Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy drugiej
szkoły ponadgimnazjalnej w zakresie rozszerzonymw roku 2020/2021
Poziomy
oczekiwanych osiągnięć ucznia
Wymagania podstawowe |
Wymagania ponadpodstawowe |
konieczne (na stopień dopuszczający) podstawowe (na stopień dostateczny) |
rozszerzające (na stopień dobry) dopełniające (na stopień bardzo dobry) |
obejmują treści i umiejętności |
obejmują treści i umiejętności |
najważniejsze w uczeniu się biologii |
złożone i mniej przystępne niż zaliczone do wymagań podstawowych |
łatwe dla ucznia nawet mało zdolnego |
wymagające korzystania z różnych źródeł informacji |
często powtarzające się w procesie nauczania |
umożliwiające rozwiązywanie problemów |
określone programem nauczania na poziomie nieprzekraczającym wymagań
zawartych w podstawie programowej |
pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym |
użyteczne w życiu codziennym |
pozwalające łączyć wiedzę z różnych przedmiotów i dziedzin |
Stopnie
szkolne
Stopień
dopuszczający
Stopień dopuszczający można
wystawić uczniowi, który przyswoił treści konieczne. Taki uczeń
z pomocą nauczyciela jest w stanie
nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach.
Stopień
dostateczny
Stopień dostateczny może
otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą
nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również proste
zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone
stanowisko.
Stopień
dobry
Stopień dobry można wystawić
uczniowi, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię
przedmiotową, a także wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów znanych z lekcji
i podręcznika, rozwiązuje
typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod, samodzielnie pracuje z
podręcznikiem i materiałem źródłowym oraz aktywnie uczestniczy w zajęciach.
Stopień
bardzo dobry
Stopień bardzo dobry może
otrzymać uczeń, który opanował treści dopełniające. Potrafi on samodzielnie
interpretować zjawiska oraz bronić swych poglądów.
Stopień
celujący
Stopień celujący może otrzymać
uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w
podręczniku. Potrafi on selekcjonować i hierarchizować wiadomości, z
powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, a także
pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze.
WYMAGANIA EDUKACYJNE
Dział programu |
Lp. |
Temat |
Poziom
wymagań |
|||||
konieczny
(K) |
podstawowy
(P) |
rozszerzający
(R) |
dopełniający
(D) |
|||||
Badania przyrodnicze |
1 |
Metodyka badań biologicznych
|
Uczeń: rozróżnia metody poznawania świata wymienia etapy badań biologicznych |
Uczeń: wyjaśnia, na czym polega różnica między
rozumowaniem dedukcyjnym a rozumowaniem indukcyjnym rozróżnia problem badawczy od hipotezy, próbę
kontrolną od próby badawczej, zmienną niezależną od zmiennej zależnej |
Uczeń: omawia zasady prowadzenia i dokumentowania badań formułuje główne etapy badań do konkretnych
obserwacji i doświadczeń biologicznych planuje przykładową obserwację biologiczną wykonuje dokumentację przykładowej obserwacji |
Uczeń: analizuje kolejne etapy prowadzenia badań |
||
2 |
Obserwacje mikroskopowe
jako źródło wiedzy biologicznej |
nazywa elementy układu optycznego i układu mechanicznego
mikroskopu optycznego wymienia cechy obrazu oglądanego w mikroskopie
optycznym |
definiuje pojęcie zdolność rozdzielcza wyjaśnia sposób działania mikroskopów optycznego i
elektronowego |
porównuje działanie mikroskopu optycznego i mikroskopu
elektronowego wymienia zalety i wady mikroskopów optycznych oraz
elektronowych |
określa zasadę działania mikroskopu fluorescencyjnego
wyjaśnia różnicę w sposobie działania mikroskopów
elektronowych: transmisyjnego i skaningowego |
|||
Chemiczne podstawy życia |
1 |
Składniki nieorganiczne organizmów |
klasyfikuje związki chemiczne na organiczne i
nieorganiczne wymienia związki budujące organizm klasyfikuje pierwiastki na makroelementy i mikroelementy
wymienia pierwiastki biogenne nazywa wiązania i oddziaływania chemiczne wymienia funkcje wody wymienia funkcje soli mineralnych |
omawia znaczenie wybranych makro- i mikroelementów określa znaczenie i występowanie wybranych typów
wiązań i oddziaływań chemicznych omawia budowę cząsteczki wody |
określa objawy niedoboru wybranych makro- i mikroelementów
charakteryzuje budowę różnych typów wiązań chemicznych charakteryzuje właściwości fizykochemiczne wody uzasadnia znaczenie soli mineralnych dla organizmów |
rysuje modele różnych typów wiązań chemicznych wykazuje związek między budową cząsteczki wody i właściwościami
a jej rolą w organizmie |
||
2 |
Budowa i znaczenie węglowodanów |
wymienia cechy i funkcje głównych grup węglowodanów
klasyfikuje sacharydy i podaje przykłady wymienia właściwości mono-, oligo- i polisacharydów
|
określa kryterium klasyfikacji sacharydów wyjaśnia, w jaki sposób powstaje wiązanie O-glikozydowe
omawia występowanie i znaczenie wybranych mono-,
oligo- i polisacharydów |
klasyfikuje monosacharydy charakteryzuje i porównuje budowę wybranych
polisacharydów porównuje budowę chemiczną mono-, oligo- i polisacharydów planuje doświadczenie mające na celu wykrycie
glukozy |
omawia powstawanie form pierścieniowych monosacharydów
ilustruje powstawanie wiązania O-glikozydowego zapisuje wzory wybranych węglowodanów |
|||
3 |
Lipidy – budowa i znaczenie
|
wymienia funkcje lipidów klasyfikuje lipidy ze względu na budowę cząsteczki omawia znaczenie poszczególnych grup lipidów |
wyjaśnia, na czym polega różnica między tłuszczami
nasyconymi a tłuszczami nienasyconymi |
wymienia kryteria klasyfikacji tłuszczowców charakteryzuje budowę lipidów prostych, złożonych i
izoprenowych uzasadnia znaczenie cholesterolu planuje doświadczenie, którego celem jest wykrycie
lipidów |
porównuje poszczególne grupy lipidów omawia budowę fosfolipidów i ich rozmieszczenie w
błonie biologicznej analizuje budowę triglicerydu |
|||
4 |
Białka – główny budulec
organizmu |
nazywa grypy białek ze względu na pełnione funkcje,
liczbę aminokwasów w łańcuchu strukturę oraz obecność elementów
nieaminokwasowych wymienia przykładowe białka i ich funkcje omawia budowę białek rozpoznaje struktury przestrzenne białek wymienia właściwości białek |
podaje kryteria klasyfikacji białek wskazuje wiązanie peptydowe wyjaśnia, na czym polega i w jakich warunkach
zachodzi koagulacja i denaturacja białek |
charakteryzuje grupy białek ze względu na pełnione
funkcje, liczbę aminokwasów w łańcuchu i strukturę oraz obecność elementów
nieaminokwasowych zapisuje wzór ogólny aminokwasów zapisuje reakcję powstawania dipeptydu charakteryzuje strukturę 1-, 2-, 3- i 4-rzędową białek |
analizuje budowę aminokwasów klasyfikuje aminokwasy ze względu na charakter
podstawników porównuje białka fibrylarne i globularne porównuje proces koagulacji i denaturacji białek planuje doświadczenie mające na celu wykrycie wiązań
peptydowych |
|||
5 |
Budowa i rola kwasów nukleinowych
|
charakteryzuje budowę pojedynczego nukleotydu DNA i
RNA omawia rolę DNA wymienia rodzaje RNA i określa ich rolę określa lokalizację DNA w komórkach eukariotycznych
i prokariotycznych |
wyjaśnia, na czym polega komplementarność zasad definiuje pojęcia: podwójna helisa, replikacja |
charakteryzuje budowę chemiczną i przestrzenną
cząsteczki DNA i RNA porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA rysuje schemat budowy nukleotydu oblicza procentową zawartość zasad azotowych w DNA |
rozróżnia zasady azotowe nazywa i wskazuje wiązania w cząsteczce DNA |
|||
Komórka – podstawowa jednostka życia |
1 |
Przestrzenna organizacja
komórki |
definiuje pojęcia: komórka, organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy wymienia przykłady komórek prokariotycznych i eukariotycznych
wskazuje i nazywa struktury komórki prokariotycznej
i eukariotycznej rozróżnia komórki: zwierzęcą, roślinną, grzybową i
prokariotyczną |
wyjaśnia zależność między wymiarami komórki a jej
powierzchnią i objętością rysuje wybraną komórkę eukariotyczną na podstawie
obserwacji mikroskopowej |
klasyfikuje komórki ze względu na występowanie
jądra komórkowego charakteryzuje funkcje struktur komórki prokariotycznej porównuje komórkę prokariotyczną z komórką eukariotyczną
wskazuje cechy wspólne i różnice między komórkami
eukariotycznymi |
wymienia przykłady największych komórek roślinnych
i zwierzęcych analizuje znaczenie wielkości i kształtu komórki w transporcie
substancji do i z komórki wykonuje samodzielnie nietrwały preparat mikroskopowy |
||
2 |
Budowa, właściwości i funkcje
błon biologicznych |
nazywa i wskazuje składniki błon biologicznych wymienia właściwości błon biologicznych wymienia funkcje błon biologicznych wymienia rodzaje transportu przez błony |
omawia model budowy błony biologicznej wyjaśnia różnicę między transportem biernym a
transportem czynnym rozróżnia endocytozę i egzocytozę definiuje pojęcia: osmoza, turgor, plazmoliza, deplazmoliza |
charakteryzuje białka błon omawia budowę i właściwości lipidów występujących w
błonach biologicznych charakteryzuje różne rodzaje transportu przez błony
porównuje zjawiska osmozy i dyfuzji przedstawia skutki umieszczenia komórki roślinnej oraz
komórki zwierzęcej w roztworach: hipotonicznym, izotonicznym i hipertonicznym |
analizuje rozmieszczenie białek i lipidów w błonach
biologicznych wyjaśnia różnicę w sposobie działania białek
kanałowych i nośnikowych planuje doświadczenie mające na celu udowodnienie
selektywnej przepuszczalności błony planuje doświadczenie mające na celu obserwację
plazmolizy i deplazmolizy w komórkach roślinnych |
|||
3 |
Jądro komórkowe |
wymienia funkcje jądra komórkowego definiuje pojęcia: chromatyna, nukleosom, chromosom, kariotyp, chromosomy homologiczne
identyfikuje chromosomy płci i autosomy wyjaśnia różnicę między komórką haploidalną a
komórką diploidalną |
identyfikuje elementy budowy jądra komórkowego określa skład chemiczny chromatyny wyjaśnia znaczenie jąderka i otoczki jądrowej wymienia i identyfikuje kolejne etapy upakowania
DNA w jądrze komórkowym rysuje chromosom metafazowy podaje przykłady komórek haploidalnych i komórek diploidalnych |
charakteryzuje elementy jądra komórkowego charakteryzuje budowę chromosomu metafazowego |
dowodzi, iż komórki eukariotyczne zawierają różną
liczbę jąder komórkowych wyjaśnia różnicę między heterochromatyną a euchromatyną
uzasadnia znaczenie upakowania DNA w jądrze komórkowym |
|||
4 |
Składniki cytoplazmy |
omawia skład i znaczenie cytozolu wymienia elementy cytoszkieletu i ich funkcje identyfikuje ruchy cytozolu charakteryzuje budowę i rolę siateczki śródplazmatycznej
charakteryzuje budowę i rolę rybosomów, aparatu
Golgiego i lizosomów |
omawia ruchy cytozolu określa rolę peroksysomów i glioksysomów wyjaśnia, na czym polega funkcjonalne powiązanie
między rybosomami, siateczką śródplazmatyczną, aparatem Golgiego a błoną komórkową |
porównuje elementy cytoszkieletu pod względem
budowy, funkcji i rozmieszczenia porównuje siateczkę śródplazmatyczną szorstką z siateczką
śródplazmatyczną gładką planuje doświadczenie mające na celu wykazanie
znaczenia wysokiej temperatury w dezaktywacji katalazy w bulwie ziemniaka |
rozpoznaje elementy cytoszkieletu ilustruje plan budowy wici i rzęski dokonuje obserwacji ruchów cytozolu w komórkach
moczarki kanadyjskiej |
|||
5 |
Składniki cytoplazmy otoczone
dwiema błonami |
wymienia organelle komórki eukariotycznej otoczone
dwiema błonami uzasadnia rolę mitochondriów jako centrów energetycznych
wymienia funkcje plastydów |
charakteryzuje budowę mitochondriów klasyfikuje typy plastydów charakteryzuje budowę chloroplastu wymienia argumenty potwierdzające słuszność teorii
endosymbiozy |
wyjaśnia, od czego zależy liczba i rozmieszczenie
mitochondriów w komórce porównuje typy plastydów wyjaśnia, dlaczego mitochondria i plastydy nazywa
się organellami półautonomicznymi |
przedstawia sposoby powstawania plastydów i możliwości
przekształcania różnych rodzajów plastydów rozpoznaje typy plastydów na podstawie obserwacji
mikroskopowej |
|||
6 |
Pozostałe składniki
komórki. Połączenia między komórkami |
klasyfikuje składniki komórki na plazmatyczne i
nieplazmatyczne wymienia komórki zawierające wakuolę wymienia funkcje wakuoli wymienia komórki zawierające ścianę komórkową wymienia funkcje ściany komórkowej |
nazywa substancje będące głównymi składnikami budulcowym
ściany komórkowej wyjaśnia, na czym polegają wtórne zmiany o
charakterze inkrustacji i adkrustacji nazywa rodzaje połączeń międzykomórkowych w komórkach
roślinnych i zwierzęcych |
omawia budowę wakuoli wyjaśnia różnice między wodniczkami u protistów charakteryzuje budowę ściany komórkowej omawia umiejscowienie, budowę i funkcje połączeń
między komórkami u roślin i zwierząt |
porównuje ścianę komórkową pierwotną ze ścianą
komórkową wtórną u roślin porównuje procesy inkrustacji i adkrustacji wyjaśnia, w jaki sposób inkrustacja i adkrustacji
zmieniają właściwości ściany komórkowej |
|||
7 |
Podziały komórkowe |
wymienia rodzaje podziałów komórki rozpoznaje etapy mitozy i mejozy charakteryzuje przebieg poszczególnych etapów
mitozy i mejozy porównuje przebieg oraz znaczenie mitozy i mejozy wyjaśnia znaczenie zjawiska crossing-over |
definiuje pojęcia: kariokineza i cytokineza ilustruje poszczególne etapy mitozy i mejozy wyjaśnia rolę interfazy w cyklu życiowym komórki określa skutki zaburzeń cyklu komórkowego wymienia czynniki wywołujące transformację nowotworową |
analizuje schemat przedstawiający ilość DNA i chromosomów
w poszczególnych etapach cyklu komórkowego charakteryzuje poszczególne etapy interfazy określa znaczenie wrzeciona kariokinetycznego wyjaśnia, na czym polega programowana śmierć
komórki wyjaśnia mechanizm transformacji nowotworowej |
wyjaśnia i porównuje przebieg cytokinezy
w komórkach roślinnej i zwierzęcej charakteryzuje sposób formowania wrzeciona
kariokinetycznego w komórce roślinnej i zwierzęcej omawia znaczenie amitozy i endomitozy |
|||
Różnorodność wirusów, bakterii, protistów i grzybów |
1 |
Klasyfikowanie organizmów |
wymienia zadania systematyki wymienia główne rangi taksonów wymienia kryteria klasyfikowania organizmów według
metod opartych na podobieństwie i pokrewieństwie organizmów wymienia nazwy pięciu królestw świata organizmów wymienia charakterystyczne cechy organizmów
należących do każdego z pięciu królestw |
definiuje pojęcia: takson, narządy
homologiczne, gatunek ocenia znaczenie systematyki wyjaśnia, na czym polega nazewnictwo binominalne
gatunków i podaje nazwisko jego twórcy wyjaśnia zasady konstruowania klucza dwudzielnego
do oznaczania gatunków |
wyjaśnia, na czym polega hierarchiczny układ rang
jednostek taksonomicznych określa stanowisko systematyczne wybranego gatunku
rośliny i zwierzęcia wskazuje w nazwie gatunku nazwę rodzajową i epitet gatunkowy wyjaśnia różnicę między naturalnym a sztucznym
systemem klasyfikacji definiuje pojęcia: takson monofiletyczny, parafiletyczny
i polifiletyczny porównuje królestwa świata żywego |
porównuje i ocenia sposoby klasyfikowania organizmów
oparte na metodach fenetycznych i filogenetycznych oznacza gatunki, wykorzystując klucz w postaci
graficznej lub numerycznej konstruuje klucz służący do oznaczania przykładowych
gatunków organizmów ocenia stopień pokrewieństwa organizmów na
podstawie analizy drzewa rodowego organizmów |
||
2 |
Wirusy – bezkomórkowe formy
materii |
wymienia cechy wirusów wymienia sposoby rozprzestrzeniania się wirusowych
chorób roślin, zwierząt i człowieka omawia znaczenie wirusów wymienia choroby wirusowe
człowieka |
charakteryzuje budowę wirionu omawia przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga i
cyklu wirusa zwierzęcego wyjaśnia, jakie znaczenie w zwalczaniu wirusów mają
szczepienia ochronne |
uzasadnia, że wirusy znajdują się na pograniczu materii
nieożywionej i żywej wyjaśnia różnicę między cyklem litycznym a lizogenicznym
klasyfikuje wirusy na podstawie rodzaju kwasu
nukleinowego, morfologii, rodzaju gospodarza i sposobu infekcji oraz podaje
ich przykłady charakteryzuje wybrane choroby wirusowe człowieka |
charakteryzuje formy wirusów pod względem kształtu porównuje przebieg cyklu lizogenicznego
bakteriofaga i cykl wirusa zwierzęcego omawia teorie pochodzenia wirusów wyjaśnia różnicę między wirusem a wiroidem określa znaczenie prionów |
|||
3 |
Bakterie – organizmy bezjądrowe
|
charakteryzuje budowę komórki bakteryjnej wymienia czynności życiowe bakterii klasyfikuje bakterie w zależności od sposobu
odżywiania i oddychania wymienia sposoby rozmnażania bezpłciowego bakterii podaje przykłady pozytywnego i negatywnego
znaczenia bakterii wymienia choroby bakteryjne człowieka i drogi zakażenia
|
wymienia funkcje poszczególnych elementów komórki identyfikuje różne formy komórek bakterii i rodzaje
ich skupisk określa wielkość komórek bakteryjnych określa znaczenie form przetrwalnikowych w cyklu
życiowym bakterii wyjaśnia znaczenie procesów płciowych zachodzących
u bakterii definiuje pojęcia: anabioza, taksja, koniugacja |
wyjaśnia, na czym polega różnica w budowie komórki
bakterii samo- i cudzożywnej charakteryzuje poszczególne grupy bakterii w
zależności od sposobu odżywiania i oddychania oraz podaje ich przykłady omawia etapy koniugacji charakteryzuje grupy systematyczne bakterii omawia objawy wybranych chorób bakteryjnych
człowieka proponuje działania profilaktyczne |
omawia różnice w budowie ściany komórkowej bakterii
Gram-dodatnich i Gram-ujemnych wyjaśnia znaczenie heterocyst omawia rodzaje taksji |
|||
4 |
Protisty – proste organizmy
eukariotyczne |
wymienia czynności życiowe protistów omawia budowę komórki protistów zwierzęcych omawia sposób odżywiania się protistów zwierzęcych charakteryzuje przebieg rozmnażania się bezpłciowego
i płciowego protistów wymienia charakterystyczne cechy budowy protistów
roślinopodobnych omawia sposób odżywiania się protistów roślinopodobnych
wymienia cechy charakterystyczne dla protistów
grzybopodobnych podaje przykłady pozytywnego i negatywnego
znaczenia protistów wymienia choroby wywoływane przez protisty i drogi
ich zarażenia |
rozróżnia rodzaje ruchów u protistów zwierzęcych wyjaśnia rolę wodniczek w odżywianiu i wydalaniu
protistów wyróżnia główne rodzaje plech u protistów
roślinopodobnych wymienia typy zapłodnienia występujące u protistów porównuje poszczególne typy protistów wymienia przedstawicieli poszczególnych typów
protistów podaje przykłady protistów, których organizm jest:
pojedynczą komórką, kolonią, plechą |
określa kryterium klasyfikacji protistów wymienia i charakteryzuje sposób funkcjonowania
organelli ruchu u protistów wyjaśnia, na czym polega różnica między pinocytozą a
fagocytozą omawia proces wydalania i osmoregulacji zachodzący u
protistów zwierzęcych omawia kolejne etapy przebiegu koniugacji u pantofelka
omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego zarodźca
malarii charakteryzuje budowę form jednokomórkowych i
wielokomórkowych protistów roślinopodobnych wymienia cechy charakterystyczne plech protistów
roślinopodobnych porównuje typy zapłodnienia u protistów proponuje działania profilaktyczne w celu uniknięcia
zarażenia się protistami chorobotwórczymi |
wyjaśnia, dlaczego osmoregulacja i wydalanie mają
szczególne znaczenie dla protistów słodkowodnych uzasadnia różnicę między cyklem rozwojowym z mejozą
pregamiczną a cyklem rozwojowym z mejozą postgamiczną wymienia rodzaje materiałów zapasowych występujących
u protistów roślinopodobnych wymienia barwinki fotosyntetyczne u protistów
roślinopodobnych wymienia cechy budowy charakterystyczne dla
poszczególnych typów protistów zwierzęcych, roślinopodobnych i grzybopodobnych
omawia choroby wywoływane przez protisty omawia przemianę pokoleń z dominującym sporofitem
na przykładzie listownicy |
|||
5 |
Grzyby – cudzożywne beztkankowce.
Porosty |
wymienia cechy charakterystyczne grzybów omawia budowę grzybów, używając pojęć: grzybnia, strzępki, owocnik charakteryzuje sposoby rozmnażania bezpłciowego i
płciowego grzybów wymienia przedstawicieli poszczególnych typów grzybów
omawia znaczenie grzybów i porostów |
wyjaśnia, dlaczego grzyby są plechowcami omawia sposoby oddychania grzybów rozróżnia poszczególne typy grzybów przedstawia budowę, środowisko i sposób życia
porostów określa wpływ grzybów na zdrowie i życie człowieka |
rozróżnia rodzaje strzępek porównuje sposoby rozmnażania się grzybów omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego
sprzężniowców, workowców i podstawczaków rozróżnia typy hymenoforów u podstawczaków porównuje cechy poszczególnych typów grzybów wymienia gatunki grzybów saprobiontycznych,
pasożytniczych i symbiotycznych przedstawia zasady profilaktyki chorób człowieka
wywoływanych przez grzyby charakteryzuje rodzaje plech porostów |
określa kryterium klasyfikacji grzybów porównuje typy mikoryz porównuje rodzaje zarodników wskazuje fazę dominującą w cyklu rozwojowym
sprzężniowców, workowców i podstawczaków określa rolę rozmnóżek w rozmnażaniu porostów |
|||
Różnorodność roślin |
1 |
Rośliny pierwotnie wodne |
wymienia cechy właściwe wyłącznie roślinom wymienia cechy charakterystyczne dla roślin
pierwotnie wodnych omawia znaczenie krasnorostów i zielenic |
wymienia formy organizacji roślin pierwotnie wodnych
wymienia sposoby rozmnażania krasnorostów i
zielenic |
charakteryzuje formy organizacji roślin pierwotnie
wodnych omawia przemianę pokoleń na przykładzie ulwy
sałatowej omawia kolejne etapy koniugacji u skrętnicy |
wyjaśnia trudności w klasyfikacji systematycznej
krasnorostów i zielenic charakteryzuje krasnorosty i zielenice pod względem
budowy i środowiska występowania |
||
2 |
Główne kierunki rozwoju
roślin lądowych |
wymienia cechy środowiska wodnego wymienia przykłady adaptacji roślin do życia na
lądzie rozróżnia grupy morfologiczno-rozwojowe roślin lądowych
|
omawia jedną z hipotez o pochodzeniu roślin
lądowych, wymieniając cechy świadczące o bliskim pokrewieństwie roślin i
współczesnych zielenic definiuje pojęcie telom |
charakteryzuje ryniofity omawia główne założenia teorii telomowej |
porównuje warunki panujące w wodzie i na lądzie wykazuje znaczenie cech adaptacyjnych roślin do
życia na lądzie |
|||
3 |
Tkanki roślinne |
określa rolę tkanek twórczych wymienia charakterystyczne cechy tkanek stałych omawia budowę epidermy określa funkcje tkanek
okrywających omawia budowę i funkcję poszczególnych rodzajów
miękiszu omawia budowę i funkcje tkanek wzmacniających omawia tkanki przewodzące, wskazując cechy budowy
drewna i łyka, które umożliwiają tym tkankom przewodzenie substancji |
klasyfikuje i identyfikuje tkanki roślinne wymienia charakterystyczne cechy tkanek twórczych wymienia wytwory epidermy i omawia ich znaczenie |
wymienia merystemy pierwotne i wtórne oraz określa
ich funkcje określa lokalizację merystemów w roślinie omawia efekt działania kambium i fellogenu wyjaśnia, na czym polega mechanizm zamykania i
otwierania aparatów szparkowych wyjaśnia znaczenie kutykuli omawia znaczenie utworów wydzielniczych |
uzasadnia różnicę pomiędzy tkankami twórczymi a
tkankami stałymi porównuje budowę epidermy i ryzodermy charakteryzuje sposób powstawania, budowę oraz
znaczenie korkowicy wymienia przykłady wewnętrznych i powierzchniowych
utworów wydzielniczych |
|||
4 |
Budowa i funkcje korzenia |
wymienia główne funkcje korzenia charakteryzuje budowę strefową korzenia omawia budowę pierwotną i wtórną korzenia |
porównuje budowę palowego i wiązkowego systemu
korzeniowego oraz uzasadnia, że systemy te stanowią adaptację do warunków
środowiska wymienia modyfikacje budowy korzeni |
przedstawia sposób powstawania wtórnych tkanek
merystematycznych w korzeniu oraz charakteryzuje efekty ich działalności charakteryzuje modyfikacje budowy korzeni |
porównuje budowę pierwotną korzenia z budową wtórną
|
|||
5 |
Budowa i funkcje łodygi |
wymienia funkcje łodygi omawia budowę pierwotną i wtórną łodygi |
wymienia modyfikacje budowy łodygi |
omawia etapy przyrostu na grubość łodygi przedstawia sposób powstawania wtórnych tkanek
merystematycznych w łodydze oraz charakteryzuje efekty ich działalności charakteryzuje modyfikacje budowy łodygi |
porównuje budowę pierwotną łodygi z budową wtórną rozróżnia łodygi w zależności od stopnia trwałości |
|||
6 |
Budowa i funkcje liści |
wymienia funkcje liści omawia budowę anatomiczną liścia |
definiuje pojęcie ulistnienie wymienia rodzaje ulistnienia, unerwienia liści i
rodzaje nerwacji podaje przykłady liści pojedynczych i złożonych wymienia modyfikacje budowy liści |
omawia budowę morfologiczną liścia określa rolę poszczególnych elementów budowy liścia
porównuje miękisz palisadowy z miękiszem gąbczastym
określa znaczenie modyfikacji liści |
rozróżnia typy ulistnienia, nerwacji i rodzaje
liści porównuje budowę anatomiczną liścia rośliny
iglastej i liścia rośliny dwuliściennej oraz uzasadnia przyczyny istniejących
różnic |
|||
7 |
Mszaki – rośliny o dominującym
gametoficie |
wymienia środowiska, w których występują mszaki wymienia wspólne cechy mszaków omawia budowę gametofitu i sporofitu mszaków omawia znaczenie mszaków |
wymienia cechy plechowców i organowców omawia cykl rozwojowy mszaków rozróżnia mchy, wątrobowce i glewiki |
podaje przykłady cech łączących mszaki z
plechowcami i organowcami określa rolę poszczególnych elementów gametofitu i
sporofitu mszaków określa znaczenie wody w cyklu rozwojowym mszaków wskazuje pokolenie diploidalne i haploidalne w cyklu
rozwojowym określa miejsce zachodzenia i znaczenie mejozy w
cyklu rozwojowym wymienia przedstawicieli mchów, wątrobowców i
glewików |
uzasadnia, że u mszaków występuje heteromorficzna
przemiana pokoleń wskazuje cechy charakterystyczne mchów, wątrobowców
i glewików porównuje budowę gametofitu i sporofitu u mchów,
wątrobowców i glewików wskazuje cechy charakterystyczne poszczególnych
grup mchów omawia budowę liścia wątrobowców na przykładzie
porostnicy |
|||
8 |
Paprotniki – zarodnikowe
rośliny naczyniowe |
wymienia cechy morfologiczno-rozwojowe paprotników omawia budowę gametofitu i sporofitu paprotników wskazuje cechy charakterystyczne paprociowych,
widłakowych i skrzypowych omawia znaczenie paprotników |
wymienia cechy charakterystyczne w cyklu rozwojowym
paprotników wymienia przedstawicieli paprociowych, widłakowych i
skrzypowych |
omawia budowę morfologiczną i anatomiczną
paprociowych wskazuje i nazywa elementy budowy sporofitu
paprociowych, widłakowych i skrzypowych
omawia cykl rozwojowy paprotników jednakozarodnikowych
na przykładzie narecznicy samczej omawia cykl rozwojowy paprotników
różnozarodnikowych na przykładzie widliczki ostrozębnej charakteryzuje przedstawicieli paprociowych,
widłakowych i skrzypowych |
wskazuje cechy paprociowych, które zdecydowały o
opanowaniu środowiska lądowego i osiągnięciu większych rozmiarów niż mszaki porównuje budowę i znaczenie współczesnych oraz
dawnych widłakowych i skrzypowych podaje przykłady żyjących w Polsce gatunków
widłakowych, skrzypowych i paprociowych objętych ochroną prawną |
|||
9 |
Nagozalążkowe – rośliny
kwiatowe z nieosłoniętym zalążkiem |
wymienia cechy charakterystyczne dla roślin nagozalążkowych omawia budowę sporofitu roślin nagozalążkowych omawia znaczenie roślin nagozalążkowych |
wymienia cechy nasiennych występujące u nagozalążkowych
wyjaśnia genezę nazwy nagozalążkowe (nagonasienne) wymienia i krótko charakteryzuje głównych przedstawicieli
roślin szpilkowych w Polsce |
wyjaśnia znaczenie kwiatu, nasion, zalążka i
łagiewki pyłkowej u nagozalążkowych przedstawia budowę kwiatu rośliny nagozalążkowej i
wskazuje elementy homologiczne do struktur poznanych u paprotników przedstawia budowę i rozwój gametofitu męskiego i
żeńskiego u roślin nagozalążkowych przedstawia przebieg cyklu rozwojowego u roślin
nagozalążkowych na przykładzie sosny zwyczajnej |
omawia budowę nasienia sosny zwyczajnej wymienia wspólne cechy roślin nagozalążkowych wielkolistnych
oraz ich przedstawicieli wymienia wspólne cechy roślin nagozalążkowych drobnolistnych
oraz ich przedstawicieli wymienia gatunki roślin nagozalążkowych objętych w
Polsce ścisłą ochroną gatunkową |
|||
10 |
Okrytozalążkowe – rośliny wytwarzające
owoce |
wymienia cechy roślin okrytozalążkowych
odróżniające je od nagozalążkowych charakteryzuje sporofit roślin okrytozalążkowych przedstawia budowę obupłciowego kwiatu rośliny
okrytozalążkowej ocenia możliwości adaptacyjne roślin okrytozalążkowych omawia znaczenie roślin okrytozalążkowych |
wyjaśnia genezę nazwy rośliny okrytozalążkowe (okrytonasienne) wymienia rodzaje kwiatów omawia przebieg cyklu rozwojowego u roślin
okrytozalążkowych ocenia znaczenie wykształcenia się nasion dla
opanowania środowiska lądowego przez rośliny omawia sposób rozprzestrzeniania się nasion i
owoców |
omawia funkcje elementów kwiatu obupłciowego u
rośliny okrytozalążkowej omawia budowę i rozwój gametofitu męskiego i
żeńskiego u rośliny okrytozalążkowej wyjaśnia związek między zapyleniem a zapłodnieniem wyjaśnia na przykładach związek między budową
kwiatu u rośliny okrytozalążkowej a sposobem jego zapylania charakteryzuje mechanizmy zapobiegające samozapyleniu omawia przebieg i efekty podwójnego zapłodnienia omawia budowę nasienia wymienia przykłady owoców pojedynczych (suchych i
mięsistych), zbiorowych i owocostanów porównuje cechy budowy morfologicznej i
anatomicznej u roślin jednoliściennych i dwuliściennych |
rozróżnia rodzaje kwiatów definiuje pojęcia: pręcikowie, słupkowie, kwiatostan schematycznie przedstawia różne rodzaje kwiatostanów uzasadnia, dlaczego rośliny unikają samozapylenia podaje kryterium podziału nasion na bielmowe,
bezbielmowe i obielmowe oraz wskazuje między nimi podobieństwa i różnice definiuje pojęcie partenokarpia porównuje sposoby powstawania różnych owoców charakteryzuje wybrane rodziny dwuliściennych i
jednoliściennych wymienia przykłady roślin jednoliściennych i dwuliściennych
|
|||
Funkcjonowanie roślin |
1 |
Transport wody, soli
mineralnych i substancji odżywczych |
wymienia funkcje wody w życiu roślin omawia bilans wodny w organizmie rośliny |
omawia bierny i czynny mechanizm pobierania wody,
posługując się pojęciami: transpiracja,
parcie korzeniowe, gutacja, wiosenny płacz roślin charakteryzuje etapy transportu wody i soli
mineralnych w roślinie charakteryzuje rodzaje transpiracji |
określa skutki niedoboru wody w roślinie definiuje pojęcia: potencjał wody, ciśnienie hydrostatyczne, ciśnienie osmotyczne omawia mechanizm zamykania i otwierania się
aparatów szparkowych wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się transport
asymilatów w roślinie |
omawia sposób pobierania soli mineralnych przez rośliny
przedstawia sposób określenia potencjału wody w
roślinie wyjaśnia rolę sił kohezji i adhezji w przewodzeniu
wody omawia czynniki wpływające na intensywność transpiracji
planuje doświadczenie mające na celu zbadanie
wpływu natężenia światła na intensywność transpiracji |
||
2 |
Wzrost i rozwój roślin okrytonasiennych
|
definiuje pojęcia: wzrost rośliny i rozwój
rośliny omawia etapy ontogenezy rośliny |
charakteryzuje sposoby wegetatywnego rozmnażania
się roślin wskazuje, które etapy cyklu życiowego rośliny składają
się na stadium wegetatywne, a które na generatywne omawia kiełkowanie nasion, uwzględniając
charakterystyczne dla tego procesu zmiany fizjologiczne i morfologiczne |
charakteryzuje procesy wzrostu i rozwoju
embrionalnego okrytonasiennej rośliny dwuliściennej od momentu zapłodnienia
do powstania nasienia wymienia warunki względnego i bezwzględnego
spoczynku nasion charakteryzuje procesy, które zachodzą w okresie wzrostu
wegetatywnego siewki omawia wpływ temperatury i długości dnia i nocy na
zakwitanie roślin definiuje pojęcia: wernalizacja i fotoperiodyzm charakteryzuje rośliny krótkiego dnia (RKD),
rośliny długiego dnia (RDD) i rośliny neutralne (RN) |
planuje doświadczenie, którego celem jest zbadanie
biegunowości pędów rośliny porównuje kiełkowanie nadziemne (epigeiczne) i
podziemne (hipogeiczne definiuje pojęcia: rośliny monokarpiczne i rośliny
polikarpiczne wymienia przykłady roślin monokarpicznych i
polikarpicznych |
|||
3 |
Regulatory wzrostu i rozwoju
roślin |
wymienia charakterystyczne cechy fitohormonów wymienia pięć głównych grup fitohormonów wymienia najważniejsze funkcje auksyn, giberelin,
cytokinin, inhibitorów wzrostu i etylenu |
definiuje pojęcie fitohormony podaje przykłady wykorzystania fitohormonów rolnictwie
i ogrodnictwie |
charakteryzuje miejsce syntetyzowania auksyn oraz
wpływ auksyn na procesy wzrostu i rozwoju roślin charakteryzuje wpływ giberelin i cytokinin na
procesy wzrostu i rozwoju roślin wyjaśnia wpływ inhibitorów wzrostu na kiełkowanie
nasion i reakcje obronne roślin wyjaśnia wpływ etylenu na dojrzewanie owoców i
zrzucanie liści |
analizuje wykres przedstawiający wpływ stężenia
auksyn na wzrost korzeni i łodygi porównuje wpływ auksyn i giberelin na rośliny porównuje wpływ stężenia auksyn i cytokinin na
wzrost i rozwój tkanek roślinnych określa rolę fitohormonów mających znaczenie w
uruchamianiu reakcji obronnych roślin poddanych działaniu czynników stresowych |
|||
4 |
Reakcje roślin na bodźce |
wyróżnia typy ruchów roślin oraz podaje ich przykłady wyjaśnia różnicę między tropizmami a nastiami |
wyjaśnia mechanizm powstawania ruchów wzrostowych i
turgorowych |
wyróżnia rodzaje tropizmów i nastii w zależności od
rodzaju bodźca zewnętrznego omawia rodzaje tropizmów wyjaśnia przyczynę odmiennej reakcji korzenia i
łodygi na działanie siły grawitacyjnej omawia przykłady nastii |
uzasadnia różnicę między tropizmem dodatnim a
tropizmem ujemnym wyjaśnia znaczenie auksyn w reakcjach ruchowych
roślin planuje doświadczenie, którego celem jest zbadanie
geotropizmu korzenia i pędu uzasadnia, że nastie mogą mieć charakter ruchów
turgorowych i wzrostowych |
|||
Różnorodność bezkręgowców |
1 |
Kryteria klasyfikacji
zwierząt |
klasyfikuje i podaje przykłady zwierząt na
podstawie następujących kryteriów: wykształcenie tkanek, rodzaj symetrii,
liczba listków zarodkowych, występowanie lub brak wtórnej jamy ciała,
przekształcenie się pragęby, sposób bruzdkowania i powstawanie mezodermy |
wymienia etapy rozwoju zarodkowego u zwierząt definiuje pojęcia: zwierzęta dwuwarstwowe i zwierzęta
trójwarstwowe, zwierzęta pierwouste
i zwierzęta wtórouste |
uzasadnia związek między symetrią ciała a budową
zwierzęcia i trybem życia charakteryzuje przebieg i efekty bruzdkowania wyjaśnia, w jaki sposób powstaje otwór gębowy, odbytowy
i mezoderma u zwierząt pierwoustych i wtóroustych |
charakteryzuje zwierzęta acelomatyczne, pseudocelomatyczne
i celomatyczne klasyfikuje zwierzęta celomatyczne ze względu na
rodzaj segmentacji i obecność lub brak struny grzbietowej |
||
2 |
Gąbki – zwierzęta beztkankowe
|
omawia środowisko i tryb życia gąbek charakteryzuje podstawowe czynności życiowe gąbek omawia znaczenie gąbek |
omawia bezpłciowy i płciowy sposób rozmnażania się
gąbek przedstawia ogólny plan budowy gąbki |
wyjaśnia, na czym polegają totipotencjalne
właściwości komórek i określa ich znaczenie w życiu gąbek wymienia gromady zaliczane do typu gąbek wraz z
przykładami ich przedstawicieli |
porównuje typy budowy ciała gąbek określa rolę komórek kołnierzykowatych omawia budowę ściany ciała gąbek charakteryzuje poszczególne gromady gąbek |
|||
3 |
Tkanki zwierzęce – budowa i
funkcja |
klasyfikuje tkanki zwierzęce omawia budowę i rolę tkanki nabłonkowej omawia budowę i funkcje tkanki łącznej omawia budowę tkanki chrzęstnej i kostnej charakteryzuje budowę i funkcje osocza oraz elementów
morfotycznych krwi omawia ogólne cechy budowy tkanki mięśniowej omawia budowę i rolę elementów tkanki nerwowej nazywa poziomy organizacji
budowy ciała zwierząt wymienia układy narządów budujących ciała zwierząt |
rozpoznaje poszczególne rodzaje tkanek zwierzęcych dzieli tkanki nabłonkowe na podstawie liczby warstw
komórek, kształtu komórek i pełnionych funkcji wymienia funkcje gruczołów wyjaśnia kryteria podziału tkanki łącznej wymienia przykłady tkanek łącznych właściwych,
podporowych i płynnych definiuje pojęcia: narząd, układ narządów |
rysuje tkanki zwierzęce charakteryzuje nabłonki pod względem budowy, roli i
miejsca występowania charakteryzuje pod względem budowy, roli i
występowania tkanki łączne właściwe porównuje rodzaje tkanek chrzęstnych i kostnych pod
względem budowy i miejsca występowania porównuje pod względem budowy i sposobu
funkcjonowania tkankę mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną serca oraz
poprzecznie prążkowaną szkieletową |
określa pochodzenie poszczególnych rodzajów tkanek klasyfikuje gruczoły wymienia cechy charakterystyczne i funkcje limfy i
hemolimfy omawia sposób przekazywania impulsu nerwowego wymienia funkcje komórek glejowych |
|||
4 |
Parzydełkowce – tkankowe
zwierzęta dwuwarstwowe |
charakteryzuje środowisko i tryb życia parzydełkowców charakteryzuje ogólną budowę ciała parzydełkowców omawia sposób odżywiania się parzydełkowców omawia znaczenie parzydełkowców |
nazywa typ układu nerwowego parzydełkowców i omawia
jego budowę omawia sposób wykonywania ruchów i przemieszczania
się parzydełkowców charakteryzuje sposoby rozmnażania się parzydełkowców |
porównuje budowę polipa z budową meduzy wymienia funkcje i miejsca występowania poszczególnych
rodzajów komórek ciała parzydełkowców charakteryzuje budowę ściany ciała parzydełkowca omawia przemianę pokoleń u parzydełkowców na
przykładzie chełbi modrej wymienia przykładowych przedstawicieli gromad |
wskazuje podobieństwa i różnice między wewnętrzną a
zewnętrzną ścianą ciała u parzydełkowca omawia budowę i znaczenie parzydełek definiuje pojęcie ciałka brzeżne (ropalia) charakteryzuje gromady parzydełkowców wyjaśnia rolę koralowców w tworzeniu raf koralowych |
|||
5 |
Płazińce – zwierzęta
spłaszczone grzbieto- |
wymienia wspólne cechy wszystkich przedstawicieli
płazińców omawia budowę wewnętrzną płazińców omawia sposoby odżywiania się płazińców wyjaśnia, w jaki sposób u płazińców zachodzi
wymiana gazowa i transport substancji wymienia przykłady adaptacji płazińców do pasożytniczego
trybu życia omawia znaczenie płazińców |
definiuje pojęcia: żywiciel pośredni, żywiciel ostateczny, obojnak, zapłodnienie krzyżowe wymienia gatunki pasożytnicze płazińców, które mogą
stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia człowieka proponuje działania profilaktyczne mające na celu
zmniejszenie prawdopodobieństwa zarażenia człowieka płazińcami pasożytniczymi
|
omawia budowę wora powłokowo-mięśniowego omawia budowę morfologiczną płazińców omawia budowę układu pokarmowego płazińców nazywa typ układu nerwowego płazińców i omawia jego
budowę omawia budowę i funkcje układu wydalniczego płazińców omawia budowę układu rozrodczego płazińców charakteryzuje cykl rozwojowy tasiemca
nieuzbrojonego, bruzdogłowca szerokiego i motylicy wątrobowej |
definiuje pojęcia: rabdity, statocysty wymienia gromady płazińców charakteryzuje gromady płazińców |
|||
6 |
Nicienie – zwierzęta o
obłym, nieczłonowanym ciele |
omawia ogólny plan budowy ciała nicieni charakteryzuje tryb życia nicieni wymienia cechy charakterystyczne budowy nicieni charakteryzuje podstawowe czynności życiowe nicieni omawia znaczenie nicieni |
proponuje działania profilaktyczne mające na celu
zmniejszenie prawdopodobieństwa zarażenia człowieka nicieniami pasożytniczymi |
omawia pokrycie ciała u nicieni omawia budowę układu pokarmowego i sposób trawienia
nicieni wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi wymiana gazowa i
transport substancji u nicieni omawia budowę układu wydalniczego i nerwowego nicieni
omawia sposób rozmnażania się i rozwoju nicieni charakteryzuje cykl rozwojowy glisty ludzkiej i
włośnia krętego |
definiuje pojęcie: linienie, oskórek wymienia i charakteryzuje nicienie pasożytnicze
roślin, zwierząt i człowieka oraz nicienie niepasożytnicze wskazuje przystosowania nicieni do pasożytnictwa |
|||
7 |
Pierścienice – bezkręgowce
o wyraźnej metamerii |
charakteryzuje tryb życia pierścienic wymienia cechy budowy anatomicznej wspólne dla
wszystkich pierścienic przedstawia ogólną budowę ciała pierścienic omawia wewnętrzną budowę ciała pierścienic na
przykładzie dżdżownicy wymienia cechy budowy pijawek o znaczeniu
adaptacyjnym do pasożytniczego trybu życia omawia znaczenie pierścienic |
omawia budowę układu pokarmowego pierścienic wyjaśnia, w jaki sposób u pierścienic zachodzi
wymian gazowa omawia budowę układu krwionośnego i nerwowego u
pierścienic charakteryzuje budowę i funkcje układu wydalniczego
pierścienic omawia sposób rozmnażania się pierścienic |
wyjaśnia różnicę między metamerią homonomiczną a
heteronomiczną wymienia funkcje parapodiów omawia pokrycie ciała u pierścienic wskazuje podobieństwa i różnice w rozmnażaniu się
wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek wyjaśnia znaczenie siodełka u skąposzczetów i
pijawek wymienia przedstawicieli wieloszczetów,
skąposzczetów i pijawek |
omawia budowę morfologiczną odcinka głowowego ciała
nereidy omawia budowę morfologiczną parapodium nereidy wymienia barwniki oddechowe pierścienic i barwy,
jakie nadają krwi wyjaśnia rolę komórek chloragogenowych charakteryzuje gromady należące do pierścienic |
|||
8 |
Stawonogi – zwierzęta o członowanych
odnóżach |
wymienia i charakteryzuje środowiska, w których
żyją stawonogi wymienia wspólne cechy budowy morfologicznej i
anatomicznej stawonogów charakteryzuje narządy wymiany gazowej stawonogów wymienia typy gruczołów wydalniczych omawia przebieg rozwoju złożonego z przeobrażeniem
niezupełnym i zupełnym omawia znaczenie stawonogów |
wymienia typy aparatów gębowych owadów i podaje
przykłady owadów, u których one występują wymienia typy odnóży owadów i podaje przykłady
owadów, u których one występują definiuje pojęcia: przeobrażenie zupełne, przeobrażenie niezupełne, imago, poczwarka |
porównuje budowę morfologiczną i anatomiczną
skorupiaków, pajęczaków i owadów omawia budowę układu pokarmowego stawonogów porównuje budowę narządów oddechowych stawonogów
żyjących w wodzie i na lądzie omawia sposób działania otwartego układu krwionośnego porównuje stawonogi wodne i lądowe pod względem
budowy narządów wydalniczych oraz usuwanych produktów przemiany materii przedstawia budowę łańcuszkowego układu nerwowego
typowego dla większości stawonogów wyjaśnia, na czym polega partenogeneza charakteryzuje skorupiaki, szczękoczułkowce oraz
tchawkowe i podaje ich przedstawicieli |
definiuje pojęcia: miksocel, hemolimfa omawia różnorodność budowy skrzydeł owadów uzasadnia, że stawonogi przystosowały się do
pobierania różnorodnego pokarmu wyjaśnia rolę ostii w sercu omawia budowę oka złożonego wyjaśnia rolę narządów tympanalnych wyjaśnia rolę pokładełka porównuje skorupiaki, szczękoczułkowce i tchawkowce
wymienia przystosowania stawonogów do życia w
różnorodnych typach środowisk |
|||
9 |
Mięczaki – zwierzęta o
miękkim niesegmentowanym ciele |
charakteryzuje środowisko życia mięczaków przedstawia ogólną budowę ciała mięczaków na
przykładzie ślimaka wymienia cechy budowy charakterystyczne dla
wszystkich przedstawicieli mięczaków omawia znaczenie mięczaków |
omawia budowę układu pokarmowego mięczaków i
sposoby pobierania przez nie pokarmu charakteryzuje budowę i sposób funkcjonowania
narządów oddechowych u mięczaków zasiedlających środowiska wodne i lądowe charakteryzuje rozmnażanie się mięczaków |
wyjaśnia budowę i funkcje muszli u mięczaków wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi przepływ krwi w
układzie krwionośnym mięczaków omawia budowę układu krwionośnego głowonogów omawia budowę układu nerwowego omawia wydalanie i osmoregulację u mięczaków uzasadnia twierdzenie, że głowonogi są mięczakami o
najwyższym stopieniu złożoności budowy |
porównuje budowę zewnętrzną i budowę muszli u
poszczególnych gromad mięczaków charakteryzuje gromady mięczaków oraz wskazuje
charakterystyczne cechy budowy morfologicznej umożliwiające ich identyfikację wymienia przykłady gatunków należących do poszczególnych
gromad |
|||
10 |
Szkarłupnie – bezkręgowe
zwierzęta wtórouste |
charakteryzuje środowisko i tryb życia szkarłupni omawia znaczenie szkarłupni w przyrodzie i życiu
człowieka |
wymienia funkcje układu wodnego (ambulakralnego) przedstawia ogólną budowę ciała szkarłupni omawia czynności życiowe szkarłupni |
omawia budowę wewnętrzną szkarłupni na przykładzie
rozgwiazdy omawia sposób odżywiania się i budowę układu pokarmowego
szkarłupni wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi wymiana gazowa,
transport substancji oraz wydalanie i osmoregulacja u szkarłupni omawia budowę układu wodnego (ambulakralnego) uzasadnia, iż szkarłupnie są nietypowymi bezkręgowcami |
charakteryzuje budowę układu nerwowego szkarłupni omawia sposób rozmnażania się szkarłupni wymienia gromady szkarłupni i przykładowych
przedstawicieli porównuje budowę morfologiczną liliowców,
rozgwiazd, wężowideł, jeżowców i strzykw |
|||
Różnorodność strunowców |
1 |
Charakterystyka strunowców.
Strunowce niższe |
wymienia pięć najważniejszych cech strunowców wymienia podtypy strunowców przedstawia drzewo rodowe strunowców porównuje plan budowy bezkręgowców i strunowców |
charakteryzuje środowisko i tryb życia
przedstawicieli strunowców niższych na przykładzie lancetnika wskazuje w budowie lancetnika charakterystyczne
cechy strunowców |
omawia zewnętrzną i wewnętrzną budowę ciała oraz
funkcje życiowe bezczaszkowców na przykładzie lancetnika omawia zewnętrzną i wewnętrzną budowę ciała oraz
funkcje życiowe osłonic na przykładzie żachwy |
analizuje drzewo rodowe strunowców definiuje pojęcie strunowce niższe |
||
2 |
Cechy charakterystyczne
kręgowców |
wymienia wspólne cechy wszystkich kręgowców charakteryzuje pokrycie ciała kręgowców,
uwzględniając budowę oraz funkcje, jakie pełni naskórek i skóra właściwa przedstawia plan budowy szkieletu osiowego i
szkieletu kończyn u kręgowców wymienia odcinki układu pokarmowego kręgowców charakteryzuje rodzaje narządów wymiany gazowej u
kręgowców omawia budowę ośrodkowego i obwodowego układu
nerwowego kręgowców wyjaśnia znaczenie narządów zmysłów kręgowców charakteryzuje budowę układu wydalniczego,
krwionośnego i rozrodczego kręgowców |
wymienia grupy biologiczne kręgowców wymienia cechy charakterystyczne dla wszystkich
krągłoustych |
porównuje budowę przednercza, pranercza i zanercza porównuje sposoby rozmnażania się i rozwoju kręgowców
omawia budowę wewnętrzną i charakteryzuje
podstawowe czynności życiowe krągłoustych na przykładzie minoga |
omawia etapy ewolucji łuków skrzelowych u kręgowców wymienia cechy krągłoustych świadczące o tym, że są
najprymitywniejszymi kręgowcami |
|||
3 |
Ryby – żuchwowce pierwotnie
wodne |
wymienia cechy charakterystyczne dla ryb omawia ogólną budowę ciała ryby charakteryzuje pokrycie ciała ryb, wskazując te
cechy, które stanowią przystosowanie do życia w wodzie przedstawia budowę układu krwionośnego ryb charakteryzuje sposób rozmnażania się ryb wymienia przystosowania ryb do życia w środowisku
wodnym omawia znaczenie ryb |
wymienia płetwy parzyste i nieparzyste oraz ich
funkcje wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej u ryb definiuje pojęcia: tarło, ikra podaje przykłady potwierdzające, że pokrój ciała
ryby odbiegający od typowego dla nich wzorca wynika z adaptacji do życia w
różnych warunkach środowiska wodnego |
omawia budowę układu szkieletowego ryb omawia elementy budowy układu pokarmowego ryb wyjaśnia znaczenie i działanie pęcherza pławnego omawia budowę skrzeli ryby omawia budowę układu nerwowego ryb charakteryzuje narządy zmysłów u ryb wyjaśnia znaczenie linii nabocznej wyjaśnia, na jakiej zasadzie u ryb chrzęstnoszkieletowych,
ryb kostnoszkieletowych słonowodnych i kostnoszkieletowych słodkowodnych odbywa
się wydalanie i osmoregulacja omawia przystosowania ryb w budowie do życia w
wodzie |
charakteryzuje rodzaje łusek definiuje pojęcie serce żylne przedstawia budowę mózgowia u ryby kostnoszkieletowej
charakteryzuje podgromady ryb wymienia przedstawicieli poszczególnych podgromad wskazuje zagrożenia ze strony działalności
człowieka dla bioróżnorodności ryb proponuje działania mające na celu ochronę
zróżnicowania gatunkowego ryb |
|||
4 |
Płazy – kręgowce dwuśrodowiskowe
|
charakteryzuje środowisko życia płazów przedstawia budowę i funkcje skóry płazów omawia budowę układu krwionośnego płazów charakteryzuje rozmnażanie się płazów wymienia przystosowania płazów do życia w
środowisku wodno-lądowym omawia znaczenie płazów |
charakteryzuje funkcjonowanie narządów wymiany
gazowej u dorosłych płazów i ich larw charakteryzuje rozwój płazów bezogonowych na przykładzie
żaby definiuje pojęcia: skrzek, kijanka |
omawia cechy budowy i funkcje szkieletu płazów na
przykładzie szkieletu żaby charakteryzuje budowę układu pokarmowego i sposób
odżywiania się płazów omawia budowę układu oddechowego płazów charakteryzuje budowę układu nerwowego płazów wyjaśnia znaczenie poszczególnych narządów
zmysłów omawia proces wydalania u płazów wymienia charakterystyczne cechy budowy i trybu życia
kijanek wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności
płazów proponuje działania mające na celu ochronę płazów |
wyjaśnia mechanizm wentylacji płuc u żaby wyjaśnia związek między pojawieniem się narządu
wymiany gazowej w postaci płuc a modyfikacją budowy układu krwionośnego u płazów analizuje modyfikacje budowy i czynności wybranych
narządów zmysłów u płazów związane z ich funkcjonowaniem w warunkach
środowiska lądowego porównuje rozwój płazów bezogonowych, ogoniastych i
beznogich uzasadnia znaczenie budowy poszczególnych narządów
i układów narządów w przystosowaniu do życia w środowisku wodno-lądowym charakteryzuje rzędy płazów wymienia przedstawicieli poszczególnych rzędów
płazów |
|||
5 |
Gady – pierwsze owodniowce |
charakteryzuje środowisko życia gadów charakteryzuje sposób odżywiania się gadów przedstawia budowę układu krwionośnego gadów omawia sposób rozmnażania się i rozwoju gadów wymienia przystosowania w budowie gadów będące
adaptacją do życia na lądzie omawia znaczenie gadów |
wymienia cechy pokrycia ciała gadów, które stanowią
adaptacje do życia w środowisku lądowym przedstawia cechy budowy oraz funkcje szkieletu
gadów na przykładzie jaszczurki charakteryzuje budowę i czynności mózgowia i narządów
zmysłów gadów omawia budowę układu wydalniczego gadów |
wskazuje kryterium, na podstawie którego została
utworzona systematyka gadów wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności
gadów proponuje działania mające na celu ochronę gadów |
wyjaśnia rolę częściowej przegrody występującej w
komorze serca u większości gadów omawia proces wentylacji płuc u gadów porównuje proces wydalania u gadów żyjących na
lądzie i w wodzie uzasadnia, że sposób rozmnażania i rozwoju gadów
stanowi adaptację do życia na lądzie wymienia funkcje poszczególnych błon płodowych u gadów uzasadnia znaczenie budowy poszczególnych narządów
i układów narządów w przystosowaniu do życia gadów na lądzie charakteryzuje podgromady gadów wymienia przykładowych przedstawicieli podgromad |
|||
6 |
Ptaki – latające zwierzęta
pokryte piórami |
charakteryzuje środowisko życia ptaków omawia ogólną budowę ciała ptaków charakteryzuje pokrycie ciała ptaków charakteryzuje budowę układu pokarmowego i sposoby odżywiania się ptaków omawia budowę układów: krwionośnego, oddechowego i
rozrodczego ptaków charakteryzuje rozmnażanie się ptaków wymienia cechy budowy morfologicznej, anatomicznej
i cechy fizjologiczne będące przystosowaniami ptaków do lotu omawia znaczenie ptaków |
omawia budowę pióra konturowego charakteryzuje narządy zmysłów ptaków omawia budowę jaja ptaków i podaje funkcje
elementów budowy porównuje gniazdowniki z zagniazdownikami |
omawia budowę szkieletu ptaka na przykładzie gęsi przedstawia budowę skrzydła ptaka wyjaśnia mechanizm podwójnego oddychania występujący
u ptaków omawia schemat budowy mózgowia ptaków charakteryzuje budowę i funkcjonowanie układu
wydalniczego ptaków analizuje cechy budowy morfologicznej, anatomicznej
i cechy fizjologiczne będące adaptacją ptaków do lotu wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności
ptaków proponuje działania mające na celu ochronę ptaków |
wyjaśnia rolę gruczołu kuprowego wymienia typy piór ptaków oraz ich funkcje wyjaśnia, na czym polega pierzenie się ptaków omawia rozmieszczenie i funkcje worków powietrznych
u ptaków wyjaśnia znaczenie układów oddechowego i
krwionośnego w utrzymaniu stałocieplności u ptaków omawia zjawisko wędrówek ptaków charakteryzuje podgromady i nadrzędy ptaków wymienia przykładowe gatunki wybranych grup
systematycznych |
|||
7 |
Ssaki – kręgowce wszechstronne i ekspansywne |
charakteryzuje środowisko życia ssaków wymienia cechy charakterystyczne dla ssaków charakteryzuje pokrycie ciała ssaków omawia budowę układu pokarmowego ssaków i rolę
poszczególnych narządów charakteryzuje budowę układu oddechowego ssaków i
rolę poszczególnych narządów przedstawia budowę układu krwionośnego ssaków i
sposób przepływu krwi omawia budowę układu wydalniczego oraz sposób
wydalania i osmoregulacji u ssaków omawia sposób rozrodu ssaków omawia znaczenie ssaków |
wymienia rodzaje i funkcje wytworów naskórka ssaków charakteryzuje mechanizmy służące utrzymaniu stałej
temperatury ciała u ssaków wyjaśnia znaczenie łożyska i pępowiny |
omawia budowę szkieletu ssaków omawia schemat budowy mózgowia ssaków charakteryzuje narządy zmysłów ssaków porównuje sposoby rozmnażania się stekowców,
torbaczy i łożyskowców wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności
ssaków proponuje działania mające na celu ochronę ssaków |
wyjaśnia, na czym polega specjalizacja uzębienia
ssaków porównuje budowę przewodu pokarmowego ssaków
mięsożernych i roślinożernych wyjaśnia, na czym polega echolokacja charakteryzuje poszczególne podgromady ssaków wymienia przedstawicieli poszczególnych podgromad
ssaków |
|||
Funkcjonowanie zwierząt |
1 |
Ochrona ciała zwierząt. Symetria
ciała |
definiuje pojęcie powłoka ciała wymienia funkcje powłoki ciała u zwierząt charakteryzuje budowę powłoki ciała u bezkręgowców charakteryzuje budowę powłoki ciała strunowców wyjaśnia, dlaczego zwierzęta osiadłe lub mało
ruchliwe mają promienistą symetrią ciała wymienia korzyści posiadania dwubocznej symetrii
ciała |
wyjaśnia znaczenie nabłonka syncytialnego u
płazińców pasożytniczych wyjaśnia znaczenie szkieletu zewnętrznego u stawonogów wyjaśnia znaczenie muszli u mięczaków omawia budowę skóry kręgowców |
wskazuje różnice w budowie powłoki ciała u
bezkręgowców wskazuje różnice w budowie powłoki ciała u
kręgowców wymienia wytwory naskórka i skóry właściwej u kręgowców
uzasadnia związek między symetrią ciała zwierząt a
ich trybem życia wymienia płaszczyzny przekroju ciała zwierząt o
dwubocznej symetrii ciała |
uzasadnia związek między funkcją powłoki ciała a
środowiskiem życia zwierząt analizuje związek budowy powłoki ciała zwierząt z
pełnioną funkcją |
||
2 |
Ruch
zwierząt |
wyjaśnia różnicę między ruchem rzęskowym a ruchem
mięśniowym wymienia zwierzęta poruszające się ruchem rzęskowym
i mięśniowym wymienia przykłady ruchu bez przemieszczania się i
ruchu lokomotorycznego u wybranych zwierząt wymienia narządy lokomotoryczne u wybranych grup
zwierząt wymienia rodzaje ruchu u wybranych grup zwierząt w
środowisku wodnym i lądowym |
wyjaśnia zasadę skurczu mięśnia wyjaśnia znaczenie mięśni poprzecznie-prążkowanych określa znaczenie szkieletu zewnętrznego i wewnętrznego omawia przystosowania anatomiczne, morfologiczne i
fizjologiczne zwierząt do życia w środowisku wodnym i lądowym |
porównuje ruch bez przemieszczania się z ruchem
lokomotorycznym omawia budowę układu wodnego (ambulakralnego)
szkarłupni porównuje szkielet zewnętrzny ze szkieletem
wewnętrznym uzasadnia związek między sposobem poruszania się
zwierząt a środowiskiem życia wyjaśnia różnicę między lotem biernym a lotem
czynnym |
wymienia białka motoryczne wyjaśnia rolę białek motorycznych omawia budowę rzęsek i komórek kołnierzykowych wyjaśnia rolę filamentów aktynowych i miozynowych definiuje pojęcie szkielet hydrauliczny omawia etapy ruchu lokomotorycznego na przykładzie
dżdżownicy porównuje warunki życia w wodzie, powietrzu i na
lądzie |
|||
3 |
Odżywianie
się zwierząt |
definiuje pojęcia: organizmy cudzożywne (heterotroficzne), trawienie wyjaśnia, na czym polega trawienie wewnątrzkomórkowe
i zewnątrzkomórkowe omawia plan budowy układu pokarmowego heterotrofów porównuje przewód pokarmowy roślinożercy i
drapieżnika wyjaśnia znaczenie endosymbiontów w trawieniu
pokarmu |
klasyfikuje zwierzęta ze względu na wielkość
pobieranego pokarmu, zróżnicowanie pokarmu, rodzaj pożywienia i sposób jego
zdobywania oraz podaje przykłady zwierząt do każdej klasyfikacji wyjaśnia, na czym polega modyfikacja układu pokarmowego
w rozwoju ewolucyjnym zwierząt omawia etapy trawienia pokarmu |
omawia różnice między trawieniem wewnątrzkomórkowym
a trawieniem zewnątrzkomórkowym uzasadnia związek między budową układu pokarmowego
a trybem życia zwierzęcia i stopniem rozwoju ewolucyjnego wyjaśnia rolę poszczególnych narządów układu
pokarmowego heterotrofów |
omawia budowę żołądka przeżuwaczy uzasadnia różnice w budowie przewodu pokarmowego
roślinożercy i drapieżnika omawia modyfikacje układu pokarmowego w rozwoju
ewolucyjnym u zwierząt |
|||
4 |
Wymiana
gazowa zwierząt |
definiuje pojęcia: oddychanie komórkowe, wymiana gazowa, dyfuzja, ciśnienie cząsteczkowe omawia etapy wymiany gazowej wymienia narządy wymiany gazowej u zwierząt wodnych
i lądowych oraz podaje przykłady organizmów |
omawia warunki zachodzenia dyfuzji wyjaśnia, na czym polega związek między wymianą
gazową a dyfuzją porównuje budowę płuc kręgowców |
porównuje warunki wymiany gazowej w wodzie i
powietrzu, uwzględniając wady i zalety tych środowisk porównuje wymianę gazową zewnętrzną z wymianą
gazową wewnętrzną omawia sposoby wymiany gazowej charakteryzuje budowę i funkcjonowanie narządów
wymiany gazowej u zwierząt wodnych i lądowych |
porównuje ciśnienie parcjalne tlenu i dwutlenku
węgla w ośrodkach biorących udział w wymienia gazowej uzasadnia związek między sposobem wymiany gazowej a
wielkością i trybem życia zwierząt wyjaśnia, na czym polega zasada przeciwprądów u ryb
omawia działanie wieczek skrzelowych u ryb wyjaśnia różnicę między płucami dyfuzyjnymi a
płucami wentylowanymi |
|||
5 |
Transport u zwierząt |
wymienia rodzaje płynów ciała będących nośnikami
substancji w organizmach zwierząt omawia ogólną budowę układu krwionośnego wymienia funkcje układu krwionośnego wymienia rodzaje naczyń krwionośnych i ich funkcje omawia budowę serca kręgowców |
rozróżnia transport wewnątrzkomórkowy i
zewnątrzkomórkowy wymienia rodzaje barwników oddechowych i przykłady
grup, zwierząt, u których występują porównuje układ krwionośny otwarty z układem
krwionośnym zamkniętym wymienia grupy zwierząt, u których występuje
otwarty lub zamknięty układ krwionośny |
charakteryzuje płyny ciała będące nośnikami substancji
w organizmach zwierząt charakteryzuje barwniki oddechowe omawia transport substancji u bezkręgowców i kręgowców porównuje budowę układów krwionośnych kręgowców porównuje budowę serca kręgowców |
uzasadnia związek między rozmiarami ciała zwierząt
i tempem metabolizmu a sposobem transportu substancji porównuje budowę układów krwionośnych bezkręgowców |
|||
6 |
Reagowanie zwierząt na
bodźce |
definiuje pojęcia: receptor, odruch, neuron, hormon klasyfikuje receptory ze względu na rodzaj docierającego
bodźca wymienia pięć rodzajów zmysłów u zwierząt omawia budowę i funkcje poszczególnych elementów
mózgowia kręgowców omawia znaczenie układu hormonalnego zwierząt |
charakteryzuje narządy zmysłów zwierząt pod
względem budowy i funkcji nazywa układy nerwowe bezkręgowców i wymienia ich cechy porównuje odruchy bezwarunkowe i warunkowe charakteryzuje budowę układu nerwowego strunowców rozróżnia ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy u
kręgowców |
klasyfikuje receptory ze względu na pochodzenie
bodźców oraz budowę receptora omawia kolejne etapy ewolucji oka porównuje układy nerwowe bezkręgowców wyjaśnia, na czym polega proces cefalizacji porównuje budowę mózgowia kręgowców omawia regulację hormonalną zwierząt na przykładzie
linienia owadów |
omawia budowę oka złożonego stawonogów wyjaśnia, dlaczego większość narządów zmysłów
znajduje się w przedniej części ciała zwierząt wymienia czynniki mające wpływ na budowę i stopień
zaawansowania układu nerwowego analizuje kolejne etapy ewolucji układu nerwowego
bezkręgowców |
|||
7 |
Osmoregulacja i wydalanie |
definiuje pojęcia: osmoregulacja, wydalanie
wymienia produkty przemiany materii definiuje pojęcia: zwierzęta amonioteliczne, ureoteliczne, urykoteliczne wymienia narządy wydalnicze u bezkręgowców i
strunowców |
omawia mechanizm osmoregulacji u zwierząt lądowych
i wodnych wymienia drogi usuwania produktów przemiany materii |
wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi osmoregulacja u
zwierząt izoosmotycznych, hiperosmotycznych i hipoosmotycznych wymienia grupy zwierząt i rodzaje produktów
przemian azotowych porównuje produkty przemian oraz warunki
środowiskowe, w jakich żyją zwierzęta amonioteliczne, ureoteliczne i urykoteliczne charakteryzuje budowę narządów wydalniczych
bezkręgowców i strunowców |
porównuje warunki życia na lądzie i w wodzie pod
kątem utrzymania równowagi wodno-mineralnej uzasadnia związek między rodzajem wydalanych
produktów, a trybem życia zwierząt |
|||
8 |
Rozmnażanie i rozwój zwierząt |
wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe i
płciowe zwierząt wymienia sposoby rozmnażania bezpłciowego i podaje
przykłady grup zwierząt, u których one występują definiuje pojęcia: rozdzielnopłciowość, obojnactwo
(hermafrodytyzm), dymorfizm płciowy
wyjaśnia różnicę między zaplemnieniem a zapłodnieniem
wymienia kolejne etapy rozwoju zarodkowego organizmu |
określa wady i zalety rozmnażania bezpłciowego porównuje zapłodnienie zewnętrzne z zapłodnieniem wewnętrznym definiuje pojęcie ontogeneza charakteryzuje okresy rozwoju pozazarodkowego wymienia przykłady zwierząt o rozwoju prostym i
złożonym charakteryzuje zwierzęta jajorodne, jajożyworodne i
żyworodne oraz podaje ich przykłady |
charakteryzuje sposoby rozmnażania bezpłciowego wyjaśnia, dlaczego u pasożytów wewnętrznych i
zwierząt mało ruchliwych występuje obojnactwo wyjaśnia, na czym polega zapłodnienie krzyżowe i
samozapłodnienie oraz podaje przykłady zwierząt, u których zachodzą te
procesy wyjaśnia, na czym polega partenogeneza
(dzieworództwo) i heterogonia charakteryzuje kolejne etapy rozwoju zarodkowego organizmu charakteryzuje przebieg bruzdkowania w zależności
od rodzaju jaja i podaje przykłady ich występowania omawia sposób powstania wtórnej jamy ciała u
pierwoustych i wtóroustych porównuje przebieg rozwoju prostego i złożonego |
porównuje rozmnażanie bezpłciowe i płciowe wymienia przykłady zwierząt będących hermafrodytami uzasadnia, że rodzaj zaplemnienia i zapłodnienia
związany jest ze środowiskiem życia określa wady zapłodnienia zewnętrznego klasyfikuje jaja ze względu na ilość i rozmieszczenie
żółtka wymienia listki zarodkowe i powstające z nich
struktury u człowieka określa kryterium podziału zwierząt na pierwouste i
wtórouste |
|||