrzymywania oczu w dobrej kondycji

Uczeń:

·  uzasadnia znaczenie widzenia dwuocznego

·  charakteryzuje wybrane choroby wzroku

·  wskazuje i wyjaśnia różnice między akomodacją
a adaptacją oka

Uczeń:

·  przedstawia mechanizm powstawania obrazu

·  wyszukuje
w dostępnych źródłach informacje dotyczące produktów, które powinny być spożywane przez osoby pracujące przez długi czas przy monitorach

46. Ucho – narząd zmysłu słuchu i zmysłu równowagi

Uczeń:

·  wymienia nazwy elementów ucha

·  przedstawia drogę, którą pokonuje dźwięk w uchu

·  przedstawia budowę narządu równowagi

·  określa podstawowe funkcje elementów narządu zmysły słuchu
i zmysłu równowagi

·  wymienia negatywne skutki oddziaływania hałasu na funkcjonowanie organizmu

Uczeń:

·  opisuje elementy ucha

·  charakteryzuje budowę
i funkcję narządu równowagi

·  dowodzi szkodliwości hałasu dla zdrowia

·  rozróżnia ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho wewnętrzne

·  opisuje drogę fal dźwiękowych i impulsu nerwowego prowadzącą do powstania wrażeń słuchowych

Uczeń:

·  charakteryzuje elementy ucha pod względem budowy i pełnionych funkcji

·  omawia mechanizm powstawania wrażeń słuchowych

·  wyjaśnia, dlaczego człowiek może słyszeć

·  omawia sposób działania narządu równowagi

·  wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

Uczeń:

·  wykazuje, że receptory słuchu
i równowagi są mechanoreceptorami

·  określa zakres częstotliwości dźwięku, na który reaguje ludzkie ucho

·  wyjaśnia, w jaki sposób trąbka słuchowa wyrównuje ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej

Uczeń:

·  wyjaśnia, w jaki sposób działa narząd równowagi, gdy człowiek się pochyla
i gdy wykonuje ruchy obrotowe

·  wyjaśnia, w jaki sposób narząd równowagi reaguje
w nietypowych sytuacjach

47. Narządy smaku oraz węchu

Uczeń:

·  przedstawia budowę narządu smaku

·  przedstawia podstawowe funkcje narządu smaku

·  wymienia nazwy pięciu podstawowych smaków odczuwanych przez człowieka

·  przedstawia budowę narządu węchu

·  wymienia funkcje narządu węchu

Uczeń:

·  wyjaśnia biologiczne znaczenie zmysłów smaku i węchu

·  charakteryzuje budowę narządów smaku i węchu

Uczeń:

·  wyjaśnia, w jaki sposób powstają wrażenia smakowe i zapachowe

·  omawia budowę narządów smaku i węchu

·  opisuje mechanizm powstawania wrażeń węchowych i smakowych

·  wyjaśnia znaczenie adaptacyjne narządu węchu

Uczeń:

·  wykazuje związek między budową narządów smaku
i węchu a ich funkcjami

·  dowodzi, że komórki zmysłowe występujące
w narządach smaku
i węchu należą do chemoreceptorów

·  wykazuje znaczenie zmysłów węchu
i smaku w ochronie organizmu przed zagrożeniami, np. przed zatruciem drogą oddechową lub drogą pokarmową

Uczeń:

·  planuje
i przeprowadza obserwację dotyczącą współdziałania narządu smaku
z narządem węchu
z wykorzystaniem np. musów owocowo-
-warzywnych oraz formułuje wnioski na podstawie uzyskanych wyników obserwacji

48-49. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ ruchu”

11. Układ hormonalny

50. Budowa i rola układu hormonalnego

Uczeń:

·  przedstawia budowę układu hormonalnego

·  określa położenie gruczołów dokrewnych

·  definiuje pojęcia: hormon, gruczoł dokrewny

·  wymienia gruczoły dokrewne

·  wymienia nazwy hormonów wydzielanych przez poszczególne gruczoły dokrewne

·  wymienia nazwy wybranych hormonów tkankowych

·  dzieli hormony na steroidowe
i niesteroidowe

Uczeń:

·  charakteryzuje gruczoły dokrewne

·  rozróżnia hormony tkankowe

·  przedstawia różnicę między działaniem hormonów steroidowych
a działaniem hormonów niesteroidowych

·  przedstawia rolę poszczególnych hormonów

Uczeń:

·  przedstawia różnicę między budową gruczołu zewnątrzwydzielniczego
a budową gruczołu wewnątrzwydzielniczego

·  klasyfikuje hormony
ze względu na ich działanie

·  omawia działanie wybranych hormonów tkankowych

 

Uczeń:

·  wyjaśnia przyczyny różnic między działaniem hormonów steroidowych
a działaniem hormonów niesteroidowych

·  przyporządkowuje hormony do odpowiednich gruczołów na podstawie przedstawionych funkcji

·  charakteryzuje rolę różnych hormonów
w regulacji tempa metabolizmu

Uczeń:

·  dowodzi współdziałania różnych hormonów
w regulacji tempa metabolizmu

·  wyjaśnia na podstawie literatury,
w jaki sposób współdziałanie hormonów wpływa na utrzymywanie homeostazy

51. Regulacja wydzielania hormonów

Uczeń:

·  wyjaśnia pojęcie ujemne sprzężenie zwrotne

·  przedstawia rolę podwzgórza i przysadki mózgowej
w utrzymywaniu homeostazy

·  wymienia nazwy hormonów podwzgórza i podaje ich funkcje

·  wyjaśnia, jakie znaczenie dla funkcjonowania organizmu mają hormony tropowe

·  przedstawia na podstawie schematu antagonistyczne działanie hormonów

Uczeń:

·  wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie hormonów

·  podaje przykłady hormonów działających antagonistycznie

·  omawia mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego na przykładzie regulacji pracy tarczycy

Uczeń:

·  omawia działanie hormonów podwzgórza

·  omawia mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego na dowolnym przykładzie (tarczycy, kory nadnerczy)

·  porównuje działanie układu hormonalnego
z działaniem układu nerwowego

Uczeń:

·  wykazuje, że podwzgórze
i przysadka odgrywają nadrzędną rolę
w regulacji hormonalnej

·  dowodzi zasadności kontrolowania poziomu glukozy i wapnia we krwi

Uczeń:

·  porównuje antagonistyczne działanie hormonów na przykładzie insuliny i glukagonu oraz kalcytoniny
i parathormonu

·  dowodzi istnienia związku między układem dokrewnym
a układem nerwowym oraz wyjaśnia rolę tych układów
w utrzymywaniu homeostazy

52. Nadczynność i niedoczynność gruczołów dokrewnych. Stres

Uczeń:

·  definiuje pojęcia: nadczynność gruczołu, niedoczynność gruczołu

·  wymienia nazwy chorób wynikających z niedoboru
i nadmiaru wybranych hormonów

·  przedstawia profilaktykę
i objawy cukrzycy

·  wymienia różne typy stresorów

·  podaje sposoby radzenia sobie ze stresem

Uczeń:

·  przedstawia objawy nadczynności
i niedoczynności wybranych gruczołów wydzielania wewnętrznego

·  omawia typy cukrzycy

·  omawia objawy i przebieg choroby Hashimoto

·  proponuje inne niż wymienione
w podręczniku sposoby radzenia sobie ze stresem

Uczeń:

·  omawia diagnostykę
i sposób leczenia cukrzycy

·  podaje argumenty przemawiające za stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej
i przeciwko tej terapii

·  porównuje stres krótkotrwały ze stresem długotrwałym

·  charakteryzuje przebieg reakcji stresowej

Uczeń:

·  porównuje typy cukrzycy

·  wyjaśnia, jaką rolę odgrywa podwzgórze w reakcji stresowej

Uczeń:

·  wyjaśnia na podstawie różnych źródeł informacji zmiany, które zachodzą
w organizmie podczas krótkotrwałego
i długotrwałego stresu

12. Rozmnażanie i rozwój człowieka

53. Budowa i funkcje męskich narządów rozrodczych

Uczeń:

·  wymienia pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe męskie cechy płciowe

·  wymienia nazwy elementów męskiego układu rozrodczego

·  wymienia funkcje męskich narządów płciowych

·  przedstawia budowę jąder

·  definiuje pojęcie spermatogeneza

·  przedstawia budowę plemnika

Uczeń:

·  charakteryzuje budowę
i funkcje męskich narządów rozrodczych

·  rozpoznaje na schemacie elementy męskiego układu rozrodczego

·  wymienia fazy spermatogenezy

·  omawia budowę plemnika

·  wyjaśnia funkcje testosteronu

Uczeń:

·  omawia budowę poszczególnych elementów męskiego układu rozrodczego

·  omawia przebieg spermatogenezy

·  określa funkcje elementów plemnika

Uczeń:

·  wyjaśnia znaczenie budowy i funkcji prącia w dostarczaniu plemników do organizmu kobiety

·  wyjaśnia, dlaczego jądra są zarówno gonadami, jak i narządami wydzielania wewnętrznego

Uczeń:

·  uzasadnia związek między budową męskich narządów płciowych a ich funkcją

·  wyjaśnia, jakie zmiany w ilości DNA w męskich komórkach płciowych zachodzą podczas spermatogenezy

54. Budowa i funkcje żeńskich narządów rozrodczych

Uczeń:

·  wymienia pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe żeńskie cechy płciowe

·  wymienia nazwy elementów budujących żeński układ rozrodczy

·  wymienia funkcje żeńskich narządów płciowych

·  definiuje pojęcia: oogeneza, cykl miesiączkowy

·  wymienia fazy cyklu menstruacyjnego

·  wymienia nazwy hormonów regulujących przebieg cyklu menstruacyjnego

Uczeń:

·  charakteryzuje budowę
i funkcje żeńskich narządów rozrodczych

·  rozróżnia zewnętrzne
i wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego

·  rozpoznaje na schemacie elementy żeńskiego układu rozrodczego

·  wymienia fazy oogenezy

·  wyjaśnia funkcje żeńskich hormonów płciowych

Uczeń:

·  omawia budowę poszczególnych elementów żeńskiego układu rozrodczego

·  charakteryzuje przebieg oogenezy

·  wyjaśnia, w jaki sposób żeński układ rozrodczy jest przystosowany do ciąży
i porodu

·  przedstawia zmiany zachodzące w błonie śluzowej macicy w czasie cyklu miesiączkowego

·  określa zmiany zachodzące w jajnikach w czasie cyklu miesiączkowego

·  omawia budowę i funkcje komórki jajowej

Uczeń:

·  wyjaśnia, na czym polega hormonalna regulacja cyklu miesiączkowego

·  opisuje zmiany, które zachodzą w jajniku
i w macicy podczas poszczególnych faz cyklu miesiączkowego

·  wyjaśnia rolę syntetycznych żeńskich hormonów płciowych w regulacji cyklu miesiączkowego

Uczeń:

·  uzasadnia związek między budową
a funkcjami żeńskich narządów płciowych

·  porównuje oogenezę ze spermatogenezą

·  wyjaśnia, dlaczego podczas oogenezy w żeńskich komórkach płciowych zmienia się ilość DNA

55. Rozwój człowieka

Uczeń:

·  definiuje pojęcia: zapłodnienie, implantacja

·  wymienia nazwy etapów rozwoju zarodkowego i rozwoju płodowego

·  wymienia nazwy błon płodowych

·  wymienia funkcje łożyska

·  wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety w okresie ciąży

·  wymienia czynniki wpływające na przebieg ciąży

·  wymienia nazwy badań prenatalnych

·  wymienia etapy rozwoju postnatalnego

Uczeń:

·  opisuje przebieg okresu zarodkowego i okresu płodowego

·  określa funkcje błon płodowych

·  omawia znaczenie łożyska

·  ocenia znaczenie diagnostyki prenatalnej

·  charakteryzuje etapy rozwoju postnatalnego

·  wymienia skutki wydłużania się okresu starości

·  wymienia substancje, które są transportowane przez łożysko

Uczeń:

·  omawia przebieg zapłodnienia

·  charakteryzuje etapy rozwoju zarodkowego

·  charakteryzuje rozwój płodowy

·  omawia przebieg implantacji zarodka

·  charakteryzuje budowę łożyska

·  ocenia znaczenie bariery, którą tworzy łożysko

·  przedstawia działania, dzięki którym można ograniczyć negatywne skutki wydłużania się okresu starości

Uczeń:

·  omawia wędrówkę plemników
w poszczególnych częściach żeńskiego układu rozrodczego

·  omawia metody badań prenatalnych

·  porządkuje informacje
z różnych źródeł dotyczące stosowania właściwej diety i prowadzenia właściwego stylu życia przez kobietę
w czasie ciąży
oraz przedstawia
je na forum klasy

Uczeń:

·  przedstawia propozycje obniżenia kosztów społecznych związanych
z wydłużaniem się okresu starości

·  podaje argumenty przemawiające
za wykonywaniem badań prenatalnych

56. Higiena i choroby układu rozrodczego

Uczeń:

·  wymienia zasady higieny układu rozrodczego

·  wymienia metody diagnozowania chorób układu rozrodczego

·  wymienia nazwy chorób układu rozrodczego
i chorób przenoszonych drogą płciową (kiła, rzeżączka, chlamydioza, rzęsistkowica, zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego, grzybice narządów płciowych)

·  wymienia zasady zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych drogą płciową

·  wymienia zasady profilaktyki raka piersi
u kobiet i raka jąder
u mężczyzn

Uczeń:

·  ocenia zagrożenia wynikające z zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową

·  charakteryzuje metody diagnozowania chorób układu rozrodczego

·  przyporządkowuje chorobom układu rozrodczego źródła zakażenia

·  przedstawia profilaktykę raka jąder i przerostu gruczołu krokowego

Uczeń:

·  charakteryzuje wybrane choroby układu rozrodczego

·  przedstawia działania, które pozwalają ustrzec się przed chorobami przenoszonymi drogą płciową

Uczeń:

·  omawia metody diagnozowania, leczenia i profilaktyki raka szyjki macicy

·  konstruuje zalecenia dotyczące przestrzegania zasad higieny okolic intymnych

Uczeń:

·  wykazuje znaczenie, jakie
dla zachowania zdrowia mają regularne wizyty kobiet
u ginekologa,
a mężczyzn –
u urologa

·  podaje argumenty przemawiające za przeprowadzaniem częstych badań kontrolnych, dzięki którym można wykryć chorobę nowotworową
w stadium,
w którym prawdopodobieństwo jej wyleczenia jest bardzo wysokie

57-58. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Układ hormonalny” i „Rozmnażanie i rozwój człowieka”