Wymagania edukacyjne klasa 2a- 2018/2019
– „Starożytność i średniowiecze”
Aneta Podemska-Bergmann
Europa i
Polska w XI–XIV wieku |
||||||||||||
1.
Cesarstwo |
–
papiestwo po upadku cesarstwa rzymskiego –
feudalizacja Kościoła –
ruch odnowy –
wielka schizma wschodnia –
reforma gregoriańska –
spór o inwestyturę –
odrodzenie prawa |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: schizma, symonia, nepotyzm, ekskomunika – zna daty:
wielkiej schizmy wschodniej (1054 r.), upokorzenia Henryka IV w Canossie
(1077 r.) – identyfikuje
postacie: Grzegorza VII, Henryka IV – opisuje
przyczyny i skutki wielkiej schizmy wschodniej – wyjaśnia, na
czym polegał spór o inwestyturę między papiestwem a cesarstwem. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: feudalizacja, inwestytura świecka, reforma kluniacka,
nikolaizm,
reforma gregoriańska, Dictatus papae, konkordat wormacki – zna daty:
ogłoszenia dokumentu Dictatus papae (1075
r.), konkordatu wormackiego (1122 r.) – identyfikuje
postacie: Henryka V, Kaliksta II – wskazuje na
mapie granicę podziału chrześcijaństwa po
wielkiej schizmie wschodniej – omawia
przejawy kryzysu papiestwa i Kościoła w X w. – wyjaśnia, na
czym polegała feudalizacja Kościoła oraz jakie były jej skutki polityczne i
społeczne – opisuje
okoliczności wielkiej schizmy wschodniej – omawia
przebieg sporu o inwestyturę między Grzegorzem VII a Henrykiem IV. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: antypapież, kongregacja, patriarcha, konklawe, prawo kanoniczne – zna daty:
reformy kluniackiej (X/XI w.), reform
gregoriańskich (1075–1076 r.), synodu w Wormacji (1076 r.), zdobycia Rzymu
przez Henryka IV (1084 r.) – identyfikuje
postać Mikołaja II – omawia
proces odnowy w Kościele w X i XI w. – wyjaśnia, w
jaki sposób rozwiązano spór o inwestyturę między papiestwem a cesarstwem. |
– zna daty:
synodu rzymskiego (1059 r.), I soboru laterańskiego (1123 r.), powstania
prawa kanonicznego (poł. XI w.), zabójstwa Tomasza Becketa (1170 r.) – identyfikuje
postacie: Henryka II, Tomasza Becketa, Gracjana – omawia
sytuację papiestwa po upadku cesarstwa rzymskiego – opisuje
okoliczności i skutki wprowadzenia prawa kanonicznego. |
–
ocenia wpływ rywalizacji między cesarstwem a papiestwem na role cesarza i
papieża w średniowiecznej Europie. |
||||||
2.
Wyprawy
krzyżowe |
–
pielgrzymki do Ziemi Świętej –
świat muzułmański w XI w. –
geneza wypraw krzyżowych –
I krucjata –
walka o Ziemię Świętą –
armia krzyżowców –
zakony rycerskie –
IV krucjata –
przyczyny klęski i skutki krucjat –
templariusze – pobożni rycerze w habitach czy heretycy? |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: krucjaty, zakon rycerski, templariusze, joannici,
Krzyżacy – zna daty: I
krucjaty rycerskiej (1096 r.), zdobycia Akki przez
muzułmanów (1291 r.) – wskazuje na
mapie: Ziemię Świętą, Jerozolimę – wyjaśnia
genezę wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej – omawia
działalność zakonów rycerskich podczas krucjat – przedstawia
przyczyny klęski wypraw krzyżowych. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu handel lewantyński – zna daty:
synodu w Clermont (1095 r.), utworzenia Królestwa Jerozolimskiego (1099 r.),
IV krucjaty (1202–1204 r.) – identyfikuje
postacie: Urbana II, Godfryda z Bouillon, Baldwina
z Bouillon – wskazuje na
mapie: Królestwo Jerozolimskie, Akkę – wyjaśnia
ideologiczne podłoże krucjat – omawia
okoliczności, w jakich zorganizowano I krucjatę do Ziemi Świętej – opisuje
etapy walk o Ziemię Świętą – omawia
skutki krucjat dla Europy i Europejczyków. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: emir, pokój boży – zna daty:
pojawienia się Turków seldżuckich w Azji Mniejszej (XI w.), krucjaty ludowej
(1096 r.), powstania hrabstwa Edessy i księstwa
Antiochii (1098 r.), utworzenia hrabstwa Trypolisu (1099 r.), powstania
zakonu templariuszy (1118 r.) powstania zakonu joannitów (1154 r.), powstania
zakonu krzyżackiego (1191 r.), istnienia cesarstwa łacińskiego (1204–1261
r.), spalenia na stosie Jacques’a de Molaya (1314
r.) – identyfikuje
postacie: Konrada III, Ludwika VII, Saladyna,
Filipa II Augusta, Ryszarda Lwie Serce, Fryderyka I Barbarossy, Jacques’a de Molaya, Filipa IV Pięknego – wskazuje na
mapie: trasę wyprawy ludowej, I wyprawy rycerskiej oraz IV wyprawy krzyżowej,
hrabstwo Edessy, księstwo Antiochii, hrabstwo
Trypolisu – opisuje
bezpośrednie przyczyny, przebieg oraz skutki I i IV
wyprawy krzyżowej – przedstawia
armię krzyżowców i metody prowadzenia przez nich walki. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu mamelucy – zna daty:
bitwy pod Manzikertem (1071 r.), II krucjaty
(1147–1149 r.), bitwy pod Hattin (1187 r.), III
krucjaty (1189–1192 r.), krucjaty dziecięcej (1212 r.), odzyskania Jerozolimy
przez Fryderyka II (1229 r.), uwięzienia templariuszy przez Filipa IV
Pięknego (1307 r.), rozwiązania zakonu templariuszy (1312 r.) – identyfikuje
postacie: Waltera bez Mienia, Piotra Eremity, Rajmunda z Tuluzy, Boemunda II, Hugona hrabiego Vermandois,
Aleksego IV – omawia
sposoby pielgrzymowania do Ziemi Świętej w X i XI w. – opisuje
sytuację polityczną panującą na Bliskim Wschodzie w XI w. – wyjaśnia
kontrowersje związane z krucjatą dziecięcą – omawia losy
zakonów rycerskich po krucjatach – przedstawia
udział Polaków w wyprawach krzyżowych. |
– konfrontuje
badania historyczne dotyczące działalności i losów templariuszy z mitami na
ich temat – omawia oraz
ocenia skutki krucjat dla Europy i Europejczyków – ocenia
postawy uczestników krucjat. |
||||||
3.
|
–
średniowieczna gospodarka –
przemiany w rolnictwie –
rozwój osadnictwa –
odrodzenie ośrodków miejskich –
rozwój miast –
ludność miejska –
rozwój handlu –
Hanza –
powrót gospodarki pieniężnej |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: renta feudalna,
trójpolówka – wyjaśnia,
jakie korzyści osiągano dzięki zastosowaniu trójpolówki – wymienia
cechy charakterystyczne średniowiecznego miasta. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: pług, patrycjusze, pospólstwo, plebs, cech, gildia, bank – opisuje
przemiany w rolnictwie – wyjaśnia, na
czym polegał rozwój miast w średniowiecznej Europie – omawia
strukturę i cechy charakteryzujące stan mieszczański – omawia rolę
cechów i gildii w średniowiecznych miastach. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: chomąto, ruch kolonizacyjny, mistrz, Hanza, jarmark, weksel, lichwa – omawia
ożywienie gospodarcze w Europie w X i XI w. – przedstawia
ruch kolonizacyjny od X do XIV w. oraz omawia jego skutki – przedstawia
proces odradzania się miast – przedstawia
przejawy rozwoju handlu w średniowiecznej Europie. |
– wyjaśnia,
jaką rolę odgrywał Związek Hanzeatycki – omawia
genezę i funkcjonowanie instytucji finansowych w średniowiecznej Europie. |
– ocenia
społeczne i gospodarcze skutki ożywienia gospodarczego w Europie w X i XI w. |
||||||
4.
|
–
przemiany społeczne –
kształtowanie się stanów –
powstanie i początki reprezentacji stanowej –
monarchia stanowa w Anglii –
Wielka karta swobód –
Stany Generalne we Francji |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: społeczeństwo
stanowe, parlament – omawia
strukturę średniowiecznego społeczeństwa feudalnego – omawia
strukturę społeczeństwa stanowego. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: możnowładztwo, rycerstwo, Izba Lordów, Izba Gmin,
Stany Generalne – zna daty:
ogłoszenia Wielkiej karty swobód
(1215 r.), zwołania pierwszego parlamentu w Anglii (1264 r.), zwołania Stanów
Generalnych (1302 r.) – przedstawia
średniowieczne społeczeństwo feudalne – przedstawia
społeczeństwo stanowe – przedstawia
postanowienia Wielkiej karty swobód – omawia
uprawnienia parlamentu angielskiego i Stanów Generalnych. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: nobilitacja, przywileje generalne, Kortezy, zasada suwerenności monarchii – zna datę
zwołania angielskiego parlamentu wzorcowego (1295 r.) – identyfikuje
postacie: Ryszarda Lwie Serce, Jana bez Ziemi, Szymona z Montfort,
Filipa IV Pięknego – wskazuje
przesłanki przemian społecznych w średniowieczu – wyjaśnia
okoliczności powstania reprezentacji stanowych w Anglii i we Francji – wyjaśnia
wpływ Wielkiej karty swobód na
kształtowanie się angielskiej reprezentacji stanowej. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu precedens – zna daty:
nadania Wielkiej karty Leónu (1188 r.), wydania Złotej bulli Karola IV (1356 r.) – identyfikuje
postacie: Marsyliusza z Padwy, Alfonsa I, Henryka
II, Tomasza Becketa, Henryka III, Edwarda I – wskazuje
ideologiczne przesłanki powstawania reprezentacji stanowych. |
–
ocenia społeczne i polityczne skutki powstania społeczeństwa stanowego w
Europie. |
||||||
5.
Kościół
w średniowieczu |
–
duchowość monastyczna –
średniowieczne klasztory –
przemiany życia religijnego –
cystersi –
pojawienie się herezji –
waldensi i katarzy –
krucjaty przeciwko albigensom –
zakony żebracze –
papiestwo – od kryzysu do potęgi |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: herezja, inkwizycja, dominikanie, franciszkanie – identyfikuje
postacie: św. Franciszka z Asyżu, św. Dominika Guzmana – przedstawia
kierunki przemian życia religijnego – omawia
średniowieczne herezje. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: monastycyzm, cystersi, zakon żebraczy – zna daty:
założenia zakonu franciszkanów (1209 r.), założenia zakonu dominikanów (1216
r.) – identyfikuje
postać św. Bernarda z Clairvaux – omawia
monastycyzm cysterski – omawia
okoliczności powstania zakonu franciszkanów i przedstawia działalność jego
członków – omawia
okoliczności powstania zakonu dominikanów i przedstawia działalność jego
członków. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: ruch eremicki, kameduli, kartuzi, kanonicy regularni,
waldensi, katarzy (albigensi) – zna datę
pojawienia się waldensów (1176 r.) – identyfikuje
postacie: Arnolda z Brescii, Piotra Valdy,
Fryderyka I Barbarossy, Innocentego III – wskazuje na
mapie obszary rozprzestrzeniania się herezji waldensów i albigensów – omawia wpływ
cystersów na rozwój gospodarczy średniowiecznej Europy – wyjaśnia
przyczyny pojawienia się średniowiecznych herezji. |
– omawia
okoliczności pojawienia się duchowości monastycznej – opisuje
stosunek papiestwa do ruchów heretyckich w Kościele – omawia
relacje między papiestwem a cesarstwem w XII w. |
–
ocenia postawę Kościoła oraz jego wyznawców wobec ruchów heretyckich w
średniowiecznej Europie. |
||||||
6. Kultura
średniowiecznej Europy |
–
kultura w czasach karolińskich i ottońskich –
cechy kultury średniowiecznej –
znaczenie symboli i rytuałów –
rozwój piśmiennictwa i czytelnictwa –
siedem sztuk wyzwolonych –
uniwersytety –
architektura średniowiecza –
sztuka średniowiecza –
kultura miejska –
filozofia średniowieczna –
czy w średniowieczu dominowała łacina? –
literatura świecka |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: styl romański, styl gotycki – zna daty:
pojawienia się stylu romańskiego (X w.), pojawienia się stylu gotyckiego
(poł. XII w.) – wymienia
główne cechy kultury średniowiecza – omawia cechy
charakterystyczne architektury romańskiej i gotyckiej. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: uniwersalizm, renesans ottoński, siedem sztuk wyzwolonych, uniwersytet, scholastyka,
tomizm, Wulgata – zna daty:
renesansu ottońskiego (X–XI w.), wynalezienia ruchomej czcionki (1455 r.) – identyfikuje
postacie: Jana Gutenberga, św. Tomasza z Akwinu – przedstawia
średniowieczny uniwersalizm – wyjaśnia, na
czym polegał renesans ottoński – omawia rolę
uniwersytetów w średniowiecznej edukacji – wymienia
cechy charakterystyczne sztuki średniowiecza – wyjaśnia,
jaką rolę w średniowieczu odgrywała łacina. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: Biblia pauperum, portal, apsyda, rozeta, nominalizm – identyfikuje
postacie: Piotra Abélarda, Wilhelma Ockhama – wyjaśnia, na
czym polegała służebna rola literatury, sztuki i nauki wobec religii – omawia rolę
symboli i rytuałów w średniowiecznej komunikacji społecznej – przedstawia
rozwój piśmiennictwa i czytelnictwa w średniowieczu – omawia
średniowieczną filozofię i jej kierunki – przedstawia
rozwój literatury świeckiej – omawia znaczenie szkół katedralnych dla
rozwoju edukacji średniowiecznej. |
– identyfikuje
postacie: Hroswithy z Gandersheim,
Adelajdy, Teofano – wyjaśnia,
jaką rolę w rozwoju kultury
średniowiecznej odgrywały kobiety – przedstawia
stosunek ludzi żyjących w średniowieczu do osiągnięć cywilizacji antycznej – omawia rolę
języków narodowych w średniowieczu. |
–
ocenia charakterystyczne dla średniowiecza poglądy na świat i miejsce w nim
człowieka. |
||||||
7.
Imperium
mongolskie |
–
zjednoczenie plemion mongolskich –
podboje Czyngis-chana –
Europejczycy w Chinach –
dalsza ekspansja Mongołów –
armia mongolska –
podbój Rusi –
inwazja mongolska na Węgry i Polskę –
rozpad imperium mongolskiego |
– wyjaśnia
znaczenie terminu haracz – zna daty:
najazdu Mongołów na Węgry (1241 r.), bitew pod Chmielnikiem i Legnicą (1241
r.) – wyjaśnia,
jakie były przyczyny sukcesów militarnych Mongołów – przedstawia
inwazję mongolską na Węgry i Polskę. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: Wielki Step, Złota Orda – zna daty:
przejęcia zwierzchnictwa nad Mongołami przez Temudżyna
(1206 r.), podboju księstw ruskich przez Mongołów (1237 r.), najazdów
mongolskich na Polskę (1241, 1259 i 1287 r.) – identyfikuje
postacie: Temudżyna (Czyngis-chana), Marca Polo – wskazuje na
mapie kierunki ekspansji Mongołów, Złotą Ordę – przedstawia
etapy budowania imperium mongolskiego w czasach rządów Czyngis-chana – przedstawia
kontakty Europejczyków z Chińczykami w średniowieczu – opisuje
armię mongolską. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: szamanizm, sinizacja – zna daty:
bitwy nad rzeką Kałką (1223 r.), rozpoczęcia odbudowy imperium mongolskiego
przez Timura Chromego (1370 r.) – identyfikuje
postacie: Batu-chana, Kubilaja,
Timura Chromego (Tamerlana) – wskazuje na
mapie ziemie podbite przez Czyngis-chana – opisuje
osadnictwo, religię i organizację plemion mongolskich – omawia
proces jednoczenia plemion mongolskich – omawia
podbój Rusi przez Mongołów – przedstawia
działania Timura Chromego mające doprowadzić do odbudowy imperium
mongolskiego. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: kurułtaj,
ułus, jarłyk – zna daty:
zajęcia Chin przez Mongołów (1279 r.), bitwy na równinie Mohi
(1241 r.), bitwy pod Ankarą (1402 r.) – identyfikuje
postacie: Ugedeja, Hulagu – omawia
historię imperium mongolskiego w XIII w. – omawia
ekspansję mongolską przeciwko państwom muzułmańskim – wyjaśnia, w
jakich okolicznościach doszło do rozpadu imperium mongolskiego. |
–
omawia oraz ocenia wpływ ekspansji mongolskiej na dzieje cywilizacji:
europejskiej i azjatyckiej. |
||||||
8.
Rozbicie
dzielnicowe |
–
testament Bolesława Krzywoustego –
walki o władzę po śmierci Bolesława Krzywoustego –
upadek zasady senioratu –
apogeum rozbicia dzielnicowego –
Pomorze w okresie rozbicia dzielnicowego |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: seniorat, pryncypat, książę senior, książę
junior – zna datę
ustawy sukcesyjnej wydanej przez Bolesława Krzywoustego (1138 r.) – identyfikuje
postacie: Władysława Wygnańca, Bolesława Kędzierzawego, Mieszka Starego,
Kazimierza Sprawiedliwego – wskazuje na
mapie ziemię krakowską – omawia
zapisane w ustawie sukcesyjnej postanowienia o charakterze politycznym i
terytorialnym. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu interdykt – zna daty:
wieców w Łęczycy (1141 i 1180 r.), zjazdu w Gąsawie (1227 r.) – identyfikuje
postacie: Henryka Sandomierskiego, Leszka Białego, Henryka Brodatego, Henryka
Pobożnego – wskazuje na
mapie podział terytorialny państwa piastowskiego w 1138 r. – wyjaśnia
przyczyny wydania przez Bolesława Krzywoustego ustawy sukcesyjnej – przedstawia
okoliczności upadku zasady senioratu – opisuje
okoliczności, w których doszło do upadku zasady pryncypatu. |
– zna daty:
konfliktu Władysława Wygnańca z książętami juniorami (1144 r.), wygnania
Władysława Wygnańca i wyprawy Konrada III na Polskę (1146 r.), wyprawy
Fryderyka I Barbarossy na Polskę (1157 r.), bitwy nad Mozgawą (1195 r.) – identyfikuje
postacie: Salomei, Piotra Włostowica, Fryderyka I Barbarossy, Świętopełka – przedstawia
przebieg walk o władzę między synami Bolesława Krzywoustego – wyjaśnia,
jaką rolę odegrali książęta śląscy w dążeniach zjednoczeniowych państwa
polskiego. |
– zna daty:
porozumienia w Krzyszkowie (1157 r.), buntu możnych przeciwko Mieszkowi
Staremu (1177 r.) – omawia
historię Pomorza w okresie rozbicia dzielnicowego. |
–
ocenia konsekwencje upadku zasad: senioratu i pryncypatu dla państwa
polskiego. |
||||||
9. Rozwój
gospodarczy ziem polskich w XII i XIII wieku |
–
przyczyny ożywienia gospodarczego –
kolonizacja na prawie niemieckim –
lokowanie wsi –
powstanie miast i prawa lokacyjne –
początki społeczeństwa stanowego |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: kolonizacja na prawie
niemieckim, społeczeństwo stanowe
– zna czas
trwania kolonizacji na prawie niemieckim (XIII–XV w.) – przedstawia
kolonizację na prawie niemieckim – przedstawia
społeczeństwo stanowe w Polsce. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: umowa lokacyjna,
immunitet, zasadźca, wolnizna, dziesięcina, sołtys, ława wiejska, podgrodzie, prawo lokacyjne, wójt, szlachta – identyfikuje
postać Wincentego Kadłubka – wskazuje na
mapie zasięg kolonizacji na prawie niemieckim – wyjaśnia
wpływ immunitetów na rozwój gospodarczy ziem polskich – omawia
przyczyny i zasięg kolonizacji na prawie niemieckim – wymienia
uprawnienia osadników i sołtysów wsi lokowanych na prawie niemieckim – przedstawia
przyczyny ukształtowania się stanów w Polsce. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: Zwierciadło saskie, „wolni
goście” – zna daty:
pierwszej lokacji miejskiej (Złotoryja – 1211 r.), przywileju borzykowskiego
(1210 r.) – identyfikuje
postać Henryka Kietlicza – omawia
przyczyny ożywienia gospodarczego za ziemiach polskich w XII i XIII w. – omawia skutki
gospodarcze i społeczne kolonizacji na prawie niemieckim – omawia
proces lokowania wsi na prawie niemieckim – przedstawia
korzyści płynące z lokacji wsi na prawie niemieckim – opisuje
proces lokowania miast na prawie niemieckim – omawia
proces kształtowania się społeczeństwa stanowego w Polsce. |
– wyjaśnia
wpływ lokacji na prawie niemieckim na układ przestrzenny wsi – porównuje
wygląd miast lokowanych na prawach: magdeburskim i lubeckim – wyjaśnia
wpływ przemian zachodzących w rolnictwie na powstawanie miast. |
–
porównuje rozwój gospodarczy Europy i ziem polskich –
ocenia wpływ kolonizacji na prawie niemieckim na gospodarczy i społeczny
rozwój państwa polskiego. |
||||||
10.
Sąsiedzi Polski w XII i XIII wieku |
–
Marchia Brandenburska –
Polska i Bałtowie w XIII w. –
powstanie zakonu krzyżackiego –
państwo krzyżackie w Prusach –
rozpad Rusi Kijowskiej –
Czechy w XIII w. |
– zna daty:
sprowadzenia Krzyżaków do Polski (1226 r.), podboju Prus przez Krzyżaków
(1283 r.) – identyfikuje
postać Konrada Mazowieckiego – przedstawia
etapy budowania państwa krzyżackiego w Prusach – wyjaśnia
przyczyny sukcesów Krzyżaków w walkach z Prusami. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu komtur – zna daty:
powstania Marchii Brandenburskiej (poł. XII w.), nadania Krzyżakom ziemi
chełmińskiej (1228 r.), podboju Prus przez Krzyżaków (1283 r.), koronacji
Wacława II (1300 r.), przyłączenia kawalerów mieczowych do zakonu
krzyżackiego (1237 r.) – identyfikuje
postacie: Mendoga, Giedymina, Hermanna von Salzy,
Wacława II – wskazuje na
mapie kierunki ekspansji krzyżackiej,
ziemię chełmińską, Żmudź – omawia
politykę polskich książąt dzielnicowych wobec Prus – wyjaśnia,
jaką rolę odgrywała twierdza krzyżacka w Malborku. |
– zna daty:
powstania Nowej Marchii (poł. XIII w.), przyjęcia chrztu przez Mendoga (1251 r.),
nadania przywileju kruszwickiego (1230 r.), wydania Złotej bulli (1235 r.), przeniesienia siedziby wielkiego mistrza
krzyżackiego do Malborka (1309 r.), założenia zakonu kawalerów mieczowych w
Inflantach (1202 r.) – identyfikuje
postać Albrechta Niedźwiedzia – wskazuje na
mapie etapy budowy państwa krzyżackiego w Prusach, Nową Marchię – omawia etapy
ekspansji Marchii Brandenburskiej na ziemiach polskich i jej skutki – omawia
proces tworzenia się państwa litewskiego – opisuje
powstanie zakonu krzyżackiego – omawia
strukturę zakonu krzyżackiego. |
– zna daty:
powstania antykrzyżackiego (1260 r.), koronacji Daniela (1253 r.), otrzymania
dziedzicznego tytułu królewskiego przez Przemysła Ottokara I (1198 r.), bitwy
pod Dürnkrutt (1276 r.) – identyfikuje
postacie: Chrystiana, Henryka II, Daniela, Przemysła Ottokara I, Przemysła
Ottokara II – wymienia
przyczyny i skutki krucjat północnych – opisuje
rozbicie dzielnicowe Rusi Kijowskiej – omawia
rozwój monarchii czeskiej w XIII w. |
– ocenia
polityczne skutki powstania państwa zakonnego w Prusach. |
||||||
11. Próby
zjednoczenia Królestwa Polskiego |
–
ziemie polskie w poł. XIII w. –
przesłanki zjednoczenia państwa polskiego –
walki o tron krakowski –
koronacja Przemysła II –
Przemyślidzi na tronie polskim –
kto odnowił Królestwo Polskie? |
– zna datę
koronacji Przemysła II (1295 r.) – identyfikuje
postacie: Przemysła II, Władysława Łokietka – przedstawia
okoliczności pierwszej po okresie rozbicia dzielnicowego koronacji
królewskiej w Polsce i jej znaczenie dla procesu zjednoczeniowego. |
– zna daty:
zamachu w Rogoźnie (1296 r.), koronacji Wacława II (1300 r.), powrotu
Władysława Łokietka z wygnania (1304 r.) – identyfikuje
postacie: Jakuba Świnki, Henryka IV Probusa, Wacława II – wskazuje na
mapie władztwa Henryka IV Probusa, Przemysła II i Wacława II – wskazuje
przesłanki zjednoczenia ziem polskich – omawia rolę
Kościoła w dążeniach zjednoczeniowych. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu partykularyzm – zna daty:
synodu w Łęczycy (1285 r.), przywileju lutomyskiego
(1291 r.), śmierci Wacława II (1305 r.) – identyfikuje
postacie: Bolesława Wstydliwego, Bolesława Rogatki, Leszka Czarnego – omawia
historię polityczną ziem polskich w poł. XIII w. – wyjaśnia
okoliczności utraty zwierzchnictwa polskiego nad ziemią lubuską – omawia
panowanie czeskich Przemyślidów w Polsce. |
– zna daty:
pierwszego turnieju rycerskiego na ziemiach polskich (1243 r.), układu w
Kępnie (1288 r.) – identyfikuje
postać Mściwoja II – opisuje
walki o tron krakowski po śmierci Leszka Czarnego – omawia
okoliczności przejęcia władzy w Polsce przez Wacława II. |
– ocenia rolę
Kościoła w dążeniach zjednoczeniowych – ocenia próby odbudowy państwowości polskiej
w końcu XIII i 1. poł. XIV w. |
||||||
Schyłek
średniowiecza |
||||||||||||
1.
Odrodzenie
Królestwa Polskiego |
–
początek rządów Władysława Łokietka –
utrata Pomorza Gdańskiego –
walka o zjednoczenie kraju –
odrodzona monarchia polska –
konflikt z Krzyżakami i Czechami –
Krzyżacy – najeźdźcy czy krzewiciele cywilizacji? |
–
zna daty: zajęcia Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków (1308/1309 r.), koronacji
Władysława Łokietka (1320 r.) – identyfikuje
postać Władysława Łokietka – wskazuje na
mapie ziemie wchodzące w skład państwa polskiego w czasach panowania
Władysława Łokietka – przedstawia
okoliczności utraty przez Polskę Pomorza Gdańskiego – omawia etapy
odradzania się państwa polskiego w czasach rządów Władysława Łokietka. |
–
zna daty: zajęcia Krakowa, Małopolski i Pomorza Gdańskiego przez Władysława
Łokietka (1306 r.), najazdu Brandenburczyków na Pomorze Gdańskie (1308 r.),
rzezi Gdańska (1308 r.), odzyskania Wielkopolski przez Władysława Łokietka
(1314 r.), bitwy pod Płowcami (1331 r.) – wskazuje na
mapie ziemie polskie pozostające poza granicami państwa Władysława Łokietka,
Płowce – wyjaśnia
symboliczne i propagandowe znaczenie rzezi Gdańska – omawia
okoliczności przejęcia władzy w Małopolsce i Wielkopolsce przez Władysława
Łokietka –
omawia przyczyny, przebieg i skutki wojny z Krzyżakami. |
–
zna daty: buntu wójta Alberta (1312 r.), procesu w Inowrocławiu (1320–1321
r.), sojuszu czesko-krzyżackiego (1329 r.),
wojny polsko-krzyżackiej (1329–1332 r.) – identyfikuje
postacie: wójta Alberta, Jana Muskaty, Karola
Roberta, Elżbiety Łokietkówny, Jana Luksemburskiego – opisuje
okoliczności przejęcia władzy przez
Władysława Łokietka – przedstawia
przyczyny i skutki buntu mieszczan krakowskich pod przywództwem wójta Alberta – przedstawia
okoliczności oraz znaczenie uzyskania korony polskiej przez Władysława
Łokietka –
przedstawia przebieg i znaczenie bitwy pod Płowcami. |
–
zna daty: przejęcia Wielkopolski przez Henryka Głogowskiego (1306 r.), zjazdu
w Sulejowie (1318 r.), wydania bulli przez Jana XXII (1319 r.), przymierza
polsko-litewskiego i sojuszu Polski z książętami zachodniopomorskimi (1325
r.), najazdu Polaków na Brandenburgię (1326 r.), wyprawy Jana Luksemburskiego
na Małopolskę (1327 r.) – identyfikuje
postacie: sędziego Boguszy, Henryka Głogowskiego – omawia
politykę budowania sojuszów przez Władysława Łokietka. |
– przedstawia
i ocenia kontrowersyjne opinie na temat działalności Krzyżaków oraz prowadzonej
przez nich polityki. |
||||||
2. Monarchia
Kazimierza Wielkiego |
–
początek rządów Kazimierza Wielkiego –
zawarcie pokoju z Czechami –
rozstrzygnięcie sporu z Krzyżakami –
podbój Rusi Halickiej –
polityka gospodarcza –
polityka wewnętrzna –
założenie uniwersytetu w Krakowie –
sprawa sukcesji –
ocena panowania Kazimierza Wielkiego |
– wyjaśnia
znaczenie terminu Akademia Krakowska – zna daty:
koronacji Kazimierza Wielkiego (1333 r.), utworzenia Akademii Krakowskiej
(1364 r.) – identyfikuje
postać Kazimierza Wielkiego – wskazuje na
mapie ziemie odziedziczone i przyłączone do Polski przez Kazimierza Wielkiego
– wskazuje
reformy Kazimierza Wielkiego, które najbardziej przyczyniły się do awansu
cywilizacyjnego Polski w XIV w. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: przymus drożny,
prawo składu, Statut piotrkowski,
Statut wiślicki, Korona Królestwa
Polskiego – zna daty:
zjazdów w Wyszehradzie (1335 i 1339 r.), pokoju w
Namysłowie (1348 r.), pokoju w Kaliszu (1343 r.), przyłączenia Rusi Halickiej
do Polski (1340 r.), wydania Statutu
wiślickiego i Statutu
piotrkowskiego (1346 r.) – wskazuje na
mapie granice Korony Królestwa Polskiego – omawia
stosunki polsko-czeskie w czasach panowania Kazimierza Wielkiego – opisuje
stosunki polsko-krzyżackie w czasach panowania Kazimierza Wielkiego – omawia
postanowienia pokojów: w Kaliszu i Namysłowie – omawia akcję
kolonizacyjną na ziemiach polskich w XIV w. i jej skutki gospodarcze – opisuje
rozwój handlu – przedstawia
kodyfikację prawa w Polsce i jej skutki – omawia
organizację Akademii Krakowskiej i znaczenie tej uczelni. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: bojar, sukcesja – zna daty:
zhołdowania Mazowsza przez Kazimierza Wielkiego (1351 r.), sądu papieskiego w
Warszawie (1339 r.), wypraw Kazimierza Wielkiego na Ruś (1340–1366 r.),
nadania przywileju Żydom (1334 r.), układu w Budzie (1355 r.), zjazdu
monarchów w Krakowie (1364 r.) – identyfikuje
postacie: Jana Luksemburskiego, Ludwika I Wielkiego – omawia
okoliczności przejęcia władzy przez Kazimierza Wielkiego – przedstawia
podbój Rusi Halickiej i jego skutki – przedstawia
kierunki rozwoju gospodarczego Polski w XIV w. – przedstawia
reformę monetarną przeprowadzoną przez Kazimierza Wielkiego – omawia zmiany, które zaszły w
administrowaniu państwem – omawia
usprawnianie systemu sądownictwa w Polsce w czasach rządów Kazimierza
Wielkiego – przedstawia
problem sukcesji po Kazimierzu Wielkim i sposób jego rozwiązania. |
– zna daty:
zajęcia ziemi wschowskiej przez Polskę (1343 r.), konfliktu polsko-czeskiego
(1345 r.), włączenia księstwa płockiego do państwa polskiego (1351 r.) – identyfikuje
postacie: Karola IV Luksemburskiego, Bolesława III, Jerzego II Trojdenowica, Bogusława V – przedstawia
położenie międzynarodowe Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego – wyjaśnia
okoliczności włączenia Mazowsza w strefę wpływów państwa polskiego – omawia
relacje między Kazimierzem Wielkim a Kościołem. |
– ocenia
politykę zagraniczną i wewnętrzną Kazimierza Wielkiego. |
||||||
3.
Europa
Zachodnia w XIV i XV wieku |
–
ugruntowanie potęgi Francji –
geneza konfliktu Anglii z Francją –
wojna stuletnia –
wojna „Dwóch Róż” w Anglii –
monarchia burgundzka –
cesarstwo niemieckie w XIII w. –
panowanie Luksemburgów –
wojny szwajcarskie –
rekonkwista na Półwyspie Iberyjskim |
– zna datę
wojny stuletniej (1337–1453 r.) – opisuje
przyczyny wojny stuletniej. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu rekonkwista – zna daty:
bitwy pod Crécy (1346 r.), zdobycia Grenady (1492
r.) – identyfikuje
postacie: Joanny d’Arc, Karola VII – przedstawia
pozycję Francji w Europie w XIII i XIV w. – wyjaśnia
militarne znaczenie bitwy pod Crécy – omawia rolę
Joanny d’Arc w wojnie stuletniej. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: gallikanizm,
Złota bulla – zna daty:
bitwy pod Maupertuis (1356 r.), bitwy pod Azincourt
(1415 r.), spalenia na stosie Joanny d’Arc (1431
r.), wydania Złotej bulli (1356
r.), przejęcia władzy w Niemczech przez Habsburgów (1438 r.), pokoju w
Bazylei (1499 r.), wojny „Dwóch Róż” (1455–1485 r.) – identyfikuje
postacie: Filipa Pięknego, Filipa VI, Edwarda III, Rudolfa I Habsburga,
Karola IV Luksemburga – wskazuje na
mapie miejsca najważniejszych bitew z
okresu wojny stuletniej, państwa chrześcijańskie na Półwyspie Iberyjskim – omawia
przebieg działań wojennych w czasie wojny stuletniej – wyjaśnia
przyczyny i skutki wojny „Dwóch Róż” w Anglii – opisuje walkę
Szwajcarów o niezależność – omawia walki
o tron cesarski w Niemczech w XIII i XIV w. – przedstawia
główne etapy rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu kolegium siedmiu
elektorów – zna daty:
bitwy pod Courtrai (1320 r.), przejęcia władzy we
Francji przez Walezjuszów (1328 r.), pokoju w Brétigny
(1360 r.), rozejmu w Brugii (1375 r.), oswobodzenia Orleanu (1429 r.), pokoju
w Arras (1435 r.), pokoju w Senlis (1493 r.),
zjazdu w Rhense (1338 r.), powstania sejmu
związkowego (1415 r.), początku rekonkwisty (718
r.), bitwy pod Navas de Tolosa
(1212 r.) – identyfikuje
postacie: Edwarda (Czarnego Księcia), Jana Dobrego, Karola V, Henryka IV
Lancastera, Karola VI, Henryka V, Karola Śmiałego, Maksymiliana I, Pelagiusza – omawia
powiązania dynastyczne Kapetyngów i Plantagenetów oraz konsekwencje tych
związków – przedstawia
historię polityczną monarchii burgundzkiej – wyjaśnia, do
jakich zmian w dziedzinie wojskowości doszło w wyniku wojen toczonych w XIV i
XV w. |
–
ocenia wpływ średniowiecznych konfliktów zbrojnych na rozwój poczucia
tożsamości narodowej Europejczyków. |
||||||
4.
Kryzys
u schyłku średniowiecza |
–
„czarna śmierć” –
kryzys gospodarczy –
bunty społeczne –
upadek rycerstwa –
niewola awiniońska papieży –
spory o istotę Kościoła –
ruchy reformatorskie w Kościele |
– wyjaśnia
znaczenie terminu „czarna śmierć” – zna datę
epidemii dżumy (1347–1352 r.) – przedstawia
skutki społeczne i gospodarcze „czarnej śmierci”. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu niewola awiniońska – zna daty:
niewoli awiniońskiej (1309–1377 r.), wielkiej schizmy zachodniej (1378–1417
r.), soboru w Konstancji (1414–1418 r.), spalenia na stosie Jana Husa (1415
r.) – identyfikuje
postacie: Marcina V, Jana Husa – wskazuje na
mapie kierunki rozprzestrzeniania się dżumy, obszary Europy nieobjęte
epidemią „czarnej śmierci” – omawia
okoliczności rozprzestrzeniania się „czarnej śmierci” w Europie – omawia
przyczyny, przejawy i skutki kryzysu papiestwa w XIV w. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: „taniec śmierci”,
żakeria, koncyliaryzm, kurializm, list
żelazny – zna daty:
żakerii (1358 r.), soboru w Pizie (1409 r.),
soboru w Bazylei (1431 r.) – identyfikuje
postacie: Bonifacego VIII, Filipa Pięknego, Johna Wiklefa – wyjaśnia
przyczyny, przejawy i skutki kryzysu gospodarczego w XIV w. – omawia przyczyny
i skutki buntów społecznych w XIV-wiecznej Europie – wyjaśnia
przyczyny upadku średniowiecznego rycerstwa – wyjaśnia
rolę soboru w Konstancji dla przezwyciężenia kryzysu w Kościele. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu lollardowie – zna daty:
powstania chłopskiego we Flandrii (1323–1328 r.), powstania Wata Tylera (1381
r.), unii florenckiej (1439 r.) – identyfikuje
postacie: Wata Tylera, Jana XXIII – omawia ruchy
reformatorskie w Kościele w XIV i XV w. – wyjaśnia, na
czym polegała XIV- wieczna koncepcja nowej pobożności. |
– omawia i
ocenia stosunek średniowiecznych Europejczyków do Żydów. |
||||||
5.
Początki rządów Jagiellonów |
–
Andegawenowie na tronie polskim –
pogańska Litwa –
unia Polski z Litwą w Krewie –
współpraca polsko-litewska –
unia w Horodle –
polityka dynastyczna Jagiełły –
Jagiellonowie – władcy dynastyczni czy państwowi? |
– zna datę
unii w Krewie (1385 r.) – identyfikuje
postacie: Jadwigi Andegaweńskiej, Władysława Jagiełły – wskazuje na
mapie terytorium Polski i Litwy po unii w Krewie – wymienia
postanowienia unii w Krewie oraz omawia jej znaczenie dla państw: polskiego i
litewskiego. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu unia personalna – zna daty:
wydania przywileju koszyckiego (1374 r.), unii w Horodle (1413 r.),
przywileju jedlneńsko-krakowskiego (1430 i 1433
r.), koronacji Władysława II Jagiellończyka na króla Czech (1471 r.),
koronacji Władysława II Jagiellończyka na króla Węgier (1490 r.) – identyfikuje
postacie: Ludwika Węgierskiego, Witolda, Kazimierza Jagiellończyka,
Władysława II Jagiellończyka – wskazuje na
mapie Żmudź, Krewo, Horodło – wymienia
postanowienia przywileju koszyckiego – omawia
okoliczności zawarcia unii krewskiej – wymienia
postanowienia unii w Horodle oraz omawia jej znaczenie dla państw: polskiego
i litewskiego. |
– zna daty:
przejęcia władzy w Polsce przez Andegawenów (1370 r.), koronacji Jadwigi
Andegaweńskiej (1384 r.), koronacji Władysława Jagiełły (1386 r.), unii
wileńsko-radomskiej (1401 r.) – identyfikuje
postacie: Giedymina, Olgierda, Kiejstuta – przedstawia
okoliczności przejęcia władzy w Polsce przez Andegawenów – omawia
znaczenie przywileju koszyckiego dla państwa polskiego – opisuje
stosunki polsko-litewskie do czasu unii w Horodle – omawia
okoliczności zawarcia unii horodelskiej – omawia
politykę dynastyczną Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka. |
– zna daty:
sojuszu Witolda z Krzyżakami (1398 r.), bitwy nad Worsklą
(1399 r.) – przedstawia
dzieje Litwy do czasu unii polsko-litewskiej w Krewie. |
– omawia i
ocenia politykę dynastyczną Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka. |
||||||
6.
Wojny
z zakonem krzyżackim |
–
stosunki z Krzyżakami –
przyczyny konfliktu polsko-krzyżackiego –
wielka wojna z zakonem krzyżackim –
bitwa pod Grunwaldem –
I pokój w Toruniu –
spór polsko-krzyżacki na soborze w Konstancji –
dalsze walki z Krzyżakami –
opozycja stanowa w państwie zakonnym –
wojna trzynastoletnia |
– zna daty:
wielkiej wojny z zakonem krzyżackim (1409–1411 r.), bitwy pod Grunwaldem (15
VII 1410 r.), I pokoju w Toruniu (1411 r.), wojny trzynastoletniej (1454–1466
r.), II pokoju toruńskiego (1466 r.) – identyfikuje
postacie: Władysława Jagiełły, Witolda, Ulricha von Jungingena, Kazimierza
Jagiellończyka – omawia
przyczyny i skutki wielkiej wojny z zakonem krzyżackim – wymienia
postanowienia I pokoju w Toruniu – omawia
przyczyny i skutki wojny trzynastoletniej – wymienia
postanowienia II pokoju toruńskiego. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: Związek Pruski,
inkorporacja – zna daty:
oblężenia Malborka (VII–IX 1410 r.), bitwy pod Koronowem (10 X 1410 r.),
soboru w Konstancji (1414–1418 r.), powstania Związku Pruskiego (1440 r.),
aktu inkorporacji Prus do Polski (1454 r.), bitwy pod Świecinem (1462 r.),
bitwy na Zalewie Wiślanym (1463 r.) – identyfikuje
postacie: Jana Bażyńskiego, Piotra Dunina – wskazuje na
mapie miejsca bitew polsko-krzyżackich stoczonych podczas wielkiej wojny i
wojny trzynastoletniej – omawia postanowienia I i
II pokoju toruńskiego – omawia
przebieg wielkiej wojny z zakonem krzyżackim – przedstawia
militarne i polityczne znaczenie zwycięstwa sił polsko-litewskich pod
Grunwaldem – omawia
przebieg wojny trzynastoletniej – omawia
znaczenie II pokoju toruńskiego dla państwa polsko-litewskiego. |
– zna daty:
powstania antykrzyżackiego na Żmudzi (1409 r.), zajęcia ziemi dobrzyńskiej
przez Krzyżaków (1409 r.), „wojny głodowej” (1414 r.), podpisania traktatu melneńskiego (1422 r.), pokoju w Brześciu Kujawskim (1435
r.), bitwy pod Chojnicami (1454 r.), przejęcia Malborka przez Polaków (1457
r.) – identyfikuje
postacie: Henryka von Plauena, Mikołaja Trąby, Pawła Włodkowica, Zawiszy
Czarnego – wskazuje na
mapie kierunki działań wojsk polskich i krzyżackich podczas wielkiej wojny
oraz wojny trzynastoletniej – omawia
stosunki Polski i Litwy z państwem krzyżackim na pocz. XV w. – wyjaśnia okoliczności pojawienia się
opozycji stanowej w państwie zakonnym – opisuje
działalność Związku Pruskiego. |
– zna daty:
powstania antykrzyżackiego na Żmudzi (1401 r.), walk litewsko-krzyżackich
(1403–1404 r.), pokoju w Raciążu (1404 r.), rozejmu polsko-krzyżackiego (1410
r.), zjazdu w Lubowli (1412 r.), bitwy pod Dąbkami (1431 r.), wojny
polsko-krzyżackiej (1431–1435 r.), bitwy pod Wiłkomierzem
(1435 r.), powstania Związku Jaszczurczego (k. XIV w.) – identyfikuje
postacie: Zygmunta Luksemburskiego, Mikołaja z Ryńska – opisuje
próby realizacji przez Polskę i Litwę programu rewindykacji Żmudzi, Pomorza
Gdańskiego, ziem: chełmińskiej oraz michałowskiej w 1. poł. XV w. |
–
ocenia politykę Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka wobec zakonu
krzyżackiego w XV w. |
||||||
7.
Europa
Środkowa i Wschodnia w XV wieku |
–
Czechy w czasach panowania Luksemburgów –
pojawienie się husytyzmu –
wojny husyckie –
armia husycka –
powstanie imperium osmańskiego –
Węgry w XV w. –
uniezależnienie się Rusi od Mongołów |
– zna daty:
spalenia Jana Husa na stosie (1415 r.), wojen husyckich (1419–1436 r.) – identyfikuje
postać Jana Husa – omawia
przyczyny i skutki wojen husyckich. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: husytyzm, artykuły praskie – zna daty:
ogłoszenia artykułów praskich (1420 r.), bitwy pod Warną (1444 r.), zajęcia
Konstantynopola (1453 r.), koronacji Władysława II Jagiellończyka na króla
Czech (1471 r.), koronacji Władysława II Jagiellończyka na króla Węgier (1490
r.), bitwy pod Mohaczem (1526 r.) – identyfikuje
postacie: Władysława III Warneńczyka, Władysława II Jagiellończyka, Ludwika
Jagiellończyka – wskazuje na
mapie państwa, w których panowali Jagiellonowie – przedstawia
okoliczności pojawienia się husytyzmu – przedstawia
postulaty religijne husytów – wyjaśnia
okoliczności, w których Jagiellonowie przejęli trony: czeski i węgierski. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: utrakwiści (kalikstyni), taboryci, kompaktaty praskie – zna daty:
bitwy pod Lipanami (1434 r.), przyjęcia kompaktatów praskich (1436 r.), bitwy na Kulikowym Polu
(1380 r.), uwolnienia się Rusi od podległości wobec Tatarów (1480 r.) – identyfikuje
postacie: Jana Luksemburskiego, Karola IV, Zygmunta Luksemburskiego, Jana Žižki, Jerzego z Podiebradów, Macieja Korwina, Osmana I,
Mehmeda II, Dymitra Dońskiego, Iwana III Srogiego – wskazuje na
mapie kierunki ekspansji imperium osmańskiego w XV w. – omawia
panowanie Luksemburgów w Czechach – opisuje
rozwój husytyzmu i stosunek cesarstwa do tego ruchu religijnego – omawia
przebieg wojen husyckich – opisuje
historię polityczną Węgier w XV w. – opisuje
powstanie imperium osmańskiego – opisuje
proces uniezależnienia się Rusi od Mongołów – wyjaśnia, w
jakich okolicznościach Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się „trzecim
Rzymem”. |
– zna daty:
przejęcia władzy w Czechach przez Jana Luksemburskiego (1311 r.), założenia
uniwersytetu w Pradze (1348 r.), detronizacji Zygmunta Luksemburskiego przez
praski sejm (1421 r.), bitew pod Kutną Horą i Nemeckim Brodem (1422 r.), przejęcia władzy przez Jerzego
z Podiebradów (1458 r.), bitwy na Kosowym Polu (1389 r.), bitwy pod Nikopolis (1396 r.), bitwy pod Ankarą (1402 r.),
przejęcia władzy na Węgrzech przez Macieja Korwina (1458 r.), bitwy na
jeziorze Pejpus (1242 r.), zdobycia Nowogrodu Wielkiego (1478 r.) – identyfikuje
postacie: Wacława IV, Jana V Paleologa, Aleksandra Newskiego, Mamaja, Tochtamysza – wskazuje na
mapie kierunki ekspansji Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w XV w. – omawia
uzbrojenie i sposób walki armii husyckiej – omawia
znaczenie polityczne i gospodarcze Nowogrodu Wielkiego. |
–
omawia i ocenia zmiany układu sił politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej
w XV w. |
||||||
8.
Monarchia
polska w XIV i XV wieku |
–
zmiany w administracji polskiej w XIII w. –
władza monarsza i urzędy centralne –
dwór monarszy –
podział administracyjny –
administracja lokalna –
rozwój reprezentacji stanowej –
przywileje szlacheckie –
cechy polskiej monarchii stanowej –
początki gospodarki folwarcznej |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: sejm walny, sejmik ziemski, izba poselska, senat, gospodarka folwarczna – zna datę
zwołania pierwszego sejmu walnego (1493 r.) – identyfikuje
postacie: Władysława Jagiełły, Kazimierza Jagiellończyka – wymienia
cechy charakterystyczne gospodarki folwarcznej – omawia cechy
polskiej monarchii stanowej. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: wojewoda, Korona Królestwa Polskiego, monarchia elekcyjna, starosta, przywilej generalny – zna daty:
przywileju koszyckiego (1374 r.), przywileju jedlneńsko-krakowskiego
(1430 i 1433 r.), statutów nieszawskich (1454 r.), konstytucji Nihil novi
(1505 r.) – identyfikuje
postacie: Ludwika Węgierskiego, Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka – opisuje dwór
monarszy i jego funkcjonowanie – wyjaśnia
znaczenie idei monarchii wyrażonej w Koronie Królestwa Polskiego – wymienia
najważniejsze szlacheckie przywileje polityczne i omawia ich postanowienia. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: taksy
wojewodzińskie, sąd podkomorski,
sąd ziemski, sąd grodzki, sejm
prowincjonalny – zna daty:
przywileju z Budy (1355 r.), przywileju czerwińskiego (1422 r.), przywileju warckiego (1423 r.),
przywileju piotrkowskiego (1496 r.) – omawia
zasady ustrojowe monarchii elekcyjnej w Polsce – omawia
zmiany w administracji polskiej w XIII w. – przedstawia
różnice między urzędami nadwornymi i koronnymi – opisuje
instytucje administracji lokalnej w Polsce i ich kompetencje – wymienia
najważniejsze szlacheckie przywileje gospodarcze i omawia ich postanowienia – omawia
proces tworzenia się reprezentacji stanowej w Polsce. |
– przedstawia
podział administracyjny państwa polskiego – wyjaśnia,
jaki wpływ na podział administracyjny Polski miało rozbicie dzielnicowe. |
– ocenia rolę
króla w monarchii elekcyjnej w czasach panowania Jagiellonów – ocenia wpływ
przywilejów szlacheckich na funkcjonowanie państwa polskiego w XV i na pocz.
XVI w. |
||||||
9.
Kultura
polska |
–
początki kultury łacińskiej –
pierwsze zabytki kultury polskiej –
ośrodki życia kulturalnego –
początki polskiego dziejopisarstwa –
rozwój cywilizacyjny Polski w XIII w. –
rola Akademii Krakowskiej –
literatura w późnym średniowieczu –
architektura i sztuka romańska oraz gotycka na ziemiach polskich |
– identyfikuje
postacie: Galla Anonima, Mikołaja Kopernika – wymienia
cechy charakterystyczne kultury polskiego średniowiecza. |
– identyfikuje
postacie: Wincentego Kadłubka, Wita Stwosza, Jana Długosza – wskazuje
ośrodki życia kulturalnego w średniowiecznej Polsce i omawia ich działalność – omawia
początki polskiego dziejopisarstwa – omawia
znaczenie Akademii Krakowskiej dla rozwoju cywilizacyjnego średniowiecznej
Polski – omawia cechy
charakterystyczne sztuki polskiej w średniowieczu – omawia
rozwój architektury w Polsce do XV w. |
– identyfikuje
postacie: Iwona Odrowąża, Stanisława ze Skarbimierza, Pawła Włodkowica – omawia
pojawienie się kultury łacińskiej w Polsce – wyjaśnia,
jaką rolę odgrywali zagraniczni misjonarze w X i XI w. – omawia rolę
zakonów w rozwoju cywilizacyjnym średniowiecznej Polski – omawia
przykłady średniowiecznego kultu świętych – omawia
rozwój literatury polskiej w późnym średniowieczu – omawia
rozwój szkolnictwa w średniowiecznej Polsce. |
– identyfikuje
postać Witelona – omawia
rozwój cywilizacyjny Polski w XIII w. – porównuje
kulturę średniowiecza polskiego i europejskiego. |
– omawia i
ocenia wpływ chrześcijaństwa na przemiany cywilizacyjne na ziemiach polskich. |
||||||
Plan wynikowy z wymaganiami na
poszczególne oceny – „Dzieje nowożytne”
Klasa 2A - 2018/19 Aneta Podemska-Bergmann
Temat lekcji |
Zagadnienia |
Wymagania
konieczne (ocena dopuszczająca) Uczeń: |
Wymagania
podstawowe (ocena
dostateczna) Uczeń potrafi to, co na ocenę dopuszczającą, oraz: |
Wymagania
rozszerzające (ocena dobra) Uczeń potrafi to, co na ocenę dostateczną, oraz: |
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Uczeń potrafi to, co na ocenę dobrą, oraz: |
Wymagania
wykraczające (ocena celująca) Uczeń potrafi to, co na ocenę bardzo dobrą, oraz: |
EUROPA I ŚWIAT
W EPOCE ODRODZENIA |
||||||
1. Cywilizacje
pozaeuropejskie |
–
pierwsi mieszkańcy Ameryki –
najstarsze cywilizacje Mezoameryki –
cywilizacja Majów, Azteków i Inków –
cywilizacje Azji –
cywilizacje Afryki |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: ludy
półosiadłe, ludy osiadłe –
wymienia trzy największe cywilizacje Ameryki. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: okres
prekolumbijski, nomadzi –
charakteryzuje postać Montezumy – wskazuje na
mapie obszary zamieszkiwane przez ludy prekolumbijskie oraz wielkie
cywilizacje azjatyckie –
charakteryzuje osiągnięcia cywilizacyjne Majów – omawia
osiągnięcia cywilizacyjne Inków – przedstawia
cechy charakterystyczne cywilizacji afrykańskich. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: Mezoameryka, siogun –
zna czas powstania (III w.) i upadku (IX–X w.) pierwszych
miast- państw Majów, ekspansji Azteków (XV–XVI w.), rozkwitu potęgi Inków (XVI w.) – przedstawia
ludy zamieszkujące Mezoamerykę – omawia
organizację plemienia Majów – omawia
organizację państwa i społeczeństwa Azteków – przedstawia
organizację państwa Inków – omawia
następstwa zjednoczenia Japonii w XVI w. – przedstawia
wpływ islamu na rozwój państw afrykańskich. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: politeizm
astrobiologiczny, animizm –
charakteryzuje postać Franciszka Ksawerego – wymienia
najstarsze cywilizacje Mezoameryki i ich osiągnięcia cywilizacyjne – przedstawia
system wierzeń cywilizacji prekolumbijskich – wymienia
podobieństwa oraz różnice pomiędzy kulturami Majów, Azteków i Inków – przedstawia
próby chrystianizacji Japonii i ocenia jej skutki – wyjaśnia
okoliczności powstania państwa Wielkiego Mogoła w Indiach. |
–
charakteryzuje postacie: Toyotomi Hideyoshiego, Babera –
porównuje osiągnięcia cywilizacji Majów, Inków i Azteków z dokonaniami
cywilizacji europejskiej w tym samym czasie. |
2. Wielkie
odkrycia geograficzne |
–
średniowieczna wiedza o świecie –
stare i nowe wyobrażenia na temat kształtu Ziemi –
przyczyny odkryć geograficznych –
rozwój żeglugi i nawigacji –
pierwsze wyprawy Portugalczyków –
odkrycie Ameryki –
w drodze do Indii i Nowego Świata –
opłynięcie Ziemi –
znaczenie wielkich odkryć geograficznych |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: karawela, Nowy Świat – zna daty: I
wyprawy Kolumba (1492–1493 r.), odkrycia drogi morskiej do Indii (1497–1498
r.), I wyprawy dookoła świata (1519–1522 r.) –
charakteryzuje postacie: Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda
Magellana –
wymienia przyczyny odkryć geograficznych –
omawia przebieg i następstwa wypraw odkrywczych Kolumba. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: handel
lewantyński –
zna daty: odkrycia Przylądka Dobrej Nadziei (1487 r.), odkrycia Brazylii
(1500 r.) –
charakteryzuje postacie: Henryka Żeglarza, Bartolomeu
Diaza, Ameriga Vespucciego –
wskazuje na mapie zasięg kolonizacji portugalskiej i hiszpańskiej –
charakteryzuje przyczyny odkryć geograficznych –
wyjaśnia, dlaczego Portugalczycy jako pierwsi zdecydowali się na wyprawy
odkrywcze –
omawia przebieg i następstwa wyprawy Vasco da Gamy –
omawia przebieg i następstwa I wyprawy dookoła świata. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: kwadrant,
astrolabium –
zna datę opłynięcia przez Portugalczyków Przylądka Zielonego (1446 r.) –
charakteryzuje postacie: Izabeli Kastylijskiej, Ferdynanda Aragońskiego –
wskazuje na mapie kierunki wypraw Kolumba, da Gamy i Magellana –
przedstawia średniowieczną wiedzę o świecie –
omawia wpływ rozwoju żeglugi i nawigacji na organizację wypraw odkrywczych –
przedstawia okoliczności zorganizowania I wyprawy Krzysztofa Kolumba. |
–
charakteryzuje postacie: Toscanellego, Giovanniego Caboto,
Pedro Cabrala –
wyjaśnia, jakie znaczenie dla nowożytnych odkryć geograficznych miały
teoretyczne prace Toscanellego –
przedstawia ekspedycje zmierzające do odkrycia i poznania Nowego Świata. |
–
charakteryzuje postacie: Juana de la Cosa, Alonso
de Hojedy –
omawia i ocenia hipotezy dotyczące odkrycia Ameryki –
ocenia znaczenie wielkich odkryć geograficznych. |
3. Ekspansja
kolonialna |
–
początek kolonizacji Nowego Świata; podział stref wpływów –
podbój Meksyku –
kolonizacja Ameryki Południowej –
organizacja imperium hiszpańskiego w Nowym Świecie –
kolonizacja Ameryki Północnej –
ekspansja kolonialna w Afryce i Azji –
znaczenie ekspansji kolonialnej –
niewolnictwo |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: konkwistador – wskazuje na
mapie zasięg posiadłości hiszpańskich i portugalskich w Ameryce –
omawia skutki ekspansji kolonialnej dla Europy i ludów podbitych. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: konkwista,
korsarstwo –
zna daty: podboju Meksyku (1519–1521 r.), podboju Peru (1530–1533 r.) –
charakteryzuje postacie: Hernána Cortésa, Francisca Pizarra –
omawia zasady kolonialnego podziału stref wpływów w XV i XVI w. –
przedstawia przebieg podboju Meksyku i jego następstwa –
przedstawia przebieg podboju Peru i jego następstwa –
omawia organizację imperium hiszpańskiego w Nowym Świecie. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: traktat z
Tordesillas, układ w Saragossie –
zna daty: układu w Tordesillas (1496 r.), układu w Saragossie (1529 r.) –
charakteryzuje postacie: Montezumy II, Atahualpy –
wskazuje na mapie strefy podziału wpływów kolonialnych wg traktatów w
Tordesillas i Saragossie; kolonie angielskie, francuskie i holenderskie w
Ameryce Północnej –
charakteryzuje początki kolonizacji hiszpańskiej w Nowym Świecie –
omawia losy plemion indiańskich po podbojach hiszpańskich –
przedstawia rozwój osadnictwa i gospodarki w koloniach hiszpańskich. |
–
zna datę założenia Nowej Anglii (1643 r.) –
charakteryzuje postać Vasco Núñeza de Balboa –
charakteryzuje działalność misyjną Europejczyków w Nowym Świecie –
omawia proces kolonizacji Ameryki Północnej –
przedstawia ekspansję kolonialną w Afryce i Azji –
omawia zjawisko niewolnictwa i ocenia jego znaczenie dla kolonializmu
europejskiego. |
–
ocenia skutki ekspansji kolonialnej dla Europy i ludów podbitych –
ocenia działalność
hiszpańskich konkwistadorów –
ocenia działalność misyjną Europejczyków w Nowym Świecie. |
4. Europa w
epoce wielkich odkryć |
–
rozwój demograficzny Europy –
rozwój miast –
postęp techniczny i organizacja produkcji –
rozwój handlu –
kredyty, banki i giełdy –
inflacja i dualizm gospodarczy Europy |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: popyt, podaż, kapitalizm, pańszczyzna –
charakteryzuje rozwój demograficzny Europy w XVI i I
poł. XVII w. oraz jego skutki społeczne i
gospodarcze. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: migracja,
bank, weksel, akcja, giełda, inflacja, dualizm
gospodarki europejskiej –
wskazuje na mapie strefy handlowe i strefy gospodarcze w XVI-wiecznej Europie –
omawia rozwój techniki i jego wpływ na organizację produkcji –
omawia rozwój systemu finansowego w Europie i jego wpływ na rozwój handlu –
wyjaśnia, na czym polegał dualizm w rozwoju gospodarczym Europy. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: system
nakładczy, grodzenia –
określa uwarunkowania rozwoju miast i jego konsekwencje –
omawia wpływ procesu grodzenia na przemiany gospodarcze w Anglii –
charakteryzuje wpływ przemian gospodarczych na sytuację szlachty europejskiej –
omawia finansowe skutki napływu kruszców do Europy. |
–
przedstawia kierunki rozwoju handlu w nowożytnej Europie –
wymienia przykłady i omawia rolę kompanii handlowych. |
–
ocenia wpływ przemian społecznych i gospodarczych na rozwój Europy. |
5. Kultura
renesansu |
–
podstawy przełomu kulturalnego –
zainteresowanie antykiem i humanizm –
literatura odrodzenia –
teatr w epoce odrodzenia –
sztuka i architektura renesansu –
wielcy twórcy renesansu –
nauka w epoce odrodzenia |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: renesans (odrodzenie), humanizm, teoria heliocentryczna – zna czas
narodzin (XIV/XV w.) i upowszechnienia odrodzenia (XVI w.) oraz datę
wynalezienia ruchomej czcionki (ok. 1450 r.) –
charakteryzuje postacie: Jana Gutenberga, Williama Szekspira, Leonarda da
Vinci, Michała Anioła, Mikołaja Kopernika, Galileusza –
przedstawia cechy charakterystyczne humanizmu –
wyjaśnia, jaką rolę odegrał wynalazek Gutenberga dla upowszechnienia
literatury. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: mecenat
artystyczny, perspektywa, człowiek renesansu –
charakteryzuje postacie: Erazma z Rotterdamu, Niccolò
Machiavellego, Thomasa More’a (Morusa), Jeana
Bodina, Dantego Alighieri, Giovanniego Boccaccio, Francesca Petrarki, Rafaela
Santi –
wymienia i opisuje cechy charakterystyczne odrodzenia –
omawia cechy charakterystyczne piśmiennictwa epoki renesansu –
opisuje cechy charakterystyczne architektury renesansu –
opisuje osiągnięcia wybitnych twórców sztuki renesansowej –
przedstawia myśl polityczną odrodzenia. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: patrycjat,
manieryzm, światłocień –
charakteryzuje postacie: Wawrzyńca Wspaniałego, Giorgio Vasariego, Miguela
Cervantesa, Łukasza Górnickiego, Albrechta Dürera –
wyjaśnia, dlaczego Włochy stały się kolebką renesansu –
omawia i ocenia rolę renesansowego mecenatu artystycznego –
wyjaśnia, na czym polegała renesansowa adaptacja antyku –
charakteryzuje rozwój i rolę teatru w epoce odrodzenia –
wskazuje okresy w rozwoju sztuki renesansowej –
omawia przemiany w malarstwie i rzeźbie renesansu –
omawia osiągnięcia nauki w epoce odrodzenia. |
–
charakteryzuje postacie: Tommaso Campanelli, Donatella, Filippa Brunelleschi,
Donato Bramantego, Pietera Bruegela Starszego,
Hansa Holbeina –
na wybranych przykładach omawia dorobek humanizmu europejskiego. |
–
charakteryzuje postacie: Kosmy Starszego, Giovanniego Pico de Mirandoli, Michela de Montaigne’a, Miguela Serveta, Paracelsusa –
ocenia wpływ humanizmu na sztukę, życie intelektualne i myśl polityczną epoki
odrodzenia. |
6. Reformacja
i jej skutki |
–
przyczyny reformacji –
wystąpienie Marcina Lutra –
reformacja w Niemczech –
działalność reformatorów w Szwajcarii –
powstanie Kościoła anglikańskiego –
reformacja w innych krajach europejskich –
społeczne skutki reformacji |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: reformacja, luteranizm (wyznanie ewangelicko-
augsburskie), kalwinizm (wyznanie
ewangelicko- reformowane), anglikanizm – zna daty:
ogłoszenia 95 tez przez Lutra (1517 r.), początku działalności Kalwina (1536
r.), uznania Henryka VII za głowę Kościoła w Anglii (1531 r.) –
charakteryzuje postacie: Marcina Lutra, Jana Kalwina, Henryka VIII –
omawia zasady wyznania luterańskiego, kalwińskiego i anglikańskiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: sprzedaż
odpustów, protestanci, wojna
chłopska, pokój w Augsburgu, hugenoci –
zna daty: protestu zwolenników reformacji na sejmie Rzeszy w Spirze (1529
r.), wojny chłopskiej w Niemczech (1525–1526 r.), sejmu w Augsburgu (1555 r.) –
charakteryzuje postacie: Thomasa Münzera, Ulricha
Zwingliego –
wskazuje na mapie te państwa, w których zwyciężyła reformacja oraz te, w
których oficjalnie obowiązywała religia
katolicka, ale część społeczeństwa była
przychylna reformacji –
przedstawia przyczyny reformacji –
przedstawia działalność Lutra i charakteryzuje jego poglądy –
charakteryzuje ideologię Kalwina i organizację jego Kościoła –
omawia cechy charakterystyczne Kościoła anglikańskiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: nepotyzm,
symonia, kondotierstwo, teoria o
predestynacji, Akt supremacji –
zna daty: sejmu Rzeszy w Wormacji (1521 r.), Aktu supremacji (1534 r.), przyjęcia luteranizmu w Prusach
Książęcych (1525 r.) –
charakteryzuje postacie: Johannesa Tetzla,
Fryderyka III Mądrego, Filipa Melanchtona, Albrechta Hohenzollerna –
wyjaśnia, z czego wynikała popularność haseł reformacyjnych –
przedstawia stosunek różnych grup społecznych w Niemczech do reformacji –
omawia poglądy i działalność Zwingliego –
wyjaśnia, w jakich okolicznościach Kościół angielski uniezależnił się od
papiestwa –
opisuje proces rozprzestrzeniania się reformacji w Europie i jego skutki –
omawia społeczne i polityczne skutki reformacji. |
–
zna daty: I wojny szmalkaldzkiej (1546–1547 r.), II wojny szmalkaldzkiej
(1552), wojny domowej w Szwajcarii (1529–1531 r.), przyjęcia luteranizmu w
Inflantach (1561 r.) –
charakteryzuje postacie: Aleksandra VI, Juliusza II, Ulricha von Huttena, Katarzyny Aragońskiej, Marii Tudor, Elżbiety I
Wielkiej, Gottharda Kettlera –
omawia wojny religijne w Niemczech i ich skutki –
porównuje najważniejsze wyznania powstałe w czasach reformacji. |
–
zna daty: sojuszu w Szmalkalden (1531 r.),
przyjęcia luteranizmu w Danii i Norwegii (1527 r.) oraz w Szwecji (1544 r.) –
ocenia wpływ kryzysu w Kościele katolickim na szerzenie się haseł reformacji –
ocenia społeczne i polityczne skutki reformacji. |
7.
Kontrreformacja i wojny religijne |
–
Kościół wobec reformacji –
reformy soboru trydenckiego i walka z reformacją –
powstanie i działalność Towarzystwa Jezusowego –
walka władców Francji z hugenotami –
rewolucja w Niderlandach |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: sobór trydencki,
kontrreformacja – zna datę
soboru trydenckiego (1445–1463 r.) –
przedstawia reformy soboru trydenckiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: inkwizycja,
Indeks ksiąg zakazanych, jezuici, noc św. Bartłomieja, Edykt nantejski –
zna daty: ogłoszenia Indeksu ksiąg
zakazanych (1559 r.), zatwierdzenia zakonu jezuitów przez papieża (1540
r.), nocy św. Bartłomieja (1572 r.), Edyktu
nantejskiego (1598 r.) –
charakteryzuje postacie: Pawła IV, Ignacego Loyoli –
omawia i ocenia działalność inkwizycji –
charakteryzuje organizację zakonu jezuitów –
omawia postanowienia Edyktu
nantejskiego i wyjaśnia, czy wprowadzał on całkowitą tolerancję
religijną. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: Święte Oficjum –
zna datę powołania Świętego Oficjum (1542 r.) –
charakteryzuje postacie: Pawła III, Katarzyny Medycejskiej, Henryka IV
Burbona, Wilhelma Orańskiego –
wskazuje na mapie państwa, w których doszło do walk religijnych –
przedstawia stosunek Kościoła katolickiego do reformacji –
opisuje działalność jezuitów –
przedstawia przyczyny, przebieg i skutki wojen religijnych we Francji –
omawia przyczyny, przebieg i skutki rewolucji w Niderlandach. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: wojna trzech Henryków –
zna daty: wojny domowej między Gwizjuszami a
Burbonami (1562–1594 r.), rewolucji w Niderlandach (1566–1648 r.),
proklamowania Republiki Zjednoczonych Prowincji Niderlandów (1588 r.) –
charakteryzuje postacie: Hadriana VI, Henryka II, Filipa II –
porównuje charakter wojen religijnych prowadzonych w XVI w. we Francji i
w Niderlandach. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: gezowie,
pacyfikacja gandawska –
zna daty: edyktu tolerancyjnego dla hugenotów (1562 r.), koronacji Henryka IV
Burbona (1594 r.), pacyfikacji gandawskiej (1576 r.), unii w Utrechcie (1579
r.) –
ocenia działalność jezuitów –
ocenia metody walki Kościoła z reformacją. |
8. Europa
Zachodnia w XVI wieku |
–
kryzys monarchii stanowych –
imperium Habsburgów –
rywalizacja o hegemonię w Europie Zachodniej –
wojny włoskie –
rywalizacja hiszpańsko-angielska –
zmiany w sztuce wojennej |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: monarchia
absolutna –
omawia przyczyny, przejawy i skutki kryzysu monarchii stanowych w Europie. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: Wielka Armada –
zna datę klęski Wielkiej Armady (1588 r.) –
charakteryzuje postacie: Maksymiliana I Habsburga, Elżbiety I –
wyjaśnia przyczyny rywalizacji o hegemonię w Europie Zachodniej –
charakteryzuje przyczyny, przebieg i skutki rywalizacji
hiszpańsko-angielskiej –
wyjaśnia, jakie znaczenie dla Anglii miało zwycięstwo nad Wielką Armadą. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: wojny włoskie, Sacco di Roma –
zna daty: wojen włoskich (1494–1559 r.), układu w Wiedniu (1515 r.), Sacco di Roma (1527 r.) –
charakteryzuje postacie: Ferdynanda, Karola V, Filipa II, Karola VIII,
Ludwika XII, Franciszka I –
wskazuje na mapie kraje wchodzące w skład imperium Habsburgów za panowania
cesarza Karola V –
opisuje i ocenia politykę dynastyczną Habsburgów –
przedstawia przyczyny, przebieg i skutki wojen włoskich. |
–
zna daty: bitwy pod Marignano (1515 r.), bitwy pod
Pawią (1525 r.), pokoju w Cateau-Cambrésis (1559
r.) –
charakteryzuje postacie: Filipa Pięknego, Karola I –
omawia zmiany w sztuce wojennej w XVI w. |
–
ocenia skutki rywalizacji o hegemonię w Europie Zachodniej. |
9. Państwa
Europy Wschodniej i Północnej |
–
ekspansja turecka –
walki na Morzu Śródziemnym –
państwo moskiewskie –
Szwecja w XVI w. |
–
charakteryzuje postacie: Sulejmana II Wspaniałego, Iwana IV Groźnego –
charakteryzuje ekspansję imperium tureckiego w Europie i jej skutki. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Liga Święta, samodzierżawie –
zna daty: powstania Ligi Świętej (1571 r.), koronacji Iwana IV Groźnego na
cara Wszechrusi (1547 r.) –
wskazuje na mapie kierunki i zasięg ekspansji imperium osmańskiego –
przedstawia proces budowania potęgi państwa moskiewskiego –
charakteryzuje panowanie Iwana IV Groźnego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: opricznina, unia
kalmarska, Riksdag –
zna daty: bitwy pod Mohaczem (1526 r.), bitwy pod Lepanto (1571 r.) –
charakteryzuje postać Ludwika Jagiellończyka –
wyjaśnia, jakie znaczenie dla sytuacji międzynarodowej Węgier miały spory
polityczne oraz konflikty religijne –
omawia przebieg walk o dominację na Morzu Śródziemnym. |
–
zna daty: unii kalmarskiej (1397 r.), uniezależnienia się Szwecji (1523 r.) –
charakteryzuje postacie: Jana Zápolyi, Iwana III
Srogiego, Gustawa I Wazy, Jana III Wazy –
omawia proces budowania potęgi państwa szwedzkiego. |
–
ocenia znaczenie bitwy pod Lepanto –
ocenia panowanie Iwana IV Groźnego. |
„ZŁOTY WIEK” RZECZYPOSPOLITEJ
SZLACHECKIEJ |
||||||
1.
Społeczeństwo i gospodarka w Rzeczypospolitej w XVI wieku |
–
społeczeństwo Rzeczypospolitej –
wieloetniczna Rzeczpospolita –
gospodarka folwarczno- pańszczyźniana –
sytuacja chłopów w Rzeczypospolitej w XVI w. –
Gdańsk – główny port Rzeczypospolitej –
miasta Rzeczypospolitej –
handel lokalny i międzynarodowy –
pieniądz w Rzeczypospolitej |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: pańszczyzna,
gospodarka folwarczno-pańszczyźniana,
trójpolówka – omawia cechy
charakterystyczne gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: folwark, monopol dworski, system cechowy, targ miejski, jarmark, myto – opisuje
strukturę społeczeństwa Rzeczypospolitej – wyjaśnia, na
czym polegała wieloetniczność w Rzeczypospolitej – omawia cechy
charakterystyczne stanów społecznych w Polsce – wyjaśnia,
jakie było znaczenie gospodarcze pańszczyzny – omawia rolę
gospodarczą miast w Rzeczypospolitej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: ludzie
luźni, kahał, monopol propinacyjny –
wskazuje na mapie zasięg występowania grup narodowościowych w Rzeczypospolitej,
znaczące szlaki handlowe –
charakteryzuje grupy narodowościowe zamieszkujące państwo polsko-litewskie – wyjaśnia,
dlaczego Żydzi byli uznawani za odrębny stan społeczny – omawia
sytuację ekonomiczną oraz pozycję społeczną chłopów w Rzeczypospolitej w XVI
w. –
charakteryzuje przyczyny słabości miast Rzeczypospolitej – omawia
politykę pieniężną w Rzeczypospolitej. |
– przedstawia
korzyści, jakie przynosiła szlachcie gospodarka folwarczno-pańszczyźniana – przedstawia
uwarunkowania rozwoju handlu w Rzeczypospolitej – wskazuje
podobieństwa i różnice między gospodarką Rzeczypospolitej a gospodarką Europy
Zachodniej. |
–
ocenia sytuację ekonomiczną oraz pozycję społeczną chłopów w Rzeczypospolitej
w XVI w. –
ocenia rolę gospodarczą miast w Rzeczypospolitej. |
2. Rozwój
demokracji szlacheckiej |
–
pozycja prawna szlachty w Rzeczypospolitej –
liczebność i zróżnicowanie szlachty –
polski parlamentaryzm; sejmiki i sejm walny –
narodziny ruchu egzekucyjnego –
egzekucja praw i dóbr |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: demokracja szlachecka,
sejm, izba poselska, senat, konstytucja Nihil novi – zna datę
konstytucji Nihil novi
(1505 r.) –
charakteryzuje postacie: Zygmunta I Starego, Zygmunta II Augusta – przedstawia
cechy charakterystyczne parlamentaryzmu polskiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: nietykalność
osobista, przywiązanie do ziemi, magnateria, szlachta średnia, szlachta drobna, szlachta zagrodowa, szlachta gołota, sejmik, sejm walny, ruch egzekucyjny, wojsko kwarciane –
zna daty: przywileju
jedlneńsko-krakowskiego (1430 r.), zwołania
pierwszego sejmu walnego (1493 r.), sejmu egzekucyjnego (1562 r.) –
charakteryzuje postacie: Aleksandra Jagiellończyka, Jana Olbrachta –
przedstawia zróżnicowanie statusu społecznego szlachty –
omawia rolę i znaczenie sejmików szlacheckich –
przedstawia postulaty ruchu egzekucyjnego oraz ich realizację. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: prawo ziemskie, królewszczyzny, możnowładztwo,
ustawa o inkompatibiliach, koronacja vivente rege, wojna kokosza, egzekucja praw i dóbr, lustracja –
zna daty: statutu piotrkowskiego (1496 r.), przywileju Zygmunta Starego (1518
r.), przywileju mielnickiego (1501 r.), sejmu piotrkowskiego (1504 r.), I
koronacji vivente rege (1529
r.), wojny kokoszej (1537 r.) –
charakteryzuje postacie: Bony Sforzy, Barbary Radziwiłłówny –
charakteryzuje pozycję króla i szlachty w Rzeczypospolitej –
wyjaśnia przyczyny i przejawy konfliktu między szlachtą a królem –
omawia narodziny ruchu egzekucyjnego –
przedstawia główne założenia ideologii szlacheckiej w XVI w. |
–
wyjaśnia okoliczności i przejawy konfliktu między magnaterią a szlachtą –
charakteryzuje i porównuje pozycję polityczną magnaterii i szlachty średniej
w I poł. XVI w. |
–
ocenia prawną pozycję szlachty w Rzeczypospolitej –
ocenia rolę i znaczenie króla w systemie demokracji szlacheckiej. |
3. Kultura i
sztuka renesansu w Polsce |
–
humanizm w Polsce –
rozwój nauk ścisłych i medycznych –
geografia i historiografia polska –
myśl społeczna i polityczna –
literatura polskiego renesansu –
architektura i sztuka renesansowa w Polsce |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: attyka, arkady, arrasy –
charakteryzuje postacie: Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Mikołaja
Kopernika, –
charakteryzuje dorobek polskiej literatury renesansowej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: genealogia,
heraldyka – charakteryzuje
postacie: Łukasza Górnickiego, Marcina Kromera, Macieja z Miechowa, Andrzeja
Frycza Modrzewskiego, Stanisława Orzechowskiego, Jana Zamojskiego –
przedstawia mecenat artystyczny w Polsce –
wymienia czynniki, które wpłynęły na rozwój polskiej literatury w czasach
odrodzenia –
omawia myśl społeczną i polityczną polskiego odrodzenia –
wyjaśnia, jaką rolę słowo drukowane odgrywało w życiu publicznym w
Rzeczypospolitej w
XVI w. –
przedstawia osiągnięcia sztuki i architektury renesansu w Polsce. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: sztuka
epistolarna, polichromia –
charakteryzuje postacie: Filippa Buonaccorsi (Kallimacha), Sebastiana
Klonowica, Szymona Szymonowica, Franciszka Florentczyka, Bartolomea
Berrecciego, Bernarda Morando –
omawia działalność zwolenników idei humanizmu w Polsce –
wyjaśnia rolę Krakowa i dworu królewskiego w upowszechnianiu idei humanizmu i
renesansu –
wskazuje związki między polską i europejską architekturą renesansową –
porównuje poglądy społeczno-polityczne Andrzeja Frycza Modrzewskiego i
Stanisława Orzechowskiego. |
–
charakteryzuje postacie: Bernarda Wapowskiego, Mikołaja Sienickiego,
Biernata z Lublina, Santiego Gucci –
charakteryzuje polskie osiągnięcia w dziedzinie nauk ścisłych i medycznych –
przedstawia dorobek polskiej geografii i historiografii epoki renesansu –
wyjaśnia, w jaki sposób Zamość realizował założenia miasta idealnego. |
–
charakteryzuje postacie: Ludwika Decjusza, Andrzeja Krzyckiego,
Jana Dantyszka, Klemensa Janickiego, Józefa Strusia, Wojciecha Oczko, Marcina
Bielskiego, Bartosza Paprockiego, Reinholda Heidensteina,
Wawrzyńca Goślickiego, Jana Michałowicza z Urzędowa, Stanisława Samostrzelnika –
porównuje i ocenia myśl polityczno-społeczną renesansu polskiego i
europejskiego. |
4. Panowanie
ostatnich Jagiellonów |
–
wojny z państwem moskiewskim –
stosunki z Habsburgami i polityka węgierska –
polityka dynastyczna ostatnich Jagiellonów –
wojny o Mołdawię i stosunki z państwem tureckim –
zakończenie problemu krzyżackiego –
hołd pruski i jego ocena –
walka o wpływy nad Bałtykiem i Inflanty –
przyłączenie Mazowsza do Korony |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: hołd pruski, sekularyzacja – zna daty:
pokoju krakowskiego i hołdu pruskiego (1525 r.) –
charakteryzuje postacie: Zygmunta Starego, Albrechta Hohenzollerna, Iwana IV
Groźnego, Zygmunta Augusta –
omawia postanowienia pokoju krakowskiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: zjazd w Wiedniu,
flota kaperska – zna daty:
zjazdu w Wiedniu (1515 r.), bitwy pod Mohaczem (1526 r.), wojny z zakonem
krzyżackim (1519–1521 r.), I wojny północnej (1563–1570 r.), hołdu lennego Gottharda Kettlera (1561 r.) –
charakteryzuje postacie: Maksymiliana I, Władysława Jagiellończyka, Ludwika
Jagiellończyka, Jana Olbrachta, Gottharda Kettlera –
omawia politykę dynastyczną ostatnich Jagiellonów –
charakteryzuje ostatnią wojnę polsko-krzyżacką –
przedstawia przyczyny, przebieg i skutki walki o wpływy nad Bałtykiem i
Inflanty. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: I wojna północna, dominium Maris Baltici, Komisja Morska –
zna daty: bitwy pod Orszą (1514 r.), powstania Komisji
Morskiej (1568 r.), pokoju w Szczecinie (1570 r.), przeniesienia praw do
lenna w Prusach na Hohenzollernów z Brandenburgii (1563 r.) –
charakteryzuje postacie: Ferdynanda Habsburga, Jana Tarnowskiego – wskazuje na
mapie ziemie przyłączone i utracone przez Polskę i Litwę w latach 1492–1572,
podział Inflant w 1561 r. –
omawia przyczyny, przebieg i skutki walk z Wielkim Księstwem Moskiewskim –
przedstawia przyczyny, przebieg i skutki wojen o Mołdawię –
charakteryzuje stosunki polsko– habsburskie i ich wpływ na losy Węgier –
omawia politykę morską Zygmunta Augusta i jej skutki. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: hospodar,
obrona potoczna, Statuty
Karnkowskiego –
zna daty: wyprawy na Mołdawię (1497 r.), bitwy pod Obertynem
(1530 r.), Statutów Karnkowskiego
(1570 r.) –
charakteryzuje postacie: Iwana III Srogiego, Jana Zápolyi,
Stefana Wielkiego –
omawia stosunki polsko-tureckie w XVI w. –
przedstawia okoliczności przyłączenia Mazowsza do Korony –
wyjaśnia, dlaczego ostatni Jagiellonowie nie podjęli działań na rzecz
odzyskania Śląska. |
–
zna daty: rozejmu
moskiewskiego (1503 r.), pokoju wieczystego z Turcją (1533 r.) –
ocenia, czy korzystnym dla Polski sposobem rozwiązania konfliktu z Krzyżakami
były sekularyzacja zakonu i utworzenie świeckiego państwa pruskiego. |
5. Reformacja
i kontrreformacja w Rzeczypospolitej |
–
początki reformacji w Polsce –
bracia polscy i bracia czescy –
próby zjednoczenia protestantów i walka o tolerancję –
kontrreformacja w Polsce – Kościół
prawosławny i unia brzeska |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: arianie (bracia polscy), konfederacja warszawska – zna datę
konfederacji warszawskiej (1573 r.) –
wymienia wyznania protestanckie, które rozwinęły się na ziemiach
Rzeczypospolitej w
XVI w. –
przedstawia postanowienia aktu konfederacji warszawskiej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: zbór, pacyfizm, bracia czescy, ugoda sandomierska, wolność religijna, unia brzeska, Kościół unicki (grekokatolicki) –
zna daty: ugody sandomierskiej (1570 r.), unii brzeskiej (1596 r.) –
charakteryzuje postacie: Piotra Skargi, Jakuba Wujka –
wskazuje na mapie tereny, na których dominowali wyznawcy prawosławia,
luteranie, kalwini, arianie i grekokatolicy –
omawia zasięg reformacji na ziemiach Rzeczypospolitej –
omawia próby zjednoczenia protestantów polskich –
omawia działalność jezuitów w Polsce –
charakteryzuje przyczyny i konsekwencje zawarcia unii brzeskiej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: antytrynitaryzm,
Kościół narodowy, dysydenci, dyzunici –
zna daty: rozłamu wśród polskich kalwinistów (1562–1565 r.), sprowadzenia jezuitów
do Polski (1564 r.), powołania Akademii Wileńskiej (1569 r.) –
charakteryzuje postacie: Fausta Socyna, Jana Łaskiego, Stanisława Hozjusza –
wyjaśnia, na czym polegała popularność haseł reformacyjnych w Polsce –
przedstawia okoliczności powstania braci polskich –
charakteryzuje poglądy i działalność braci polskich –
charakteryzuje realizację postanowień soboru trydenckiego w Polsce –
wyjaśnia, dlaczego kalwinizm zyskał popularność wśród szlachty. |
–
charakteryzuje postać Piotra z Goniądza –
wyjaśnia, dlaczego XVI-wieczna Rzeczpospolita jest nazywana krajem tolerancji
wyznaniowej. |
–
przedstawia i ocenia proces kształtowania się tolerancji wyznaniowej w
Polsce. |
6.
Rzeczpospolita Obojga Narodów |
–
unia polsko-litewska w XV w. –
dwa państwa i jeden władca –
przemiany na Litwie przed unią lubelską –
unia lubelska i jej znaczenie –
Rzeczpospolita Obojga Narodów – cechy charakterystyczne –
Prusy Królewskie w XVI w. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: inkorporacja, unia lubelska, Rzeczpospolita
Obojga Narodów – zna datę
unii lubelskiej (1569 r.) –
charakteryzuje postacie: Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta – wskazuje na
mapie terytoria Litwy i Korony po unii lubelskiej –
przedstawia postanowienia unii lubelskiej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: unia realna, bojarzy, polonizacja –
zna datę sejmu lubelskiego (1568–1569 r.) –
charakteryzuje postacie: Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta,
Aleksandra –
wskazuje na mapie ziemie wcielone do Korony na sejmie lubelskim –
omawia przyczyny dążeń do zacieśnienia unii między Polską i Litwą –
opisuje przebieg sejmu lubelskiego –
przedstawia różnice między unią personalną a realną. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: unia krakowsko– wileńska, unia mielnicka –
zna daty: objęcia tronu Polski i Litwy przez Kazimierza Jagiellończyka (1446
r.), unii krakowsko– wileńskiej (1499 r.), unii mielnickiej (1501 r.) –
charakteryzuje postacie: Mikołaja Radziwiłła Czarnego, Mikołaja Radziwiłła
Rudego –
omawia losy unii polsko-litewskiej w XV i XVI w. –
wyjaśnia, z czego wynikała silna pozycja polityczna rodów możnowładczych w
Wielkim Księstwie Litewskim –
wyjaśnia, dlaczego przez długi czas Jagiellonowie byli przeciwnikami ścisłego
połączenia Polski i Litwy. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: II statut litewski –
zna daty: rozdzielenia władzy w Polsce i na Litwie (1492 r.), II statutu
litewskiego (1566 r.), zniesienia autonomii Prus Królewskich (1569 r.) –
omawia i ocenia rządy Zygmunta Augusta na Litwie –
charakteryzuje przemiany ustrojowe na Litwie –
omawia konsekwencje zmian wprowadzonych w Prusach Królewskich w II poł. XVI w. |
–
zna daty: utworzenia odrębnego systemu sądownictwa na Litwie (1564 r.),
powołania sejmików ziemskich na Litwie (1566 r.) –
ocenia, czy po przyłączeniu tych ziem do Korony pomiędzy obiema częściami
Rzeczypospolitej panowała równowaga terytorialna,
czy też jedna z nich przeważała –
ocenia konsekwencje polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe unii
lubelskiej. |
7. Pierwsi
władcy elekcyjni |
–
pierwsze bezkrólewie –
pierwsza wolna elekcja; Artykuły
henrykowskie i pacta conventa –
krótkie rządy Henryka Walezego i drugie bezkrólewie –
początki rządów Stefana Batorego – wojna z Gdańskiem –
wojna z Moskwą –
konflikt Stefana Batorego ze szlachtą |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: bezkrólewie, elekcja viritim, Artykuły henrykowskie – zna daty: I
wolnej elekcji (1573 r.) –
charakteryzuje postacie: Henryka Walezego, Stefana Batorego –
przedstawia zasady ustrojowe określone w Artykułach
henrykowskich. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: konfederacja,
interrex,
sejm konwokacyjny, pacta conventa –
zna daty: sejmu konwokacyjnego (1573 r.), wojny z Rosją (1577–1582 r.) –
charakteryzuje postać Jana Zamojskiego –
wymienia i charakteryzuje instytucje powołane w wyniku kompromisu zawartego
między szlachtą i magnaterią po śmierci Zygmunta Augusta –
wyjaśnia, w jakich celach w dawnej Polsce zawiązywano konfederacje –
omawia przebieg pierwszej wolnej elekcji –
wymienia różnice między Artykułami
henrykowskimi a pacta conventa –
charakteryzuje politykę wewnętrzną Stefana Batorego –
opisuje przyczyny, przebieg i skutki wojny z Rosją. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: konfederacja
kapturowa, sąd kapturowy, Trybunał Koronny, piechota wybraniecka, rozejm w Jamie Zapolskim –
zna daty: śmierci Zygmunta Augusta (1572 r.), ucieczki Henryka Walezego do
Francji (1574 r.), elekcji Stefana Batorego (1575 r.), wojny Batorego z
Gdańskiem (1576–1577 r.), reformy sądownictwa (1578 r.), rozejmu w Jamie
Zapolskim (1582 r.) –
charakteryzuje postacie: Jakuba Uchańskiego, Anny Jagiellonki –
wskazuje na mapie postanowienia terytorialne rozejmu w Jamie Zapolskim –
omawia sytuację w Rzeczypospolitej po śmierci ostatniego Jagiellona –
charakteryzuje spór między szlachtą i magnaterią w okresie pierwszego
bezkrólewia –
charakteryzuje rolę Jana Zamojskiego w czasach rządów dwóch pierwszych królów
elekcyjnych. |
–
zna daty: zniesienia Statutów
Karnkowskiego (1585 r.), zajęcia Połocka (1579 r.), zdobycia Wielkich
Łuków (1580 r.), zajęcia Pskowa (1581 r.) –
charakteryzuje postacie: Mikołaja Sienickiego, Jana
Firleja, Ernesta Habsburga, Iwana IV Groźnego, Jana III Wazy, Samuela
Zborowskiego –
wskazuje na mapie zasięg zdobyczy terytorialnych państwa moskiewskiego w
Inflantach do 1577 r. –
omawia sytuację polityczną w Rzeczypospolitej po ucieczce Henryka Walezego –
ocenia rolę Jana Zamojskiego w czasach rządów dwóch pierwszych królów
elekcyjnych –
omawia przyczyny konfliktu Stefana Batorego ze szlachtą. |
–
charakteryzuje postacie: Maksymiliana II Habsburga, Fiodora –
ocenia politykę zagraniczną i wewnętrzną Stefana Batorego. |
EUROPA W XVII WIEKU |
||||||
1. Angielska
wojna domowa |
–
przemiany społeczne i konflikty religijne w Anglii –
spór króla z parlamentem –
początek rewolucji angielskiej –
wojna domowa i powstanie republiki –
protektorat Olivera Cromwella –
od restauracji do monarchii parlamentarnej |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: chwalebna (sławetna) rewolucja, monarchia parlamentarna – zna daty:
wojny domowej (1642–1649 r.), chwalebnej
rewolucji (1688 r.) –
charakteryzuje postać Olivera Cromwella –
omawia przyczyny i skutki wojny domowej –
wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do restauracji monarchii Stuartów. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: nowa szlachta (gentry), Armia Nowego Wzoru, lord protektor, Akt nawigacyjny, Habeas Corpus Act, Ustawa o prawach –
zna daty: powstania Armii Nowego Wzoru (1645 r.), ogłoszenia republiki w
Anglii (1649 r.), przyjęcia przez Cromwella tytułu lorda protektora (1653
r.), Aktu nawigacyjnego (1651 r.), Habeas Corpus Act
(1679 r.), Ustawy o prawach (1689
r.) –
charakteryzuje postać Wilhelma III Orańskiego –
wskazuje na kraje, które weszły w skład republiki rządzonej przez Cromwella –
omawia wpływ przemian gospodarczych na zmiany w społeczeństwie angielskim w
XVI w. –
przedstawia przyczyny i skutki sporu królów angielskich z parlamentem –
wyjaśnia, jaką rolę w rewolucji angielskiej odegrała Armia Nowego Wzoru –
omawia rządy Cromwella w okresie jego protektoratu. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: purytanizm,
Petycja o prawo, Krótki Parlament, Długi Parlament, Wielka
remonstracja, independenci, Parlament Kadłubowy, torysi, wigowie, Akt o następstwie
tronu – zna daty:
Petycji o
prawo (1628 r.), Wielkiej remonstracji
(1641 r.), bitwy pod Naseby (1645 r.), ścięcia
Karola I (1649 r.), restauracji Stuartów (1660 r.), Aktu o następstwie tronu (1701 r.) –
charakteryzuje postać Karola I Stuarta –
wskazuje na mapie rejony Anglii zdominowane przez zwolenników króla oraz
zwolenników Parlamentu –
charakteryzuje gospodarczą rolę nowej szlachty –
omawia podziały religijne w społeczeństwie angielskim –
wymienia ugrupowania polityczne mające wpływ na przebieg rewolucji angielskiej –
wyjaśnia, w jakich okolicznościach stracono Karola I –
omawia konflikt między Karolem II a parlamentem –
wyjaśnia wpływ Habeas Corpus Act
i Ustawy o prawach na ustrój
polityczny Anglii. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: jedenastoletnia
tyrania, lewellerzy,
diggerzy, Akt tolerancyjny –
zna daty: zwołania Krótkiego Parlamentu (1640 r.), obrad Długiego Parlamentu
(1640–1653 r.), powołania Parlamentu Kadłubowego (1648 r.), Aktu tolerancyjnego (1689 r.) –
charakteryzuje postacie: Jakuba I Stuarta, Karola II Stuarta, Jakuba II
Stuarta, Marii Stuart –
przedstawia ograniczenia w rozwoju gospodarczym Anglii w XVI w. –
charakteryzuje relacje między Karolem I a parlamentem angielskim. |
–
zna datę rozwiązania parlamentu przez Karola I Stuarta (1629 r.) –
charakteryzuje i ocenia rolę Olivera Cromwella podczas rewolucji –
omawia i ocenia polityczne skutki chwalebnej rewolucji. |
2. Wojna
trzydziestoletnia |
–
Rzesza Niemiecka na początku XVII w. –
defenestracja praska –
początek wojny trzydziestoletniej –
działania wojenne w latach 1624–1635 –
wojna europejska – francuski okres wojny trzydziestoletniej –
armie okresu wojny trzydziestoletniej –
pokój westfalski i skutki wojny |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: wojna trzydziestoletnia – zna daty
wojny trzydziestoletniej (1618–1648 r.) –
przedstawia przyczyny polityczne i religijne wojny trzydziestoletniej –
wyjaśnia, czy wojna trzydziestoletnia powinna być traktowana jako konflikt
niemiecki, czy ogólnoeuropejski. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Unia Protestancka, Liga Katolicka, druga defenestracja praska, pokój westfalski – zna daty:
powstania Unii Protestanckiej (1608 r.), utworzenia Ligi Katolickiej (1609
r.), II defenestracji praskiej (1618 r.), pokoju westfalskiego (1648 r.) – wskazuje na
mapie najważniejsze państwa protestanckie i katolickie uczestniczące w wojnie
trzydziestoletniej –
omawia sytuację wyznaniową w Rzeszy Niemieckiej i jej wpływ na sytuację
Europy –
wyjaśnia okoliczności i skutki II defenestracji praskiej –
podaje przyczyny włączania się kolejnych państw do konfliktu w Rzeszy –
omawia postanowienia pokoju westfalskiego. |
–
zna daty: okresu czesko-palatynackiego (1618–1624),
okresu duńskiego (1624–1629 r.), okresu szwedzkiego (1630–1635 r.), okresu
francuskiego (1635–1648 r.) – charakteryzuje
postacie: Ferdynanda II, Fryderyka V Wittelsbacha,
Christiana IV, Albrechta von Wallensteina, Gustawa II Adolfa –
wskazuje na mapie zmiany terytorialne w Europie po pokoju westfalskim –
charakteryzuje sytuację wyznaniową w Królestwie Czeskim –
wymienia etapy w przebiegu wojny trzydziestoletniej i charakteryzuje je –
przedstawia przyczyny wybuchu powstania czeskiego i jego klęski. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: list majestatyczny, edykt restytucyjny –
zna daty: listu majestatycznego (1609 r.), bitwy pod Białą Górą (1620 r.),
edyktu restytucyjnego (1629 r.), bitwy pod Lützen
(1632 r.) –
charakteryzuje postacie: Fryderyka IV, Fryderyka V, Maksymiliana I, Rudolfa
II, Macieja I –
opisuje cechy charakterystyczne armii okresu wojny trzydziestoletniej. |
–
zna daty: pokoju w Nikolsburgu (1622 r.), bitwy pod
Dessau (1626 r.), pokoju w Lubece (1629 r.), pokoju w Pradze (1635 r.), bitwy
pod Rocroi (1643 r.), bitwy pod Lens
(1648 r.) –
charakteryzuje postacie: Ernsta von Mansfelda, Johana von Tilly’ego –
ocenia skutki polityczne, gospodarcze, społeczne i religijne wojny
trzydziestoletniej. |
3. Absolutyzm
we Francji |
–
Ludwik XIII i kardynał Richelieu –
rządy kardynała Mazarina –
władza absolutna Ludwika XIV –
gospodarka podporządkowana państwu –
polityka zagraniczna Ludwika XIV –
armia Ludwika XIV |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: racja stanu, merkantylizm – zna daty:
początku rządów osobistych Ludwika XIV (1661 r.) –
charakteryzuje postacie: Armanda de Richelieu, Ludwika XIV –
omawia cechy charakterystyczne monarchii absolutnej Ludwika XIV. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: intendent,
szlachta urzędnicza, fronda, Wysoka Rada, kolbertyzm –
zna daty: frondy parlamentarnej (1648–1649 r.), frondy książąt (1649–1653
r.), zniesienia Edyktu nantejskiego
(1685 r.) –
charakteryzuje postacie: Ludwika XIII, Jules’a
Mazarina, Jeana Baptisty Colberta –
wyjaśnia, na czym polegała centralizacja władzy za rządów Ludwika XIII –
przedstawia przyczyny i skutki frondy –
charakteryzuje reformy ustrojowe Ludwika XIV –
omawia reformy gospodarcze w XVII-wiecznej Francji –
opisuje proces kształtowania się władzy absolutnej we Francji. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: wojna dewolucyjna, pokój w Akwizgranie, polityka réunionów, –
zna daty: wojny dewolucyjnej (1667–1668 r.), pokoju
w Akwizgranie (1668 r.), wojny francusko-holenderskiej (1672–1679 r.), wojny
Francji z Ligą Augsburską (1686–1697 r.), pokoju w Rijswijk
(1697 r.) –
charakteryzuje postacie: Henryka IV Burbona, Kondeusza –
wskazuje na mapie zasięg ekspansji Francji za rządów Ludwika XIV –
omawia rządy Ludwika XIII i kardynała Richelieu –
omawia rządy kardynała Mazarina –
wymienia grupy społeczne we Francji zainteresowane wprowadzeniem absolutyzmu i
jemu przeciwne oraz charakteryzuje przyczyny takich postaw –
omawia stosunki Francji z sąsiadami. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: edykt
łaski, pokój pirenejski, Liga Augsburska, pokój w Rijswijk –
zna daty: edyktu łaski (1629 r.), pokoju pirenejskiego (1659 r.) –
charakteryzuje postacie: Marii Medycejskiej, Anny Austriaczki –
charakteryzuje rządy Henryka IV Burbona –
charakteryzuje i ocenia politykę zagraniczną Ludwika XIV –
przedstawia innowacje w armii francuskiej i ich wpływ na sukcesy militarne
Ludwika XIV. |
–
przedstawia i ocenia rolę kardynałów de Richelieu oraz Mazarina w dziejach
Francji –
ocenia panowanie Ludwika XIV. |
4. Zmiany
polityczne w Europie w XVII wieku |
–
upadek potęgi Hiszpanii –
polityka obronna Holandii; wojny angielsko-holenderskie –
wzrost znaczenia Brandenburgii –
potęga i ekspansja Szwecji –
Węgry i ekspansja turecka w Europie |
– zna datę
bitwy pod Wiedniem (1683 r.) –
charakteryzuje postać Jana III Sobieskiego –
opisuje przyczyny i skutki rywalizacji Holandii z Francją i Anglią. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: Święta Liga –
zna daty: unii personalnej Brandenburgii i Prus Książęcych (1618 r.),
zawarcia Świętej Ligi (1684 r.), pokoju w Karłowicach (1699 r.) –
charakteryzuje postacie: Zygmunta III Wazy, Kara Mustafy – wskazuje na
mapie obszary utracone przez Turcję w wyniku pokoju w Karłowicach –
przedstawia okoliczności, w jakich Brandenburgia przejęła pruski tron
książęcy –
charakteryzuje politykę wewnętrzną Fryderyka Wilhelma –
omawia wpływ relacji habsbursko-wiedeńskich na konflikt z Turcją –
przedstawia antyturecką działalność Świętej Ligi. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: moryskowie,
junkrzy, Święta Liga –
zna daty: zajęcia przez Brandenburgię Pomorza Zachodniego (1648 r.),
traktatów welawsko-bydgoskich (1657 r.) –
charakteryzuje postacie: Fryderyka Wilhelma, Karola IX Sudermańskiego, Karola
X Gustawa, Gustawa II Adolfa –
wskazuje na mapie zasięg szwedzkiej ekspansji terytorialnej w Europie –
przedstawia przyczyny gospodarcze i polityczne upadku potęgi Hiszpanii w XVII
w. –
wyjaśnia przyczyny wypędzenia morysków –
wyjaśnia, dlaczego zmagania między Anglią i Holandią były prowadzone jedynie
w koloniach i
na morzach –
omawia ekspansję terytorialną Prus w XVII w. –
przedstawia etapy ekspansji szwedzkiej w basenie Morza Bałtyckiego. |
–
zna daty: wojen angielsko– holenderskich (1652–1654 r., 1665 r., 1672–1674
r.), antyhabsburskiego powstania na Węgrzech (1682
r.) –
charakteryzuje postacie: Wilhelma III Orańskiego, Karol XI, Karola
Lotaryńskiego –
przedstawia okoliczności odzyskania niepodległości przez Portugalię –
omawia wpływ rywalizacji o rynki europejskie i światowe na politykę międzynarodową –
opisuje politykę kolonialną Fryderyka Wilhelma –
charakteryzuje proces budowania imperium szwedzkiego. |
–
zna daty: powstań w Katalonii i Portugalii (1640 r.), uznania przez Hiszpanię
niepodległości Portugalii (1668 r.), bitwy pod Linköping
(1598 r.) –
charakteryzuje postacie: Filipa III, Filipa IV, Gaspara de Guzmana, Jana IV Braganzy, Krystyny Wazy, Axela Oxenstierny, Jerzego II Rakoczego, Imre Thököly’ego –
ocenia sytuację polityczną na wschodzie Europy w XVII w. –
ocenia zmiany na arenie międzynarodowej, do których doszło w XVII w. |
5. Kultura
baroku |
–
od renesansu do baroku –
sztuka i architektura baroku –
malarstwo barokowe –
nauka i filozofia epoki baroku –
teatr, literatura i muzyka |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: barok, realizm – zna czas
trwania baroku (k. XVI – poł. XVIII w.) –
charakteryzuje postacie: Galileusza, Isaaca Newtona, Kartezjusza, Moliera,
Jana Sebastiana Bacha – wymienia
cechy charakterystyczne sztuki baroku. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: barok dworski, racjonalizm, empiryzm, klasycyzm, rokoko, opera –
charakteryzuje postacie: Giovanniego Lorenza Berniniego, Caravaggia, Petera
Paula Rubensa, Rembrandta van Rijna, Francisa
Bacona – wyjaśnia
interpretację terminu barok – przedstawia
wpływ kontrreformacji na narodziny epoki baroku – omawia cechy
charakterystyczne architektury baroku – wymienia
przykłady rezydencji królewskich i cesarskich epoki baroku – omawia
osiągnięcia naukowe epoki baroku – wymienia
największych twórców epoki baroku oraz ich najwybitniejsze dzieła. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: manieryzm,
libertynizm, jansenizm, teatr ludowy,
powieść łotrzykowska –
charakteryzuje postacie: El Greca, Diega Velázqueza,
Johannesa Keplera, Blaise’a Pascala, Antonia
Vivaldiego – wskazuje
podobieństwa i różnice pomiędzy architekturą renesansową a barokową – wyjaśnia, z
czego wynikała specyfika baroku mieszczańsko-protestanckiego – omawia wpływ
manieryzmu na narodziny epoki baroku – przedstawia
cechy charakterystyczne barokowego malarstwa – przedstawia
kierunki i nurty filozoficzne epoki baroku – przedstawia
cechy charakterystyczne literatury baroku – omawia
tematykę podejmowaną przez artystów w utworach barokowych. |
–
zna datę założenia Royal Society w Londynie (1660
r.) –
charakteryzuje postacie: Francesca Borrominiego, Antoona van Dycka, Jana Brueghel młodszego, Jeana Baptisty
Racine’a, Jeana de La Fontaine’a,
Miguela de Cervantesa, Georga Friedricha Haendla – wyjaśnia,
dlaczego wielu malarzy epoki baroku określano mianem „mistrzów światła i
cienia” – omawia
różnice między rokokiem a barokiem – przedstawia
związki między ideologią absolutyzmu a sztuką i architekturą baroku – omawia wpływ
baroku na zmiany w teatrze i muzyce. |
–
charakteryzuje postacie: św. Jana od Krzyża, św. Teresy z Ávila,
Kornela Jansena, Lopego de Vegi, Pierre’a Corneille’a, Claudia Monteverdiego – ocenia,
które rozwiązania w architekturze barokowej
mogły robić szczególne wrażenie na
wiernych. |
WOJNY I KRYZYS RZECZYPOSPOLITEJ W XVII
WIEKU |
||||||
1. Początki
rządów Zygmunta III Wazy |
–
podwójna elekcja – Zygmunt III Waza na tronie polskim –
król i hetman – relacje między Zygmuntem III Wazą a Janem Zamojskim –
walka o szwedzki tron i wojna ze Szwecją –
rokosz Zebrzydowskiego –
wojna w Inflantach i Prusach |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: husaria – zna daty:
bitwy pod Kircholmem (1605 r.), bitwy pod Oliwą (1627 r.) –
charakteryzuje postacie: Zygmunta III Wazy, Władysława IV Wazy – omawia
przyczyny i skutki wojen polsko-szwedzkich w I poł.
XVII w. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: rokosz –
zna daty: wojny polsko-szwedzkiej (1600–1611 r.), wojny polsko-szwedzkiej
(1617–1622 r.), wojny polsko-szwedzkiej (1625–1629 r.), bitwy pod Trzcianą
(1629 r.), rozejmu w Starym Targu (1629 r.), rozejmu w Sztumskiej Wsi (1635
r.) –
charakteryzuje postacie: Jana Zamojskiego, Jana Karola Chodkiewicza –
wskazuje na mapie ziemie utracone przez Rzeczpospolitą na rzecz Szwecji –
omawia przebieg wojen polsko-szwedzkich w I poł.
XVII w. –
omawia rolę husarii w prowadzeniu działań wojennych. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: popularyści, sejm
inkwizycyjny, regaliści, rozejm w Starym
Targu (Altmarku), rozejm w Sztumskiej Wsi –
zna daty: elekcji Zygmunta III Wazy (1587 r.), sejmu inkwizycyjnego (1592
r.), bitwy pod Białym Kamieniem (1604 r.), rokoszu Zebrzydowskiego (1606–1608
r.) –
charakteryzuje postacie: Maksymiliana Habsburga, Mikołaja Zebrzydowskiego,
Gustawa II Adolfa –
omawia okoliczności elekcji Zygmunta III Wazy na tron Rzeczypospolitej –
opisuje relacje między Zygmuntem III Wazą a Janem Zamojskim –
charakteryzuje przyczyny, przebieg i skutki rokoszu Zebrzydowskiego –
przedstawia plany Zygmunta III dotyczące wzmocnienia władzy królewskiej. |
–
zna daty: bitwy pod Byczyną (1588 r.), przejęcia tronu Szwecji przez Zygmunta
III Wazę (1592 r.), inkorporacji szwedzkiej Estonii do Rzeczypospolitej (1600
r.), bitwy pod Guzowem (1607 r.), bitwy pod Gniewem (1626), bitwy pod Tczewem
i Hamersztynem (1627 r.) –
charakteryzuje postacie: Ernesta Habsburga, Karola IX Sudermańskiego, Arendta
Dickmanna –
przedstawia rywalizację Zygmunta III Wazy z Maksymilianem Habsburgiem –
przedstawia etapy walki Zygmunta III Wazy o tron Szwecji i jej skutki. |
–
zna daty: bitwy pod Linköping (1598 r.),
detronizacji Zygmunta III Wazy przez szwedzki Riksdag (1599 r.) –
ocenia relacje między Zygmuntem III Wazą a Janem Zamojskim –
ocenia skutki rokoszu Zebrzydowskiego dla pozycji władcy i stabilizacji
państwowości polskiej. |
2. Walka o
koronę carów |
–
kryzys państwa rosyjskiego w II połowie XVI i na początku XVII w. –
dymitriady i ich skutki –
początek wojny z Moskwą i walki o koronę carów –
wojna smoleńska |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: dymitriady – zna datę
bitwy pod Kłuszynem (1610 r.) –
charakteryzuje postać Władysława IV Wazy – omawia
przyczyny i skutki wojen z Moskwą. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: rozejm
w Dywilinie, pokój w Polanowie –
zna daty: I dymitriady (1604–1605 r.), wyprawy
Dymitra II Samozwańca (1607–1610 r.), wojny polsko– rosyjskiej (1609–1618
r.), wybrania Michała Romanowa na cara Rosji (1613 r.), rozejmu w Dywilinie (1618 r.), wojny smoleńskiej (1632–1634 r.),
pokoju w Polanowie (1634 r.) –
charakteryzuje postacie: Stanisława Żółkiewskiego, Michała Romanowa, Jana
Karola Chodkiewicza – wskazuje na
mapie ziemie, jakie zdobyła Rzeczpospolita w wyniku
rozejmu w
Dywilinie i pokoju w Polanowie –
omawia przebieg wojen Rzeczypospolitej z Moskwą. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Wielka
Smuta, lisowczycy –
zna daty: Wielkiej Smuty (1598–1613 r.), powstania Wasyla Szujskiego (1606
r.), zdobycia Moskwy przez Polaków (1610 r.), rządów polskich na Kremlu
(1610–1612 r.), oblężenia Smoleńska (1633–1634 r.) –
charakteryzuje postacie: Dymitra I Samozwańca, Dymitra II Samozwańca, Borysa
Godunowa, Wasyla Szujskiego, Aleksandra Józefa Lisowskiego –
omawia przyczyny, przejawy i skutki kryzysu wewnętrznego w państwie
moskiewskim –
charakteryzuje rządy Dymitra I Samozwańca i ich skutki –
charakteryzuje polskie rządy na Kremlu i reakcję Rosjan –
wyjaśnia, dlaczego Władysław Waza nie objął władzy w Rosji. |
–
zna datę antypolskiego powstania Minina i
Pożarskiego (1611 r.) –
charakteryzuje postacie: Fiodora, Jerzego Mniszcha,
Kuźmy Minina, Dymitra Pożarskiego –
wyjaśnia, dlaczego polscy magnaci zdecydowali się poprzeć roszczenia
kolejnych Dymitrów Samozwańców do tronu moskiewskiego –
wyjaśnia, jaką rolę w zmaganiach z Rosją odegrali lisowczycy. |
–
zna datę rosyjsko-szwedzkiego traktatu w Stołbowie
(1617 r.) –
charakteryzuje postać Michała Szeina –
ocenia polityczne skutki wojen z Moskwą. |
3. Kozaczyzna
i konflikty z Turcją |
–
Turcja i księstwa naddunajskie –
najazdy tatarskie na Rzeczpospolitą ich skutki –
polskie wyprawy na Mołdawię –
narodziny Kozaczyzny –
rejestr i pierwsze powstania kozackie –
wojna z Turcją: klęska pod Cecorą i oblężenie Chocimia –
plany kolejnej wojny z Turcją i ich konsekwencje |
– zna daty:
bitwy pod Cecorą (1620 r.), bitwy pod Chocimiem (1621 r.) – omawia
przyczyny i skutki wojny z Turcją (1620–1621 r.). |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: kozaczyzna, Dzikie Pola (Zaporoże, Niż), ataman, pokój w Chocimiu –
zna daty: pokoju w Chocimiu (1621 r.) –
charakteryzuje postacie: Jana Zamojskiego, Stanisława Żółkiewskiego, Jana
Karola Chodkiewicza – wskazuje na
mapie obszary zamieszkiwane przez Kozaków, terytoria sporne Rzeczypospolitej i
Turcji w XVII w. –
charakteryzuje organizację wewnętrzną Kozaczyzny –
wyjaśnia, jakie skutki dla Rzeczypospolitej miały najazdy tatarskie –
omawia przyczyny i skutki powstań kozackich w końcu XVI w. –
omawia przebieg wojny z Turcją (1620–1621 r.) –
omawia stosunki polsko-tureckie w latach 30. i 40. XVII w. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: pokój hetmański, Sicz, tabor, rejestr, czambuł –
zna daty: wyprawy Jana Zamojskiego na Mołdawię (1595 r.) –
charakteryzuje postacie: Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego, Stanisława
Koniecpolskiego –
omawia przyczyny, przebieg i skutki interwencji polskich magnatów w Mołdawii –
omawia wpływ problemu tatarskiego na politykę zagraniczną i wewnętrzną
Rzeczypospolitej w I poł. XVII w. –
omawia geopolityczne położenie Ukrainy i jego wpływ na życie codzienne jej
mieszkańców –
wyjaśnia, jaką funkcję pełnił rejestr kozacki –
charakteryzuje okres sukcesów kozackich w pocz. XVII w. i jego znaczenie dla
Rzeczypospolitej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: kondominium,
traktat w Buszy, –
zna daty: układu w Chocimiu (1612 r.), traktatu w Buszy
(1617 r.), powstania Kosińskiego (1591–1593 r.), powstania Nalewajki (1595–1596
r.) –
charakteryzuje postacie: Jeremiego Mohyły, Szymona Mohyły, Krzysztofa Kosińskiego, Semena Nalewajki, Mehmeda
Abazy –
omawia relacje między Rzecząpospolitą a Mołdawią w
końcu XVI w. |
– zna daty:
bitwy pod Bukowem (1600), bitew pod Sasowym Rogiem (1612 r., 1633 r.) –
charakteryzuje postacie: Michała Walecznego,
Samuela Koreckiego, Michała Wiśniowieckiego –
ocenia politykę Rzeczypospolitej wobec Kozaków. |
4. Powstanie
Chmielnickiego |
–
problem kozacki w I poł. XVII w. –
wojsko zaporoskie i jego militarne znaczenie – przyczyny
powstania Chmielnickiego –
wybuch powstania na Ukrainie –
walki w latach 1649–1653 –
Moskwa i Kozacy |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: wojsko zaporoskie – zna daty:
powstania Chmielnickiego (1648–1655 r.) –
charakteryzuje postacie: Bohdana Chmielnickiego, Jana Kazimierza Wazę –
charakteryzuje przyczyny powstania Chmielnickiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: układ w Perejasławiu,
unia w Hadziaczu, księstwo ruskie, rozejm w Andruszowie –
zna daty: bitwy nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i
Piławcami (1648 r.), obrony Zbaraża (1649 r.), bitwy pod Beresteczkiem (1651
r.), układu w Perejasławiu (1654 r.), unii w Hadziaczu (1658 r.), rozejmu w Andruszowie (1667 r.) –
charakteryzuje postacie: Jeremiego Wiśniowieckiego, Iwana Wyhowskiego – wskazuje na
mapie obszary objęte powstaniem Chmielnickiego, ziemie przyłączone do Rosji
po rozejmie w Andruszowie –
omawia okoliczności wybuchu powstania Chmielnickiego –
omawia przebieg działań militarnych przeciwko Kozakom po elekcji Jana
Kazimierza Wazy –
przedstawia postanowienia unii w Hadziaczu. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: ukraińscy
królewięta, ugoda zborowska,
ugoda w Białej Cerkwi –
zna daty: ugody zborowskiej (1649 r.), ugody w
Białej Cerkwi (1651 r.), bitwy pod Batohem (1652
r.), bitwy pod Żwańcem (1653 r.), bitwy pod Ochmatowem
(1655 r.), bitew pod Połonką i Cudnowem (1660 r.) –
charakteryzuje postacie: Tuhaj-beja, Janusza
Radziwiłła –
wyjaśnia wpływ problemu rejestru na stosunki polsko-kozackie –
wyjaśnia, dlaczego Kozacy sprzymierzyli się z Rosją –
omawia przebieg i skutki wojny z Rosją o Ukrainę. |
–
zna daty: powstania Pawluka (1637 r.), powstania Kostki-Napierskiego (1651
r.) –
charakteryzuje postacie: Pawła Pawluka, Mikołaja Potockiego, Stefana
Potockiego, Jerzego Ossolińskiego, Adama Kisiela, Aleksandra
Kostki-Napierskiego, Marcina Kalinowskiego –
przedstawia organizację i znaczenie militarne wojska zaporoskiego –
opisuje proces budzenia się świadomości etnicznej Kozaków zaporoskich w XVI i
XVII w. |
–
zna daty: powstania Sulimy (1635 r.), powstania Ostrianicy
i Huni (1638 r.), bitwy pod Szepielewiczami
(1654 r.) –
charakteryzuje postacie: Iwana Sulimy, Jurija Chmielnickiego –
omawia powstania kozackie z I poł. XVII w. –
przedstawia i ocenia postawy Polaków wobec powstania Chmielnickiego –
ocenia konsekwencje przymierza kozacko-rosyjskiego –
ocenia znaczenie unii w Hadziaczu dla stosunków polsko-kozackich. |
5. Potop
szwedzki |
–
przyczyny najazdu szwedzkiego –
początek potopu szwedzkiego –
wojna o wyzwolenie Rzeczypospolitej –
zmiana sytuacji międzynarodowej Rzeczypospolitej – traktat rozbiorowy w Radnot i jego konsekwencje –
koniec wojny i pokój w Oliwie –
zmiany w polskiej armii –
prześladowania protestantów |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: potop szwedzki – zna daty:
potopu szwedzkiego (1655–1660 r.), pokoju w Oliwie (1660 r.) –
charakteryzuje postać Jana Kazimierza Wazy –
omawia przyczyny najazdu szwedzkiego –
przedstawia postanowienia pokoju oliwskiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: wojna podjazdowa, traktat w Radnot, układy welawsko-bydgoskie, pokój
oliwski –
zna daty: obrony Jasnej Góry (1655 r.), klęski pod Gołębiem (1656 r.), bitwy
pod Warką (1656 r.), traktatu w Radnot (1656 r.),
układów welawsko-bydgoskich (1657 r.) –
charakteryzuje postacie: Karola X Gustawa, Stefana Czarnieckiego, Augustyna
Kordeckiego –
charakteryzuje działania wojenne w czasie potopu szwedzkiego –
wyjaśnia, dlaczego obrona Jasnej Góry stała się punktem zwrotnym w przebiegu
działań wojennych ze Szwecją –
przedstawia postawy Polaków i króla Jana Kazimierza w czasie potopu
szwedzkiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: dominium Maris Baltici, regimentarz,
śluby lwowskie –
zna daty: kapitulacji pod Ujściem i w Kiejdanach (1655 r.), konfederacji w
Tyszowcach i Łańcucie (1655 r.), ślubów lwowskich Jana Kazimierza (1656 r.),
bitwy pod Prostkami (1656 r.), wygnania arian z Polski (1658 r.) –
charakteryzuje postacie: Hieronima Radziejowskiego, Janusza Radziwiłła,
Wincentego Gosiewskiego – wskazuje na
mapie główne kierunki działań wojsk
szwedzkich w 1655 r. –
przedstawia przykłady sukcesów oręża polskiego w walce ze Szwedami –
opisuje, jakie znaczenie dla państwa polskiego miały traktaty welawsko-bydgoskie –
wyjaśnia, dlaczego doszło do prześladowania protestantów i jakie były tego
skutki. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: traktat
wileński –
zna daty: układu szwedzko-brandenburskiego (1656 r.), rozejmu w Niemieży (1656 r.) –
charakteryzuje postacie: Krzysztofa Opalińskiego, Andrzeja Karola
Grudzińskiego, Fryderyka Wilhelma, Jerzego II Rakoczego –
przedstawia zmiany w polskie armii XVII w. –
charakteryzuje sytuację międzynarodową Rzeczypospolitej przed potopem
szwedzkim i w jego czasie. |
–
przedstawia i ocenia postawy magnatów w obliczu zagrożenia państwowości
polskiej –
ocenia postawy Polaków i króla Jana Kazimierza w czasie potopu szwedzkiego. |
6. Wojna
domowa i król „Piast” |
–
Rzeczpospolita po potopie szwedzkim –
plany reform Jana Kazimierza i problem następstwa tronu –
rokosz Lubomirskiego –
elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego –
konflikt króla z malkontentami –
początek konfliktu z Turcją |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: liberum veto, pokój w Buczaczu – zna daty:
pierwszego liberum veto (1652 r.),
traktatu w Buczaczu (1672 r.) –
charakteryzuje postacie: Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego,
Jana Sobieskiego –
omawia przyczyny i skutki wojny z Turcją. |
–
zna daty: abdykacji Jana Kazimierza (1668 r.), elekcji Michała Korybuta
Wiśniowieckiego (1669 r.), wojny z Turcją (1672 r.) –
charakteryzuje postać Władysława Sicińskiego –
wskazuje na mapie zmiany terytorialne po traktacie w Buczaczu –
przedstawia sytuację Rzeczypospolitej po potopie szwedzkim –
omawia okoliczności objęcia tronu Rzeczypospolitej przez Michała Korybuta
Wiśniowieckiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Związek
Święcony, Związek Pobożny, malkontenci –
zna daty: rokoszu Lubomirskiego (1665–1666 r.), zawarcia Związku Święconego
(1661 r.) i Pobożnego (1662 r.), bitwy pod Mątwami (1666 r.), zdobycia
Kamieńca Podolskiego przez Turków (1672 r.) –
charakteryzuje postać Jerzego Sebastiana
Lubomirskiego –
charakteryzuje program reform proponowany przez Jana Kazimierza i reakcję
szlachty polskiej –
przedstawia przyczyny, przebieg i skutki sporu króla z Jerzym Sebastianem
Lubomirskim. |
–
zna daty: bitew pod Bracławiem i Kalnikiem (1671
r.), konfederacji pod Szczebrzeszynem (1673 r.) –
charakteryzuje postacie: Filipa Wilhelma, Karola Lotaryńskiego –
omawia wpływ konfliktu króla Jana Kazimierza z opozycją magnacką na
funkcjonowanie państwa –
przedstawia konflikt króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego ze stronnictwem
profrancuskim –
omawia zmiany w polskiej polityce zagranicznej i ich wpływ na funkcjonowanie
Rzeczypospolitej. |
–
zna datę buntu Piotra Doroszenki (1671 r.) –
charakteryzuje postać Piotra Doroszenki –
ocenia realną możliwość realizacji reform Jana Kazimierza. |
7. Rządy Jana
III Sobieskiego |
–
elekcja Jana III Sobieskiego –
wojna z Turcją; pokój w Żurawnie –
polityka zagraniczna Jana III Sobieskiego –
zmiany sojuszów i ich konsekwencje –
bitwa pod Wiedniem i jej znaczenie –
zakończenie walk z Turcją –
ostatnie lata panowania Jana III Sobieskiego |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: odsiecz wiedeńska – zna datę bitwy pod Wiedniem (1683 r.) –
charakteryzuje postać Jana III Sobieskiego –
przedstawia przyczyny i skutki odsieczy wiedeńskiej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Święta
Liga, pokój Grzymułtowskiego,
pokój w Karłowicach –
zna daty: bitwy pod Chocimiem (1673 r.), elekcji Jana III Sobieskiego (1674
r.), wojny z Turcją (1674–1676 r.), bitwy pod Parkanami (1683 r.), utworzenia
Świętej Ligi (1684 r.), pokoju Grzymułtowskiego (1686 r.), pokoju w
Karłowicach (1699 r.) –
charakteryzuje postacie: Leopolda I Habsburga, Kara Mustafy, Marii Kazimiery – wskazuje na
mapie obszary, które utraciła Turcja na rzecz Rzeczypospolitej w wyniku
podpisania pokoju w Karłowicach –
omawia przyczyny, przebieg i skutki wojny z Turcją (1674–1676 r.) –
wyjaśnia, jakie znaczenie dla Europy miało zwycięstwo pod Wiedniem. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: wielki wezyr –
zna daty: bitwy pod Żurawnem (1676 r.), rozejmu w
Żurawnie (1676 r.) –
charakteryzuje postać Karola Lotaryńskiego –
wskazuje na mapie obszary, które utraciła Turcja na rzecz cesarstwa i Wenecji
w wyniku podpisania pokoju w Karłowicach –
opisuje okoliczności objęcia tronu przez Jana III Sobieskiego –
omawia reformy wojskowe Jana III Sobieskiego –
charakteryzuje skutki przejścia Sobieskiego do obozu prohabsburskiego –
omawia działalność Świętej Ligi i jej skutki dla Rzeczypospolitej. |
–
zna daty: oblężenia Trembowli (1676 r.), traktatu w Jaworowie
(1675 r.), sojuszu polsko-habsburskiego (1683 r.) – charakteryzuje
postacie: Filipa Wilhelma, Ludwika Burbona (Wielkiego Kondeusza), Dymitra
Wiśniowieckiego, Stanisława Jabłonowskiego –
omawia wpływ sytuacji międzynarodowej na politykę zagraniczną Jana III
Sobieskiego –
charakteryzuje politykę Sobieskiego wobec Brandenburgii, Rosji i Turcji –
przedstawia ostatnie lata panowania Jana III Sobieskiego. |
–
zna datę antyhabsburskiego powstania na Węgrzech
(1682 r.) –
charakteryzuje postać Imre Thököly’ego –
ocenia skutki zaangażowania Rzeczypospolitej w działalność Świętej Ligi. |
8. Kryzys
Rzeczypospolitej |
–
zniszczenia wojenne –
społeczne skutki wojen –
wzrost roli magnaterii –
przemiany ustrojowe i polska skarbowość –
sytuacja wyznaniowa w XVII w. |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: oligarchia magnacka –
charakteryzuje przejawy wpływu magnaterii na życie polityczne i gospodarcze
Rzeczypospolitej w XVII w. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: latyfundia
magnackie, klientela magnacka –
omawia zniszczenia wojenne i grabieże po wielkich wojnach XVII w. –
charakteryzuje społeczne skutki wojen –
wyjaśnia, jakie były przyczyny wzrostu znaczenia magnaterii w drugiej połowie
XVII w. –
omawia proces oligarchizacji życia gospodarczego i
politycznego Rzeczypospolitej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: przymus
propinacyjny, rządy sejmikowe, podatek podymny, podatek pogłówny, kwarta,
łanowe, hiberna, apostazja –
przedstawia skutki wielkich wojen dla gospodarki miejskiej w Rzeczypospolitej –
omawia położenie gospodarcze szlachty w XVII w. i jej działania na rzecz
zwiększenia swoich dochodów –
wyjaśnia, na czym polegały rządy sejmikowe –
charakteryzuje położenie protestantów w Rzeczypospolitej w XVII w. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: egzulanci –
omawia wpływ kryzysu europejskiego w XVII w. na sytuację gospodarczą
Rzeczypospolitej –
wyjaśnia wpływ egzulantów na politykę państwa –
omawia politykę skarbową w Rzeczypospolitej XVII w. –
wyjaśnia, na czym polegał konflikt między unitami i dyzunitami –
opisuje relacje między wyznaniami na ziemiach Rzeczypospolitej. |
–
ocenia wpływ wojen XVII w. na przemiany ustrojowe, gospodarcze, społeczne i
wyznaniowe w Rzeczypospolitej. |
9. Barok i
sarmatyzm |
–
początki baroku w Polsce –
architektura barokowa w Polsce –
rzeźba i malarstwo –
kultura barokowa na dworach magnackich –
literatura barokowa –
nauka i oświata w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej –
sarmatyzm i jego cechy charakterystyczne |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: sarmatyzm, złota wolność szlachecka, przedmurze chrześcijaństwa – zna czas
trwania baroku w Rzeczypospolitej (k. XVI – poł.
XVIII w.) –
opisuje cechy charakterystyczne sarmatyzmu. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: ksenofobia, orientalizacja –
charakteryzuje postacie: Jana Andrzeja Morsztyna, Jana Heweliusza, Jana
Chryzostoma Paska –
wyjaśnia, jakie funkcje ideowe pełniła sztuka baroku –
omawia cechy charakterystyczne barokowej architektury sakralnej w Polsce –
przedstawia rozwój budownictwa świeckiego epoki baroku na przykładzie
rezydencji królewskich i magnackich –
wyjaśnia, na czym polegała orientalizacja kultury i obyczajów polskich w XVII
w. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: przedstawienia
funeralne, silva rerum, makaronizmy, szlachcic-sybaryta –
charakteryzuje postacie: Mikołaja Zebrzydowskiego, Tomasza Dolabelli,
Stanisława Herakliusza Lubomirskiego –
przedstawia wpływ potrydenckiej reformy kościoła na
kulturę i naukę baroku w Rzeczypospolitej –
omawia osiągnięcia literatury polskiego baroku –
opisuje cechy charakterystyczne rzeźby i malarstwa polskiego baroku –
przedstawia genezę ideologii sarmackiej –
omawia wpływ ideologii sarmatyzmu na styl życia i obyczajowość szlachty
polskiej. |
–
charakteryzuje postacie: Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, Daniela
Naborowskiego, Samuela Twardowskiego, Wacława Potockiego, Jana Brożka –
przedstawia wpływ wielkich wojen XVII w. na rozwój kultury i sztuki epoki
baroku –
przedstawia rozwój nauki w dobie baroku –
przedstawia przyczyny i przejawy spadku poziomu nauczania w polskich szkołach
XVII w. |
–
charakteryzuje postacie: Giovanniego Trevano, Matteo Castellego, Peetera Danckersa de Rija, Daniela Schultza, Anny Stanisławskiej, Wespazjana
Kochowskiego, Zbigniewa Morsztyna, Jana Szczęsnego Herburta,
Kaspra Niesieckiego –
charakteryzuje i ocenia wkład polskiego baroku do kultury Europy XVII i
początków XVIII w. |
OŚWIECENIE W EUROPIE I W POLSCE |
||||||
1. Gospodarka
i społeczeństwo w XVIII wieku |
–
eksplozja demograficzna w Europie –
rewolucja agrarna –
rewolucja przemysłowa w Anglii –
skutki społeczne i gospodarcze rewolucji przemysłowej –
nowe koncepcje ekonomiczne |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: eksplozja
demograficzna, rewolucja przemysłowa – omawia społeczne i gospodarcze skutki rewolucji
przemysłowej. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: płodozmian intensywny, rewolucja agrarna, maszyna parowa, klasa robotnicza, liberalizm gospodarczy, wolny rynek, wolna konkurencja, gospodarka wolnorynkowa – zna datę
skonstruowania maszyny parowej (1769 r.) –
charakteryzuje postacie: Jamesa Watta, Adama Smitha –
wskazuje na mapie najbardziej rozwinięte gospodarczo państwa XVIII-wiecznej
Europy –
omawia przyczyny eksplozji demograficznej w Europie i jej koloniach w XVIII
w. – wyjaśnia, jakie znaczenie dla rozwoju przemysłu
miało wynalezienie maszyny parowej – charakteryzuje klasę robotniczą w XVIII w. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: fizjokratyzm, leseferyzm –
charakteryzuje postać François Quesnaya –
omawia cechy charakterystyczne eksplozji demograficznej w Europie i jej
koloniach w XVIII w. – omawia cechy charakterystyczne rewolucji agrarnej
i jej skutki – przedstawia uwarunkowania rewolucji przemysłowej – omawia wpływ wynalazków na zmiany w przemyśle
włókienniczym – opisuje przemiany w hutnictwie i metalurgii –
omawia nowe idee ekonomiczne stworzone w XVIII w. |
–
charakteryzuje postacie: Edwarda Jennera, Johna Kaya,
Jamesa Hargreavesa,
Richarda Arkwrighta –
wyjaśnia, jakie znaczenie dla rozwoju medycyny miało odkrycie
dokonane przez Edwarda Jennera – wymienia najważniejsze wynalazki związane z
rewolucją przemysłową. |
–
ocenia gospodarcze i społeczne skutki rewolucji przemysłowej. |
2. Oświecenie |
–
wiek XVIII – stulecie rozumu –
filozofia i myśl społeczno-polityczna oświecenia – Wielka encyklopedia francuska i jej
znaczenie –
rozwój nauki –
rozwój edukacji i ośrodków naukowych –
literatura oświeceniowa –
rokoko i klasycyzm |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: oświecenie, trójpodział władzy, umowa społeczna – zna czas trwania
oświecenia (XVIII w.) –
charakteryzuje postacie: Karola Monteskiusza, Jeana-Jacques’a
Rousseau –
omawia teorie trójpodziału władzy i umowy społecznej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: prawa naturalne, encyklopedyści, krytycyzm,
sentymentalizm, klasycyzm –
charakteryzuje postacie: Johna Locke’a, Woltera,
Denisa Diderota, Immanuela Kanta, Isaaca Newtona, Wolfganga Amadeusza Mozarta –
wskazuje na mapie państwa, w których najwcześniej zaczęły upowszechniać się
idee oświecenia –
przedstawia genezę oświecenia –
omawia myśl społeczno-polityczną oświecenia –
wyjaśnia, jaką rolę w okresie oświecenia odegrała Wielka encyklopedia francuska –
omawia oświeceniowe reformy systemu edukacji –
omawia główne kierunki w rozwoju literatury oświeceniowej –
przedstawia cechy charakterystyczne architektury i sztuki klasycyzmu. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: koncepcja
wolności, deizm, ateizm, teoria poznania, szkoły specjalistyczne, akademie naukowe, salony kulturalne, loże masońskie, rokoko, teatr narodowy – zna datę
rozwiązania zakonu jezuitów (1773 r.) –
charakteryzuje postacie: Benjamina Franklina, braci Montgolfier –
wyjaśnia wpływ idei oświecenia na wierzenia religijne i dogmaty kościelne –
charakteryzuje wiodące kierunki filozoficzne oświecenia –
na wybranych przykładach omawia wpływ oświeceniowej nauki na rozwój przemysłu
i życie codzienne –
wyjaśnia, jakie funkcje pełniły w XVIII w. salony kulturalne –
wyjaśnia, jaką rolę odgrywały w XVIII w. loże masońskie – przedstawia sposoby propagowania wiedzy i nowych
idei w czasach oświecenia. |
–
charakteryzuje postacie: Antoine’a Lavoisiera,
Karola Linneusza, Alessandra Volty, Jamesa Cooka,
Daniela Defoe, Jonathana Swifta, Jacques'a Louisa Davida,
Josepha Haydna –
omawia osiągnięcia w dziedzinie nauk ścisłych, przyrodniczych i geograficznych. |
–
charakteryzuje postać Laurence’a Sterne’a –
ocenia wpływ filozofii i myśli społeczno-politycznej oświecenia na
współczesne systemy polityczne. |
3. Budowa
imperium rosyjskiego |
–
Rosja a Europa w XVII w. –
początki rządów Piotra I –
reformy Piotra I –
wielka wojna północna i jej następstwa –
walka o władzę w Rosji po śmierci Piotra I –
rządy Katarzyny II –
powstanie rosyjskiego mocarstwa |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: absolutyzm –
charakteryzuje postacie: Piotra I Wielkiego, Katarzyny II Wielkiej –
charakteryzuje zmiany w ustroju państwa i systemie administracyjnym
przeprowadzone przez Piotra I. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Senat Rządzący, gubernia, wielka wojna północna, pokój w Nystad, wojna siedmioletnia – zna daty:
wielkiej wojny północnej (1700–1721 r.), pokoju w Nystad
(1721 r.), wojny siedmioletniej (1756–1763 r.) –
wskazuje na mapie obszary w Europie zajęte przez Piotra I i
Katarzynę II –
przedstawia reformy obyczajowe Piotra I –
omawia przyczyny, przebieg i skutki wielkiej wojny północnej –
omawia politykę wewnętrzną Katarzyny II –
przedstawia kierunki ekspansji zewnętrznej Rosji za panowania Katarzyny II. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: wielkie
poselstwo, tabela rang, przymus szkolny, imperator Wszechrosji, Rada Cesarska –
wyjaśnia przyczyny wysłania wielkiego poselstwa (1697 r.), ustanowienia
Senatu Rządzącego (1711 r.), bitwy pod Narwą (1700 r.), bitwy pod Połtawą
(1709 r.), przyjęcia przez Piotra I tytułu imperatora Wszechrosji
(1721 r.) –
charakteryzuje postacie: Karola XII, Elżbiety I, Fryderyka II –
wyjaśnia wpływ wielkiego poselstwa na przemiany w państwie rosyjskim –
omawia przemiany, jakie z inicjatywy Piotra I zaszły w stanie szlacheckim. |
–
wyjaśnia uwarunkowania zmiany wizerunku Rosji w XVII w. –
przedstawia reformy w wojsku rosyjskim –
charakteryzuje politykę wyznaniową Piotra I –
przedstawia rywalizację o władzę w Rosji po śmierci Piotra I –
wyjaśnia, na czym polegała europeizacja Rosji. |
–
porównuje i ocenia politykę wewnętrzną i zagraniczną Piotra I oraz Katarzyny
II. |
4. Absolutyzm
oświecony w Prusach i w Austrii |
–
absolutyzm oświecony –
budowa potęgi Prus –
absolutyzm oświecony Fryderyka II –
Austria w czasie wielkich wojen –
wojna siedmioletnia –
reformy Marii Teresy i Józefa II w Austrii |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: absolutyzm oświecony –
charakteryzuje postacie: Fryderyka Wilhelma I, Józefa II –
omawia założenia idei absolutyzmu oświeceniowego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: laicyzacja,
wojny śląskie, wojna siedmioletnia (III wojna śląska), państwo policyjne, józefinizm –
zna daty: koronacji Fryderyka I (1701 r.), wojen śląskich (1740–1742 r.;
1744–1745 r.), wojny siedmioletniej (1756–1763 r.) –
charakteryzuje postacie: Fryderyka I, Marii Teresy –
wyjaśnia, jakie znaczenie dla Hohenzollernów miało uzyskanie korony królewskiej –
omawia reformy wojskowe Fryderyka Wilhelma I i ich
wpływ na funkcjonowanie państwa –
charakteryzuje reformy wewnętrzne Fryderyka II –
opisuje reformy wewnętrzne Józefa II –
przedstawia przyczyny i skutki wojny siedmioletniej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: „król-filozof”, „pierwszy sługa państwa”, sankcja pragmatyczna, Rada Państwa, patent tolerancyjny –
zna daty: sankcji pragmatycznej (1713 r.), pokoju w Hubertusburgu
(1763 r.), patentu tolerancyjnego (1781 r.), reform chłopskich Józefa II
(1781–1785 r.) –
wskazuje na mapie obszary włączone do państwa pruskiego w I poł. XVIII w., granice państwa habsburskiego w II poł. XVIII w. –
charakteryzuje rządy Fryderyka I –
omawia zaangażowanie Austrii w politykę międzynarodową w I poł. XVIII w. –
wyjaśnia, w jakich okolicznościach Maria Teresa objęła tron Austrii –
omawia reformy wewnętrzne Marii Teresy. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: wojna o sukcesję
hiszpańską, wojna o sukcesję austriacką, odwrócenie przymierzy –
zna daty: wprowadzenia obowiązku szkolnego w Prusach (1763 r.), wojny o
sukcesję hiszpańską (1701–1714 r.), wojny o sukcesję austriacką (1740–1748
r.) –
charakteryzuje postacie: Fryderyka II, Filipa V Burbona, Karola VI –
przedstawia zmiany w relacjach austriacko-pruskich w I poł.
XVIII w. –
porównuje reformy w Prusach i Austrii w II poł.
XVIII w. –
charakteryzuje rolę Prus i Austrii w konfliktach zbrojnych w Europie w latach 1700−1763. |
–
ocenia panowanie Fryderyka II oraz Józefa II jako władców oświeconych. |
5.
Rzeczpospolita w pierwszej połowie XVIII wieku |
–
pierwsze lata unii polsko-saskiej –
Rzeczpospolita w czasie wojny północnej –
ostatnie lata rządów Augusta II –
wojna o sukcesję polską –
polityczna anarchia i próby reform w czasach Augusta III –
reformy oświaty i ożywienie gospodarcze w Polsce |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: Familia, Collegium Nobilium – zna datę
założenia Collegium Nobilium (1740 r.) –
charakteryzuje postacie: Augusta II Mocnego, Stanisława Konarskiego – omawia cechy
charakterystyczne panowania Augusta II i Augusta III. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: sejm niemy, wojna o sukcesję polską, pijarzy –
zna daty: elekcji Augusta II Mocnego (1696 r.), wielkiej wojny północnej
(1700–1721 r.), sejmu niemego (1717 r.), wojny o sukcesję polską (1733–1736
r.) –
charakteryzuje postacie: Stanisława Leszczyńskiego, Augusta III –
wskazuje na mapie terytorium Saksonii –
wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do unii polsko-saskiej –
przedstawia okoliczności, w jakich Rzeczpospolita została wplątana w wielką
wojnę północną –
opisuje przebieg i skutki wojny o sukcesję polską –
omawia wpływ myśli oświeceniowej na reformy oświaty w Rzeczypospolitej w I poł. XVIII w. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: republikanie,
sejm pacyfikacyjny, fakcje magnackie –
zna daty: elekcji Stanisława Leszczyńskiego (1704 r.), konfederacji
sandomierskiej (1704 r.), konfederacji tarnogrodzkiej (1715 r.), konfederacji
w Dzikowie (1734 r.), sejmu pacyfikacyjnego (1736 r.) –
charakteryzuje postacie: Karola XII, Piotra I –
wyjaśnia, co różniło Rzeczpospolitą i Saksonię pod względem politycznym,
społecznym i ekonomicznym –
przedstawia przebieg wielkiej wojny północnej na ziemiach polskich –
omawia przebieg i skutki rywalizacji między Augustem II a Stanisławem
Leszczyńskim i ich zwolennikami –
charakteryzuje sytuację wewnętrzną w Rzeczypospolitej u schyłku panowania
Augusta II –
omawia proces narastania anarchii wewnętrznej za panowania Augusta III. |
–
zna daty: bitwy pod Kliszowem (1702 r.), konfederacji w Warszawie (1704 r.),
zamieszek religijnych w Toruniu (1724 r.) –
charakteryzuje postacie: Henryka Brühla, Jerzego Mniszcha –
wyjaśnia, jaką rolę odegrał Piotr I w sporze między Augustem II i szlachtą. |
–
ocenia programy reform Rzeczypospolitej w I poł.
XVIII w. |
6. Pierwsze
lata rządów Stanisława Augusta |
–
elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego i pierwsze reformy –
sprawa dysydentów i prawa kardynalne –
konfederacja barska – przyczyny, przebieg, skutki i ocena –
I rozbiór Polski –
sejm rozbiorowy i jego reformy |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: konfederacja barska, Komisja Edukacji Narodowej – zna daty:
elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764 r.), konfederacji barskiej
(1768–1772 r.), I rozbioru Polski (1772 r.), powołania Komisji Edukacji
Narodowej (1773 r.) –
charakteryzuje postać Stanisława Augusta Poniatowskiego – wskazuje na
mapie obszary utracone przez Rzeczpospolitą na rzecz Austrii, Rosji i Prus w
1772 r. –
przedstawia przyczyny i skutki konfederacji barskiej. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Szkoła
Rycerska, prawa kardynalne, walka partyzancka, Rada Nieustająca –
zna daty: założenia Szkoły Rycerskiej (1765 r.), uchwalenia praw kardynalnych
(1768 r.), sejmu rozbiorowego (1773–1775 r.), powołania Rady Nieustającej
(1775 r.) –
charakteryzuje postacie: Katarzyny II, Kazimierza Pułaskiego, Tadeusza
Rejtana –
omawia okoliczności elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego –
wyjaśnia wpływ praw kardynalnych na funkcjonowanie Rzeczypospolitej –
przedstawia postanowienia traktatu rozbiorowego z 1772 r. –
omawia decyzje sejmu rozbiorowego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: sejm repninowski, generalność –
zna daty: sejmu konwokacyjnego (1764 r.), sejmu repninowskiego
(1797–1798 r.), powołania generalności (1769 r.) –
charakteryzuje postacie: Kajetana Sołtyka, Mikołaja Repnina –
przedstawia reformy sejmu konwokacyjnego i pierwszych lat panowania
Stanisława Augusta Poniatowskiego –
przedstawia przebieg konfederacji barskiej –
omawia okoliczności podpisania I rozbioru Polski. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: koliszczyzna,
zasada równowagi sił –
charakteryzuje postacie: Michała Fryderyka Czartoryskiego, Wacława
Rzewuskiego, Karola Radziwiłła, Adama Ponińskiego –
wyjaśnia okoliczności, w jakich doszło do interwencji rosyjskiej w
Rzeczypospolitej w 1767 r. |
–
ocenia postanowienia sejmu repninowskiego –
ocenia działania konfederatów barskich –
ocenia wpływ decyzji sejmu rozbiorowego na funkcjonowanie państwa polskiego. |
7. Oświecenie
w Rzeczypospolitej |
–
początki oświecenia w Polsce –
mecenat Stanisława Augusta Poniatowskiego –
architektura i sztuka polskiego oświecenia –
literatura oświeceniowa –
edukacja i nauka |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: oświecenie stanisławowskie – zna czas
oświecenia w Polsce (lata 30. XVIII w. – k. XVIII w.) oraz datę powstania
Collegium Nobilium (1740 r.) –
charakteryzuje postać Stanisława Konarskiego –
charakteryzuje osiągnięcia architektury i sztuki polskiego klasycyzmu. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: obiady
czwartkowe, Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych –
charakteryzuje postacie: Ignacego Krasickiego, Hugona Kołłątaja –
omawia rolę mecenatu Stanisława Augusta Poniatowskiego w propagowaniu idei
oświecenia –
charakteryzuje przemiany w polskiej edukacji w XVIII w. i ocenia ich
znaczenie. |
–
zna datę założenia Biblioteki Załuskich (1747 r.) –
charakteryzuje postacie: Józefa i Andrzeja Załuskich, Marcella Bacciarellego,
Bernarda Belotta (Canaletta), Juliana Ursyna Niemcewicza, Ignacego
Potockiego, Adama Kazimierza Czartoryskiego –
przedstawia początki oświecenia w Polsce –
na wybranych przykładach wyjaśnia, jakie cele przyświecały polskiej
literaturze oświeceniowej. |
– charakteryzuje
postacie: Franciszka Bohomolca, Adama Naruszewicza, Domenica Merliniego, Jana
Piotra Norblina, Franciszka Karpińskiego, Izabeli Czartoryskiej, Jana i
Jędrzeja Śniadeckich, Marcina Poczobutta–
Odlanickiego, –
omawia osiągnięcia nauki polskiej w epoce oświecenia. |
–
charakteryzuje postacie: Stanisława Trembeckiego, Franciszka Salezego Jezierskiego, Franciszka Pincka,
Franciszka Smuglewicza, Zygmunta Vogla, Samuela Chróścikowskiego, Krzysztofa Kluka –
ocenia wpływ Stanisława Augusta Poniatowskiego na rozwój kultury i sztuki
oświecenia w Polsce. |
ŚWIAT I RZECZPOSPOLITA W KOŃCU XVIII
WIEKU |
||||||
1. Rewolucja
amerykańska |
–
kolonizacja Ameryki Północnej –
konflikt między osadnikami a metropolią –
wojna o niepodległość –
ustrój Stanów Zjednoczonych |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: Deklaracja
niepodległości, państwo federacyjne – zna daty: Deklaracji niepodległości (4 VII 1776
r.), konstytucji Stanów Zjednoczonych (1787 r.) –
charakteryzuje postać Jerzego Waszyngtona –
wyjaśnia, dlaczego mieszkańcy kolonii angielskich chcieli uniezależnić się od
metropolii –
omawia skutki wojny o niepodległość kolonii angielskich w Ameryce Pn. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: metropolia,
„bostońskie picie herbaty”, pokój w Wersalu, konstytucja Stanów Zjednoczonych, Kongres, Izba Reprezentantów, Senat, prezydent, Karta Praw, republikanie, demokraci –
zna daty: „bostońskiego picia herbaty” (1773 r.), wojny o niepodległość
kolonii angielskich w Ameryce Pn. (1775–1783 r.), pokoju w Wersalu (1783 r.),
Karty Praw (1791 r.) –
charakteryzuje postacie: Tadeusza Kościuszki, Kazimierza Pułaskiego,
Beniamina Franklina –
wskazuje na mapie zasięg terytorialny kolonii angielskich w Ameryce Pn. na
początku XVIII w. –
charakteryzuje rozwój osadnictwa angielskiego w Ameryce Pn. –
przedstawia argumenty polityczne i ekonomiczne wysuwane przez kolonistów na
rzecz uzyskania niepodległości –
charakteryzuje ustrój Stanów Zjednoczonych w świetle konstytucji 1787 r. –
wyjaśnia, jakie znaczenie dla obywateli Stanów Zjednoczonych miała Karta
Praw. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: opłaty
stemplowe, ustawa o herbacie, Armia Kontynentalna, procedura impeachmentu, Sąd Najwyższy –
zna daty: uchwały o tzw. ustawach stemplowych (1765 r.), ustawy o herbacie
(1773 r.), bitwy pod Lexington (1775 r.), bitwy pod
Saratogą (1777 r.), bitwy pod Yorktown (1781 r.) –
charakteryzuje postać Thomasa Jeffersona –
wskazuje na mapie obszary przyłączone do kolonii angielskich w wyniku wojny
siedmioletniej –
omawia podział kolonialny Ameryki Pn. w XVII i pocz. XVIII w. –
omawia organizację i gospodarkę kolonii angielskich w Ameryce Pn. –
przedstawia rolę Bostonu w konflikcie kolonii z metropolią –
omawia przebieg wojny o niepodległość kolonii angielskich –
na wybranych przykładach przedstawia udział Europejczyków w wojnie o
niepodległość kolonii angielskich. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Synowie
Wolności, federaliści, separatyści –
zna daty: przybycia tzw. ojców pielgrzymów do Ameryki Pn. (1620 r.), zajęcia
posiadłości francuskich w Ameryce Pn. przez Anglików (1756–1763 r.), I
Kongresu Kontynentalnego (1774 r.), II Kongresu Kontynentalnego (1775 r.) –
charakteryzuje postacie: Jerzego III, Thomasa Paine’a,
Marie Josepha de La Fayette’a –
przedstawia rdzennych mieszkańców Ameryki Pn. i ich położenie –
opisuje politykę Wielkiej Brytanii wobec kolonii w Ameryce Pn. –
porównuje siły zbrojne kolonistów z wojskami brytyjskimi –
przedstawia spory o ustrój Stanów Zjednoczonych. |
–
zna datę bitwy pod Bunker Hill (1775 r.) –
charakteryzuje postać Wilhelma von Steubena –
ocenia działalność Synów Wolności. |
2. Wybuch
rewolucji we Francji |
–
Francja Ludwika XVI –
Stany Generalne i ich rola –
rewolucja ludowa –
zmiana ustroju we Francji – wprowadzenie monarchii konstytucyjnej –
rewolucja burżuazyjna |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: Deklaracja praw
człowieka i obywatela, monarchia
konstytucyjna, Wielka Rewolucja Francuska – zna daty:
Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789–1791 r.), Deklaracji praw człowieka i obywatela (VIII 1789 r.) –
charakteryzuje postać Ludwika XVI –
przedstawia cele i zasady zawarte w Deklaracji
praw człowieka i obywatela. |
– wyjaśnia znaczenie terminów: stan trzeci, Stany Generalne, Zgromadzenie Narodowe, Zgromadzenie Konstytucyjne (Konstytuanta),
jakobini, kordelierzy, Zgromadzenie
Prawodawcze (Legislatywa) – zna daty: powstania Zgromadzenia Konstytucyjnego
(1789 r.), szturmu na Bastylię (14 VII 1789 r.), uchwalenia konstytucji (IX
1791 r.) – charakteryzuje postacie: Maximiliena de Robespierre’a, Georges’a
Dantona, Jean-Paula Marata –
charakteryzuje sytuację ekonomiczną Francji za panowania Ludwika XVI –
omawia skład oraz położenie ekonomiczne i polityczne stanu trzeciego – charakteryzuje stronnictwa polityczne działające
w Zgromadzeniu Narodowym. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: burżuazja,
drobnomieszczaństwo, Gwardia Narodowa, wielka trwoga, cenzus majątkowy, rewolucja burżuazyjna –
zna daty: zwołania Stanów Generalnych (1789 r.), ucieczki Ludwika XVI z
Paryża (1791 r.) –
charakteryzuje postacie: Ludwika XV, Marii Antoniny, Emmanuela Josepha Sieyèsa, Marie Josepha de la Fayette’a –
charakteryzuje sytuację ekonomiczną Francji za panowania Ludwika XV –
przedstawia strukturę społeczeństwa
francuskiego –
przedstawia okoliczności zwołania Stanów Generalnych i przekształcenia ich w
Zgromadzenie Narodowe –
omawia przebieg działań rewolucyjnych do 1791 r. –
opisuje symbole rewolucji francuskiej – omawia zasady ustroju Francji określone w
konstytucji z 1791 r. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: gwardia
mieszczańska –
omawia i ocenia postępowanie dworu królewskiego w obliczu kryzysu
ekonomicznego we Francji –
wymienia idee oświeceniowe, które zostały utrwalone w Deklaracji praw człowieka i obywatela. |
–
ocenia burżuazyjny okres Wielkiej Rewolucji Francuskiej. |
3. Republika
Francuska |
–
proklamowanie republiki francuskiej –
wojna w obronie republiki –
dyktatura jakobinów –
przewrót termidoriański i rządy dyrektoriatu –
znaczenie Wielkiej Rewolucji Francuskiej |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: dyktatura jakobinów, wielki terror – zna daty:
dyktatury jakobinów (1793–1794 r.), wielkiego terroru (1793–1794 r.) –
wyjaśnia, na czym polegał nowy porządek rewolucyjnego świata jakobinów. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Konwent
Narodowy, Marsylianka, rojaliści,
przewrót termidoriański, dyrektoriat –
zna daty: zwołania Konwentu (1792 r.), ogłoszenia republiki francuskiej (IX
1792 r.), stracenia Ludwika XVII (1793 r.), przewrotu termidoriańskiego
(VII 1794 r.) –
charakteryzuje postacie: Georges’a Dantona,
Jean-Paula Marata, Maximiliena de Robespierre’a –
przedstawia okoliczności przejęcia władzy przez jakobinów –
charakteryzuje politykę wewnętrzną jakobinów –
omawia okoliczności upadku dyktatury jakobinów –
charakteryzuje rządy dyrektoriatu. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: powstanie
w Wandei, Komitet Ocalenia
Publicznego, Trybunał Rewolucyjny –
zna daty: wypowiedzenia wojny Austrii (1792 r.), bitwy pod Valmy (1792 r.), powstania w Wandei (1793–1794 r.),
powołania Konwentu Ocalenia Publicznego (1793 r.), konstytucji jakobińskiej
(1793 r.), konstytucji roku III (1795 r.) –
wskazuje na mapie Wandeę –
omawia przebieg i skutki wojny rewolucyjnej Francji z Austrią –
omawia losy króla Ludwika XVI w czasie rewolucji. |
–
charakteryzuje postacie: Józefa II, Leopolda II –
przedstawia reakcję państw europejskich na wydarzenia rewolucyjne we Francji –
omawia podział polityczny Legislatywy –
przedstawia reakcję Europy na stracenie Ludwika XVI –
przedstawia reakcję Francuzów na stracenie Ludwika XVI. |
–
porównuje rządy burżuazji (1789–1792 r.), jakobinów (1793–1794 r.) i
dyrektoriatu (1794–1799
r.) –
ocenia znaczenie Wielkiej Rewolucji Francuskiej. |
4.
Rzeczpospolita w dobie Sejmu Wielkiego |
–
sytuacja polityczna Rzeczypospolitej po I rozbiorze –
zwołanie Sejmu Wielkiego –
reformy Sejmu Wielkiego –
Konstytucja 3 maja –
wojna w obronie suwerenności –
II rozbiór Polski |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: Ustawa rządowa
(Konstytucja 3 maja), monarchia konstytucyjna, konfederacja
targowicka – zna daty:
Sejmu Wielkiego (1788–1792 r.), Konstytucji 3 maja (1791 r.), konfederacji
targowickiej (1792 r.), II rozbioru Polski (1793 r.) –
charakteryzuje postać Tadeusza Kościuszki – wskazuje na
mapie ziemie zagarnięte w wyniku II rozbioru przez Prusy i Rosję –
omawia zmiany ustroju Rzeczypospolitej wprowadzone Konstytucją 3 maja –
wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji w Targowicy i jej skutki. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Sejm Wielki (Sejm Czteroletni), „czarna procesja”, Ustawa o sejmikach,
Prawo o miastach, Straż Praw, wojna w bronie
Konstytucji 3 maja –
zna daty: „czarnej procesji” (1789 r.), Ustawy
o sejmikach (III 1791 r.), Prawa o
miastach (IV 1791 r.), wojny w obronie suwerenności (1791–1792 r.), sejmu
rozbiorowego (1793 r.) –
charakteryzuje postacie: Katarzyny II, Hugona Kołłątaja, Franciszka Ksawerego
Branickiego, Szczęsnego Potockiego, Seweryna Rzewuskiego, Józefa
Poniatowskiego –
wyjaśnia, w jakich okolicznościach zwołano Sejm Wielki –
przedstawia stronnictwa polityczne Sejmu Wielkiego i ich programy –
wymienia reformy Sejmu Wielkiego –
przedstawia okoliczności uchwalenia Konstytucji 3 maja –
omawia przebieg i skutki wojny w obronie Konstytucji 3 maja. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: stronnictwo
patriotyczne, stronnictwo dworskie, stronnictwo hetmańskie, ofiara 10 grosza –
zna datę bitwy pod Zieleńcami (VI 1792 r.) –
charakteryzuje postacie: Ignacego Potockiego, Adama Kazimierza
Czartoryskiego, Stanisława Małachowskiego, Kazimierza Nestora Sapiehy, Jana
Dekerta, Stanisława Staszica –
omawia działania opozycji szlacheckiej na rzecz wzmocnienia wewnętrznego
państwa –
omawia sytuację międzynarodową w okresie obrad Sejmu Wielkiego –
wyjaśnia przyczyny zorganizowania „czarnej procesji” i jej skutki polityczne –
omawia postanowienia Ustawy o sejmikach
i Prawa o miastach –
wyjaśnia, jak Konstytucja 3 maja zmieniła pojęcie narodu –
przedstawia okoliczności podpisania układu rozbiorowego w 1793 r. – omawia i
ocenia decyzje sejmu rozbiorowego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Kodeks
Zamojskiego, jurydyki, plenipotenci –
zna datę spotkania w Kaniowie (1787 r.) –
charakteryzuje postać Andrzeja Zamojskiego –
wyjaśnia, jakie zmiany w prawie wprowadzał Kodeks Zamojskiego – omawia wpływ sytuacji międzynarodowej na
plany przeprowadzenia reform wewnętrznych w Rzeczypospolitej –
przedstawia reakcję Rosji i Prus na dzieło Sejmu Wielkiego. |
–
ocenia historyczne znaczenie Konstytucji 3 maja –
ocenia postawy opozycji magnackiej na reformy Sejmu Wielkiego. |
5. Upadek
polskiej państwowości |
–
Polska po II rozbiorze –
wybuch powstania kościuszkowskiego –
przebieg insurekcji – walki powstańcze i decyzje polityczne –
koniec insurekcji kościuszkowskiej –
III rozbiór Polski i upadek Rzeczypospolitej |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: ogólnonarodowe powstanie, naczelnik – zna daty:
powstania kościuszkowskiego (1794 r.), Uniwersału
połanieckiego (7 V 1794 r.), III rozbioru Polski (1795 r.) –
charakteryzuje postać Tadeusza Kościuszki – wskazuje na
mapie ziemie zagarnięte w wyniku III rozbioru – przedstawia
przyczyny i skutki powstania kościuszkowskiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: emigracja,
akt insurekcji, kosynierzy,
Uniwersał Połaniecki –
zna daty: przysięgi Kościuszki (24 III 1794 r.), bitwy pod Racławicami (4 IV
1794 r.), bitwy pod Szczekocinami (6 VI 1794 r.), bitwy pod Maciejowicami (10
X 1794 r.), abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego (X 1795 r.) –
charakteryzuje postacie: Jana Henryka Dąbrowskiego, Aleksandra Suworowa –
wyjaśnia, do czego zobowiązywał się Kościuszko w swojej przysiędze –
omawia zadania Kościuszki jako naczelnika –
przedstawia przebieg działań militarnych w czasie powstania kościuszkowskiego –
omawia okoliczności upadku powstania kościuszkowskiego. |
–
wyjaśnia pojęcie: rzeź Pragi –
zna daty: wybuchu powstania w Warszawie i Wilnie (IV 1794 r.), wybuchu
powstania w Wielkopolsce (VIII 1794 r.), rzezi Pragi (XI 1794 r.),
kapitulacji Warszawy (XI 1794 r.) –
charakteryzuje postacie: Jana Kilińskiego, Jakuba Jasińskiego, Wojciecha
Bartosza Głowackiego, Tomasza Wawrzeckiego –
opisuje skutki II rozbioru Polski –
omawia okoliczności wybuchu powstania kościuszkowskiego –
przedstawia rolę kosynierów w powstaniu kościuszkowskim –
omawia próby rozwiązania problemu chłopskiego w powstaniu kościuszkowskim. |
–
zna daty: samosądów w Warszawie (VI 1794 r.), początków oblężenia Warszawy
(VII 1794 r.), konwencji porozbiorowej (1797 r.) –
charakteryzuje postacie: Ignacego Działyńskiego, Antoniego Madalińskiego,
Iwana Fersena –
charakteryzuje polską emigrację polityczną po 1793 r. –
przedstawia postanowienia konwencji porozbiorowej z 1797 r. |
–
ocenia historyczne znaczenie rozbiorów Rzeczypospolitej –
ocenia postawę króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w ostatnich latach
istnienia Rzeczypospolitej. |
6. Francja od
konsulatu do cesarstwa |
–
rządy dyrektoriatu –
walki z I koalicją antyfrancuską –
początki kariery Napoleona Bonaparte –
wyprawa Napoleona do Egiptu –
zamach stanu 18 brumaire’a
i rządy konsulatu –
walki z II koalicją antyfrancuską –
reformy Napoleona –
Napoleon cesarzem Francuzów |
– zna datę koronacji
cesarskiej Napoleona (1804 r.) –
charakteryzuje postać Napoleona Bonaparte –
wyjaśnia, w jakich okolicznościach Napoleon sięgnął po koronę cesarską. |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: dyrektotiat,
zamach 18 brumaire’a,
konsulat, konkordat, kodeks cywilny – zna daty: wyprawy
do Egiptu (1798 r.), zamachu 18 brumaire’a (1799
r.) –
charakteryzuje karierę polityczną i wojskową Napoleona Bonaparte –
charakteryzuje politykę wewnętrzną dyrektoriatu –
omawia przyczyny i skutki wyprawy Napoleona do Egiptu –
opisuje reformy wprowadzone we Francji za rządów Napoleona jako pierwszego
konsula. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: republiki
siostrzane – zna daty:
bitwy pod piramidami (1798 r.), bitwy pod Abukirem (1798 r.), konstytucji
roku VIII (1799 r.), wojny z II koalicją antyfrancuską (1799–1802 r.), bitwy
pod Marengo (1800 r.) – wskazuje na
mapie republiki siostrzane stworzone przez Francuzów –
omawia ustrój Francji za rządów dyrektoriatu –
przedstawia okoliczności w jakich Napoleon przejął władzę we Francji –
opisuje ustrój Francji za rządów konsulatu –
omawia stosunki między państwem i Kościołem w okresie konsulatu. |
– zna daty: pokoju
w Campo Formio (1797 r.),
pokoju w Lunéville (1801 r.), traktatu w Amiens
(1802 r.) –
charakteryzuje postacie: Jeana François Champolliona, Emmanuela Josepha Sieyèsa –
wyjaśnia, jakie były skutki zainteresowania europejskich badaczy zabytkami
starożytnego Egiptu –
przedstawia przebieg i skutki walk z I koalicją antyfrancuską –
omawia przebieg i skutki walk z II koalicją antyfrancuską. |
– zna daty:
bitwy pod Mondovi (1796 r.),bitwy pod Lodi (1796 r.), bitew pod Bassano,
Arcole i Rivoli (1796 r.) –
charakteryzuje postacie: Jeana Jourdana, Jeana Moreau, Rogera
Ducosa, Paula Barrasa –
ocenia rządy Napoleona jako pierwszego konsula. |
7. Legiony
Polskie we Włoszech |
–
losy Polaków po III rozbiorze –
polska konspiracja niepodległościowa –
powstanie Legionów Polskich –
walki Legionów we Włoszech –
kryzys idei legionowej –
znaczenie Legionów Polskich we Włoszech |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: Legiony Polskie – zna datę
utworzenia Legionów Polskich we Włoszech (1797 r.) –
charakteryzuje postacie: Jana Henryka Dąbrowskiego, Józefa Wybickiego –
omawia okoliczności powstania Legionów Polskich we Włoszech –
omawia okoliczności powstania Pieśni
Legionów Polskich we Włoszech i jej znaczenie. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: Legia Naddunajska –
zna daty: bitwy pod Hohenlinden (1800 r.), wysłania legionistów na San
Domingo (1802 r.) –
charakteryzuje postacie: Stanisława Staszica, Jana Ursyna Niemcewicza, Karola
Kniaziewicza – wskazuje na
mapie kraje, w których walczyły polskie oddziały –
omawia sytuację społeczeństwa polskiego po III rozbiorze –
charakteryzuje organizację wewnętrzną Legionów –
omawia udział Legionów Polskich w walkach we Włoszech –
przedstawia działalność Legii Naddunajskiej –
opisuje losy Legionów po 1801 r. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Towarzystwo
Przyjaciół Nauk, Agencja, Deputacja –
zna daty: założenia Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1800 r.), bitwy pod Civita Castellana (1798 r.),
bitew pod Legnano i Magnano
(1798 r.) –
charakteryzuje postać Samuela Bogumiła Lindego –
przedstawia działalność oświatową, ekonomiczną i aktywność kulturalną Polaków
po III rozbiorze –
charakteryzuje polską konspirację niepodległościową na ziemiach polskich pod
zaborami i na emigracji. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Centralizacja,
Towarzystwo Republikanów Polskich –
zna daty: założenia Centralizacji (1796 r.), powstania Towarzystwa
Republikanów Polskich (1798 r.) –
charakteryzuje postacie: Onufrego Kopczyńskiego, Jana Śniadeckiego, Waleriana
Dzieduszyckiego, Franciszka Barssa, Franciszka
Dmochowskiego, Józefa Sułkowskiego –
omawia i ocenia stanowisko Tadeusza Kościuszki wobec Napoleona. |
–
ocenia postawę Napoleona wobec Legionów Polskich –
ocenia znaczenie Legionów Polskich we Włoszech dla polskiej sprawy narodowej. |
8. Ekspansja i
klęska Napoleona |
–
wojna z III koalicją antyfrancuską; bitwa pod Austerlitz –
armia Napoleona –
walki z Prusami i Rosją (IV koalicja antyfrancuska) –
apogeum francuskiej dominacji –
wyprawa na Moskwę i jej skutki –
wojna z wielką koalicją; „bitwa narodów” pod Lipskiem –
„sto dni” Napoleona |
– wyjaśnia
znaczenie terminów: „bitwa trzech cesarzy”, „bitwa narodów” – zna daty: bitwy pod
Austerlitz (1805 r.), wyprawy na Moskwę (1812 r.), bitwy pod Lipskiem (1813
r.) –
przedstawia skutki wyprawy Napoleona na Rosję. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: „bitwa
trzech cesarzy”, pokój w Tylży,
„sto dni” Napoleona –
zna daty: bitwy pod Trafalgarem (1805 r.), pokoju w Tylży (1807 r.), bitwy
pod Borodino (1812 r.), bitwy nad Berezyną (1812 r.), „stu dni” Napoleona
(1815 r.), bitwy pod Waterloo (1815 r.) –
charakteryzuje postacie: Aleksandra I, Michaiła Kutuzowa – wskazuje na
mapie kraje uzależnione od Napoleona –
wyjaśnia, jakie były przyczyny klęski sił austriacko-rosyjskich pod
Austerlitz –
przedstawia postanowienia pokoju w Tylży –
omawia okoliczności rozpoczęcia wojny Napoleona z Rosją –
opisuje okoliczności klęski Napoleona w 1813 r. i jej skutki –
omawia próbę przejęcia władzy przez Napoleona w 1815 r. i jej skutki. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Wielka
Armia, blokada kontynentalna –
zna daty: powstania Wielkiej Armii (1805 r.), bitwy pod Ulm (1805 r.), bitew
pod Jeną i Auerstedt (1806 r.), ogłoszenia blokady
kontynentalnej (1806 r.), bitwy pod Somosierrą (1808 r.), bitwy pod Wagram
(1809 r.), wojny z wielką koalicją (1813 r.), zesłania Napoleona na Elbę
(1814 r.), zesłania Napoleona na Wyspę św. Heleny (1815 r.) –
charakteryzuje postacie: Franciszka II, Fryderyka Wilhelma III, Arthura
Wellingtona –
przedstawia rywalizację francusko-brytyjską na pocz. XIX w. –
omawia organizację Wielkiej Armii Napoleona –
omawia przebieg i skutki ekspansji Francji w Hiszpanii. |
–
zna daty: powstania III koalicji antyfrancuskiej (1805 r.), pokoju w Preszburgu (1805 r.), powstania IV koalicji
antyfrancuskiej (1806 r.), bitwy pod Pruską Iławą i Frydlandem
(1807 r.), wojny w Hiszpanii (1808 r.), pokoju w Schönbrunn
(1809 r.), zajęcia Paryża przez wojska koalicji (1814 r.) –
charakteryzuje postać Józefa Bonapartego –
omawia przebieg i skutki wojny z III koalicją antyfrancuską –
opisuje przebieg i skutki wojny z IV koalicją antyfrancuską –
wyjaśnia, dlaczego Napoleon jest uważany za jednego z najlepszych wodzów w
historii. |
–
charakteryzuje postać Jeana Baptisty Bernadotte’a – ocenia epokę
napoleońską i jej znaczenie dla państw i narodów europejskich. |
9. Księstwo
Warszawskie |
–
ziemie Rzeczypospolitej po III rozbiorze –
powstanie Księstwa Warszawskiego –
ustrój Księstwa Warszawskiego –
wojna z Austrią –
okupacja Księstwa Warszawskiego |
– wyjaśnia
znaczenie terminu: Księstwo Warszawskie – zna daty:
powstania Księstwa Warszawskiego (1807 r.), upadku Księstwa Warszawskiego
(1813 r.) –
charakteryzuje ustrój Księstwa Warszawskiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminu: szwoleżerowie –
zna daty: pokoju w Tylży (1807 r.), konstytucji Księstwa Warszawskiego (1807
r.), bitwy pod Raszynem (1809 r.) –
charakteryzuje postacie: Aleksandra I, Adama Jerzego Czartoryskiego, Józefa
Poniatowskiego –
wskazuje na mapie zasięg terytorialny Księstwa Warszawskiego w 1807 i 1809 r. –
omawia organizację i położenie społeczeństwa polskiego pod zaborami –
omawia okoliczności utworzenia Księstwa Warszawskiego – przedstawia
okoliczności upadku Księstwa Warszawskiego. |
–
wyjaśnia znaczenie terminów: Komisja
Rządząca, „druga wojna polska” –
zna daty: powołania Komisji Rządzącej (1807 r.), zniesienia poddaństwa
chłopów w Księstwie Warszawskim (1807 r.), „drugiej wojny polskiej” (1812 r.) –
charakteryzuje postać Fryderyka Augusta –
porównuje sytuację Polaków pod zaborami –
omawia militarne znaczenie Księstwa Warszawskiego dla ekspansji napoleońskiej –
omawia przebieg i skutki wojny z Austrią –
przedstawia rozwój szkolnictwa i życia narodowego w Księstwie Warszawskim. |
–
zna daty: wprowadzenia Kodeksu
cywilnego w Księstwie Warszawskim (1807 r.) –
charakteryzuje postać Stanisława Małachowskiego –
charakteryzuje orientację prorosyjską wśród części polskiej szlachty i
magnaterii. |
–
charakteryzuje i ocenia politykę Napoleona wobec Polski i Polaków. |